Καταβολή ποσού για πληρωμή λογαριασμού έργου:..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν το Κλιμάκιο κρίνει τα εξής: α) Η εντελλόμενη δαπάνη, κατά το μέρος που αφορά στις απολογιστικές εργασίες που περιλαμβάνονται στον 1ο Α.Π.Ε. (32.900,82 ευρώ πλέον ΦΠΑ) και μέρος αυτών στην 3η Εντολή Πληρωμής (13.387,35 ευρώ, πλέον ΦΠΑ), δεν είναι νόμιμη, καθώς δεν συντρέχουν τόσον οι προϋποθέσεις, που προβλέπονται στην παρ. 10 του άρθρου 154 του ν. 4412/2016, όσον και αυτές που ορίζονται στο άρθρο 132 του ν. 4412/2016, στο οποίο η ως άνω διάταξη παραπέμπει. Ειδικότερα, από την οικεία τεχνική περιγραφή της μελέτης του έργου (βλ. σκ. ΙΙΙΑ) προκύπτει ότι αντικείμενο του αρχικού έργου ήταν σημειακές και μικρής κλίμακας εργασίες επισκευής της στέγης του κτιρίου, οι οποίες μάλιστα είχαν εγκριθεί με το ΥΠΠΟ/ΓΔΑΜΤΕ/ΔΠΑΝΣΜ/434418/40155/5735/2017 π.ε. σχετ. 433473/40080/5728 π.ε. έγγραφο του Υπουργείου Πολιτισμού, ενώ οι επίμαχες απολογιστικές εργασίες, αφορούν σε αντικατάσταση - κατασκευή παραθύρων, επισκευή κουφωμάτων μπαλκονοθύρων και παραθύρων και αλλαγή της παροχής υδροδότησης του κτιρίου, ήτοι σε εργασίες ουσιωδώς διαφορετικές από αυτές της αρχικής σύμβασης. Συνεπώς, από τα στοιχεία του φακέλου δεν αποδεικνύεται ότι η εκτέλεση των εν λόγω απολογιστικών εργασιών είναι απαραίτητη για την επίτευξη της αρτιότητας και λειτουργικότητας του αρχικού έργου, το οποίο δεν αφορούσε σε εργασίες στο σύνολο του κτιρίου, αλλά αποκλειστικά στη στέγη αυτού (βλ. σκ. ΙΙΔ). Τουναντίον, από τα στοιχεία του φακέλου προκύπτει ότι οι εργασίες αυτές αποτελούν επέκταση του αρχικού τεχνικού αντικειμένου της σύμβασης και μεταβάλλουν τη συνολική φύση του έργου (βλ. σκ. ΙΙΒ). Λόγω δε της ουσιώδους διαφοροποίησης της φύσης και του είδους των απολογιστικών εργασιών σε σχέση με τις εργασίες της αρχικής σύμβασης, δεν αποδεικνύεται ότι η αλλαγή αναδόχου δεν μπορεί να γίνει για λόγους οικονομικούς ή τεχνικούς ή διότι θα συνεπαγόταν σημαντικά προβλήματα ή ουσιαστική επικάλυψη δαπανών για την αναθέτουσα Αρχή. (...)Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω η εντελλόμενη δαπάνη, κατά το μέρος που αφορά στις απολογιστικές εργασίες που περιλαμβάνονται στον 1ο  Α.Π.Ε. και μέρος αυτών στην 3η Εντολή Πληρωμής (13.387,35 ευρώ, πλέον ΦΠΑ 24%), δεν είναι νόμιμη και ως εκ τούτου το επίμαχο χρηματικό ένταλμα πληρωμής δεν πρέπει να θεωρηθεί. 

Δημόσια έργα.Σωστικές ανασκαφές.Η σωστική ανασκαφή χρηματοδοτείται από τον κύριο του έργου εφόσον πρόκειται για δημόσιο τεχνικό έργο υπό την έννοια του ν. 1418/1984 (ΦΕΚ Α΄ 55), όπως αυτός ισχύει κάθε φορά, η ιδιωτικό έργο προϋπολογισμού μεγαλύτερου των πεντακοσίων ογδόντα επτά χιλιάδων ευρώ (587.000,00 ευρώ). Το ποσό του προηγουμένου εδαφίου μπορεί να αναπροσαρμόζεται με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού. Η χρηματοδότηση καλύπτει και το κόστος συντήρησης, μελέτης και δημοσίευσης των ευρημάτων. είναι δυνατή η χρηματοδότηση έργου προϋπολογισμού μικρότερου των πεντακοσίων ογδόντα επτά χιλιάδων ευρώ (587.000,00 ευρώ), μετά από αίτηση του κυρίου του έργου, με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού υστέρα από γνώμη του συμβουλίου.».

