Συμπληρωματική σύμβαση. Οι εργασίες εγκατάστασης δικτύων φυσικού αερίου, οι οποίες δεν προβλέπονται στην τεχνι¬κή περιγραφή δεν είναι, συμπληρωματικές, αλλά νέες εργασίες, που διαφοροποιούν το τεχνικό αντικείμενο του έργου και αποσκοπούν στη βελτίωσή του. Σε κάθε περίπτωση, και αν ακόμα υποτεθεί ότι οι εργασίες αυτές από τη φύση τους δεν μπορούσαν να διαχωριστούν από το αντι-κείμενο της αρχικής σύμβασης ή ότι αυτές ήταν αναγκαίες για την καλύτερη λειτουργία του έργου, δεν αποδεικνύεται ότι η αναγκαιότητα εκτέλεσής τους οφείλεται σε απρόβλεπτα γεγονό¬τα ή καταστάσεις, ήτοι σε πραγματικά γεγονότα, που δεν ανάγονται στο χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης, τα οποία επηρεάζουν την τεχνική αρτιότητα του έργου και δεν μπορούσαν αντικειμενικά να προβλεφθούν στο στάδιο της οριστικής μελέτης. Για τις λοιπές εργασίες η αναθέτουσα αρχή δεν επικαλείται ότι δεν ήταν δυνατό αντικειμενι¬κά να προβλεφθούν λόγω συνδρομής απροβλέπτων περιστάσεων κατά τη σύνταξη και έγκριση της μελέτης, σύμφωνα με τους κανόνες επιμέλειας του μέσου συνετού ανθρώπου του οικείου κλάδου. Ούτε η επίκληση από την αναθέτουσα αρχή της καλής κατασκευής και λειτουργίας, καθώς και της βελτίωσης της ποιότητας του έργου, δύναται να δικαιολογήσει τη σύναψη συμπληρωματι¬κής σύμβασης, καθόσον οι εργασίες αυτές καλύπτονται από το κονδύλιο των απροβλέπτων.

Σύμβαση ανάθεσης δημοτικού έργου:..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη το Κλιμάκιο κρίνει ότι εφόσον στην προκειμένη περίπτωση η σύμβαση ανάθεσης του ως άνω δημοτικού έργου διαλύθηκε από υπαιτιότητα του Δήμου και δεν είχαν εκτελεστεί καθόλου εργασίες, νομίμως καταρχήν καταβάλλεται στον ανάδοχο του έργου αποζημίωση για το τεκμαιρόμενο όφελος από τη μη εκτέλεση εργασιών. Πλην όμως η δαπάνη αυτή, κατά τα ειδικότερα γενόμενα δεκτά ανωτέρω, δεν είναι νόμιμη, καθόσον εσφαλμένως συνυπολογίστηκε στο αρχικό συμβατικό αντικείμενο για τον προσδιορισμό της εν λόγω αποζημίωσης η δαπάνη αναθεώρησης, ποσού 5.771,71 ευρώ. Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, η εντελλόμενη με το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα πληρωμής δαπάνη είναι μη νόμιμη και αυτό δεν πρέπει να θεωρηθεί.

Διάλυση εργολαβίας. Προσφυγή στο δεύτερο μειοδότη (άρθρο 61 παρ. 13 ν.3669/2008). Διάλυση της εργολαβίας με υπαιτιότητα του κυρίου του έργου λόγω μη συντέλεσης των απαλλοτριώσεων και μη ολοκλήρωσης των μελετών του έργου. Η διαδικασία του άρθρου 61 παρ. 13 του ν.3669/2008 μη συμβατή με το κοινοτικό δίκαιο, αφού συνιστά στην ουσία διαδικασία με διαπραγμάτευση χωρίς δημοσίευση προκήρυξης, για την οποία δεν συντρέχουν οι προβλεπόμενες από το νόμο προϋποθέσεις. Μειοψηφία 1 μέλους. Με την 3137/2010 απόφαση του VI Τμήματος ανακλήθηκε η προμνησθείσα Πράξη του Κλιμακίου, καθόσον κρίθηκε ότι η διαδικασία του άρθρου 61 παρ. 13 του ν.3669/2008 δεν είναι ασύμβατη με το κοινοτικό δίκαιο, δεδομένου ότι η ανάθεση της εκτέλεσης του έργου μετά από διάλυση εργολαβίας γίνεται στο δεύτερο μειοδότη και σύμφωνα με την προσφορά που είχε υποβάλει στην προηγηθείσα διαγωνιστική διαδικασία.

Νομίμως, καταρχήν, καταβάλλεται στον ανάδοχο του έργου αποζημίωση για το τεκμαιρόμενο όφελος από τη μη εκτέλεση εργασιών, αφού η σύμβαση ανάθεσης του δημοτικού έργου διαλύθηκε από υπαιτιότητα του Δήμου και δεν είχαν εκτελεστεί καθόλου εργασίες. Πλην όμως ειδικότερα αυτή η δαπάνη δεν είναι νόμιμη, καθόσον εσφαλμένα συνυπολογίστηκε στο αρχικό συμβατικό αντικείμενο για τον προσδιορισμό της εν λόγω αποζημίωσης η δαπάνη αναθεώρησης (άρθρο 9 του ν.1418/1984 και άρθρο 50 του π.δ. 609/1985).

Με την έφεση αυτή ζητείται η ακύρωση άλλως τροποποίηση της 828/ΕΦΔ236/24.2.2017 απόφασης δημοσιονομικής διόρθωσης(...) Ενόψει τούτων προκύπτει ότι κατά την επιβολή της ένδικης διόρθωσης και ανάκτησης, δεν συνεκτιμήθηκαν, υπό το φως της αρχής της αναλογικότητας, οι συντρέχουσες περιστάσεις, η βαρύτητα της διαπιστωθείσας παράβασης και η αιτιώδης σχέση αυτής με την άρτια ή μη υλοποίηση και λειτουργικότητα της επίμαχης δράσης, ούτε αιτιολογήθηκε ειδικώς η ύπαρξη εύλογης σχέσης αναλογίας μεταξύ της επιβληθείσας διόρθωσης και της επίμαχης παρατυπίας. Λαμβάνοντας, περαιτέρω, υπ’ όψιν το μη ουσιώδες της διαπιστωθείσας παρατυπίας, ένεκα του τυπικού χαρακτήρα αυτής, αφού αφενός τα επιμέρους ποσά του καταλογισμού που αφορούν το μίσθωμα (ποσού 4.060 ευρώ) και τους παρακρατούμενους υπέρ του Δημοσίου φόρους (ποσού 18.627,84) καταβλήθηκαν/αποδόθηκαν στο Δημόσιο σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα από τη λήξη της επιλεξιμότητας των δαπανών και μάλιστα υπό τις περιστάσεις που διατείνεται το εκκαλούν, αφετέρου το χρηματοδοτηθέν έργο, όπως γίνεται δεκτό με την από ΑΠ 836/ΕΦΔ244/24.2.2017 απόφαση Ολοκλήρωσης της Πράξης του Δημάρχου..., έχει ολοκληρωθεί πλήρως και εμπροθέσμως τόσο ως προς το φυσικό όσο και ως προς το οικονομικό αντικείμενό του και το δικαιούχο εκκαλούν τήρησε τις υποχρεώσεις που ανέλαβε με την απόφαση ένταξης και συμμορφώθηκε στις τυχόν συστάσεις των ελεγκτικών οργάνων του ΕΦΔ και περαιτέρω συνεκτιμώντας ότι δεν προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου ότι το ως άνω «τυπικό εύρημα» επέφερε ουσιώδη μεταβολή του φυσικού αντικειμένου του έργου ούτε ότι είχε επίπτωση επί του οικονομικού αντικειμένου αυτού ή επί του ενωσιακού προϋπολογισμού, το Δικαστήριο κρίνει ότι η προσβαλλόμενη απόφαση δημοσιονομικής διόρθωσης με ανάκτηση εκδόθηκε κατά παράβαση της αρχής της αναλογικότητας και για το λόγο αυτό, κατά τα βασίμως προβαλλόμενα από το εκκαλούν, είναι ακυρωτέα, ως αντιβαίνουσα στην εν λόγω αρχή. 

ΕΡΓΑΣΙΕΣ - ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Γενικά:Μη νόμιμη η δαπάνη από Δήμο που αφορά στην 1 η πληρωμή σύμβασης σε ιδιώτη ηλεκτρολόγο για την παροχή υπηρεσιών συντήρησης και επισκευής εξωτερικού φωτισμού Δημοτικής Ενότητας, καθόσον: α) η εκτέλεση των παραπάνω εργασιών μη νομίμως ανατέθηκε σε ιδιώτη, διότι αυτές εμπίπτουν στα καθήκοντα και τις αρμοδιότητες του προσωπικού του ανωτέρω Δήμου, καθότι το αντικείμενο της παρούσας σύμβασης δεν απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις και εμπειρία, αλλά πρόκειται, κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας, για συνήθεις και απλές ηλεκτρολογικές εργασίες και επιπλέον δεν προκύπτει ότι η Υπηρεσία δεν διέθετε τον απαιτούμενο ειδικό εξοπλισμό για την υλοποίηση των εν λόγω εργασιών και β) στο πλαίσιο της αρχής της αποτελεσματικότητας που πρέπει να διέπει τη δράση των οργάνων των Ο.Τ. Α., και δεδομένου ότι οι συγκεκριμένες εργασίες δεν ανέκυψαν αιφνιδίως, θα μπορούσαν να έχουν ενταχθεί σε προγραμματισμό, έτσι ώστε να επιτευχθεί η εκτέλεσή τους, ακόμα και σταδιακά, από το υπηρετούν προσωπικό, στα καθήκοντα και στις αρμοδιότητες του οποίου εμπίπτουν.

Παράταση με αναθεώρηση.Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στην προηγούμενη σκέψη, το Τμήμα κρίνει ότι η εντελλόμενη δαπάνη είναι νόμιμη, καθόσον η παράταση της προθεσμίας αποπεράτωσης του έργου χορηγήθηκε «με αναθεώρηση», δεδομένου ότι η καθυστέρηση στην εκτέλεση των αναγκαίων εργασιών δεν οφείλεται σε υπαιτιότητα της αναδόχου κοινοπραξίας,αλλά αφενός στους ως άνω μνημονευόμενους στην από 6.12.2010 αίτηση της τελευταίας παράγοντες, που καθιστούσαν αδύνατη την ολοκλήρωση του έργου και, αφετέρου, στην καθυστέρηση πληρωμής του 3ου λογαριασμού αυτού, όπως άλλωστε ρητώς αναφέρεται και στην 359/2011 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου ...... Ως εκ τούτου, δεν τυγχάνει εφαρμογής εν προκειμένω η διάταξη του άρθρου 48 του ν. 3669/2008, που θεσπίζει την υποχρέωση της διευθύνουσας υπηρεσίας για διαχωρισμό των εργασιών και επιβολή των σχετικών ποινικών ρητρών. Περαιτέρω, σε κάθε περίπτωση, η υποβληθείσα εκ μέρους της αναδόχου από 12.1.2011 ειδική δήλωση διακοπής των εργασιών περιείχε όλα τα απαιτούμενα από τη διάταξη του άρθρου 62 του ν. 3669/2008 στοιχεία.

ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΟΡΘΩΣΗ:Λαμβάνοντας, περαιτέρω, υπ’ όψιν το μη ουσιώδες της διαπιστωθείσας παρατυπίας, ένεκα του τυπικού χαρακτήρα αυτής, αφού το έργο, όπως γίνεται δεκτό από την από ... τελική έκθεση πιστοποίησης, είναι πλήρως λειτουργικό και όλες οι άδειες για την νόμιμη λειτουργία του έχουν προσκομιστεί, καθώς και ότι δεν προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου ότι το ως άνω «τυπικό εύρημα» επέφερε ουσιώδη μεταβολή του φυσικού αντικειμένου του έργου ούτε ότι είχε επίπτωση επί του οικονομικού αντικειμένου αυτού, το Δικαστήριο κρίνει ότι η προσβαλλόμενη απόφαση δημοσιονομικής διόρθωσης εκδόθηκε κατά παράβαση της αρχής της αναλογικότητας και για το λόγο αυτό, κατά τα βασίμως προβαλλόμενα από την εκκαλούσα, είναι ακυρωτέα, ως αντιβαίνουσα στην εν λόγω αρχή. Το αίτημα όμως της έντοκης επιστροφής του ποσού των 105.413,26 ευρώ, είναι απορριπτέο προεχόντως ενόψει του διαπλαστικού χαρακτήρα του εν προκειμένω κρινομένου ενδίκου βοηθήματος, καθώς με την έφεση αμφισβητείται μόνο η νομιμότητα της προσβαλλόμενης πράξης και επιδιώκεται η ακύρωσή της ή η μεταρρύθμισή της, ενώ η αναγνώριση ή καταψήφιση χρηματικού ποσού και μάλιστα εντόκως, επιδιώκεται με το ένδικο βοήθημα της αγωγής.Δέχεται την έφεση.Απορρίπτει ό,τι κρίθηκε απορριπτέο.Ακυρώνει την 4513/1078/Β2/18.9.2017 απόφαση δημοσιονομικής διόρθωσης της Ειδικής Γραμματείας Διαχείρισης Τομεακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης και του Ταμείου Συνοχής.

Με δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις σκέψεις που προηγήθηκαν, το Κλιμάκιο κρίνει κατά πλειοψηφία ότι η διαδικασία που τηρήθηκε για την ανάθεση εκτέλεσης του ελεγχόμενου έργου (κλήση, κατ’ επίκληση του άρθρου 61 παρ. 13 του ν. 3669/2008, της δεύτερης κατά σειρά μειοδοσίας εργοληπτικής επιχείρησης) δεν είναι νόμιμη, καθόσον δεν συντρέχουν οι προβλεπόμενες από τη διάταξη του άρθρου 25 του παρ. 1 περ. (α) και (γ) του π.δ. 60/2007 προϋποθέσεις. Συγκεκριμένα, από κανένα στοιχείο του φακέλου δεν προκύπτει ότι μόνο η συγκεκριμένη εργοληπτική επιχείρηση μπορεί να εκτελέσει το έργο, ενώ η διενέργεια ανοικτού διαγωνισμού για την ανάθεση του έργου αυτού συνηγορεί υπέρ της αντίθετης εκδοχής. Εξάλλου, η διάλυση της σύμβασης με υπαιτιότητα του κυρίου του έργου, καθόσον: α) δεν είχαν συντελεσθεί οι απαλλοτριώσεις και δεν είχαν απελευθερωθεί οι απαιτούμενες για την κατασκευή του έργου εκτάσεις, και β) δεν ήταν δυνατή η εκτέλεση τεχνικών έργων λόγω της καθυστέρησης σύνταξης και έγκρισης των οριστικών μελετών των μεγάλων τεχνικών έργων, δεν συνιστά απρόβλεπτο γεγονός, που κατά την έννοια της διάταξης του άρθρου 25 παρ. 1 (γ) του π.δ. 60/2007 θα μπορούσε να δικαιολογήσει την προσφυγή στη διαδικασία της διαπραγμάτευσης, αφού τα γεγονότα που οδήγησαν στη διάλυση της σύμβασης ανάγονται στη σφαίρα ευθύνης της αναθέτουσας αρχής.

Κτιριακό έργο. Εμπειρία σε προκατασκευές κτιρίων Η εμπειρία του ΧΠ, μεμονωμένου στελέχους ενός εκ των μελών της αναδόχου κοινοπραξίας δεν αρκεί για να θεωρηθεί ότι η εταιρεία μέλος αυτής διαθέτει αυτοτελώς, ως τεχνική και οικονομική μονάδα, την απαιτούμενη από τη διακήρυξη πρόσθετη τεχνική ικανότητα για την εκτέλεση του επίμαχου έργου. Εξάλλου, η ανάδοχος δεν επικαλείται συμφωνία συνεργασίας με άλλο νομικό πρόσωπο, που να διαθέτει την ικανότητα αυτή. Τέλος, ακόμα και αν ήθελε κριθεί ότι ο σχετικός όρος της διακήρυξης, με βάση τον οποίο απαιτείται συνεργασία αποκλειστικά με νομικό πρόσωπο, έρχεται σε αντίθεση με το άρθρο 47 παρ. 2 της οδηγίας 2004/18/ΕΚ (EE L 134), η οποία όμως δεν εφαρμόζεται εν προκειμένω λόγω του ύψους του προϋπολογισμού του επίμαχου έργου, αλλά και τις αρχές του ελεύθερου ανταγωνισμού, καθώς αποκλείει τη συνεργασία με φυσικό πρόσωπο εργολήπτη δημοσίων έργων και πάλι η ανάδοχος δεν προσκομίζει, συνταχθέν πριν την ημερομηνία διεξαγωγής του διαγωνισμού, συμβολαιογραφικό έγγραφο, με το οποίο να αποδεικνύεται η συνεργασία με τυχόν ατομική επιχείρηση που διαθέτει το ανωτέρω στέλεχος ενός μέλους της.