Εκτέλεση έργου..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν, το Τμήμα κρίνει τα ακόλουθα: Ενόψει του ότι ο ως άνω Ιερός Ναός χαρακτηρισθείς αρμοδίως ως μνημείο, δεν ανήκει, κατά τα αναφερόμενα στην ένδικη αίτηση, στην κυριότητα της αιτούσας, ούτε από άλλα στοιχεία του φακέλου προκύπτει ότι αυτή ορίστηκε φορέας υλοποίησης του επίμαχου έργου, απαιτείτο η σύναψη προγραμματικής σύμβασης, κατά το άρθρο 100 παρ. 5 του ν. 3852/2010, με τη συμμετοχή της ιδίας και του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Άλλωστε με  την ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΜΤΕ/ΔΑΒΜΜ/ΤΜΒΜΜ/342088/33111/2629/626/4.7.2018 απόφαση του Τμήματος Μελετών Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού, που περιλαμβάνεται στα στοιχεία του φακέλου, εγκρίθηκε, σύμφωνα με την κατατεθείσα προμελέτη, η μερική ανακατασκευή της στέγης (εκτός της περιοχής του τρούλου) του Ιερού Ναού και όχι η υλοποίηση του επίμαχου έργου από την Περιφέρεια ..., ενώ στην τεχνική περιγραφή της οικείας μελέτης του έργου περιλαμβάνονται, πέραν των εργασιών ανακατασκευής της στέγης και εργασίες στον τρούλο του Ιερού Ναού. Επομένως, αβασίμως προβάλλει η αιτούσα ότι στην προκειμένη περίπτωση δεν ήταν υποχρεωτική, πριν από τη διεξαγωγή της εν λόγω διαγωνιστικής διαδικασίας, η σύναψη προγραμματικής σύμβασης κατά τις διατάξεις του άρθρου 100 του ν. 3852/2010 μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού, της Περιφέρειας ... και του Ιερού Ναού. Εξάλλου, με την επικαλούμενη από την αιτούσα 144/2018 πράξη του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου δεν κρίθηκε ότι η σύναψη της προγραμματικής σύμβασης του άρθρου 100 του ν. 3852/2010 δεν απαιτείται να προηγείται της διαγωνιστικής διαδικασίας, πλην όμως πράγματι με αυτήν ελέγχθηκαν ταυτόχρονα τα υποβληθέντα σχέδια της προγραμματικής και της οικείας εκτελεστικής σύμβασης.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ-Συμπλρωματικές συμβάσεις(...)Με τα δεδομένα αυτά συντρέχουν στην προκειμένη περίπτωση οι προϋποθέσεις σύναψης της επίμαχης συμπληρωματικής σύμβασης. Ειδικότερα, η ανάγκη εκτέλεσης των εργασιών της σύμβασης αυτής ανέκυψε από το απρόβλεπτο γεγονός της απαγόρευσης κοπής ή εκρίζωσης ελαιοδέντρων, η οποία προβλέφθηκε για πρώτη φορά στην ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/35829/1801/2.5.2012 «Έγκριση ανακαθορισμού των ορίων των Ζωνών Α΄ και Β΄ Προστασίας του Αρχαιολογικού Χώρου των Δελφών και του ευρύτερου Δελφικού Τοπίου» απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού και Τουρισμού, που εκδόθηκε μετά από τη διενέργεια του αρχικού διαγωνισμού και την υπογραφή της αρχικής σύμβασης. Η απαγόρευση αυτή δεν μπορούσε να συναχθεί α) από τους όρους που τέθηκαν κατά την έγκριση της σχετικής Προμελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, με την προμνησθείσα ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ10/99220/4869π.ε./21.11.2008 απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού, στην οποία αναφερόταν γενικώς ότι δεν θα διανοιχθούν νέοι αγροτικοί δρόμοι που θα προκαλέσουν αλλοίωση ή μεταβολή Ζωνών Προστασίας και δεν θα γίνουν διαπλατύνσεις των υφιστάμενων αγροτικών δρόμων, ώστε να μην επιφέρουν αισθητική όχληση στις Ζώνες Προστασίας του Δελφικού Τοπίου, καθώς οι ανωτέρω όροι δεν προέβλεπαν την απαγόρευση κοπής ελαιόδεντρων, αλλά ούτε β) από την 144775/23.9.2009 κοινή απόφαση των Υπουργών Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και Πολιτισμού, με την οποία εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι του αρχικού έργου και στην οποία δεν προβλεπόταν η απαγόρευση κοπής δένδρων΄ για το λόγο αυτό, άλλωστε, η επίμαχη απαγόρευση χρειάστηκε να προβλεφθεί ρητά με τη μεταγενέστερη ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/35829/1801/2.5.2012 απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού και Τουρισμού. Τούτο, εξάλλου, γίνεται δεκτό και i) στο Φ.11/13/21/7.1.2013 έγγραφο της Ι’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, στο οποίο αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ότι στην ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ10/99220/4869π.ε./21.11.2008 απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού δεν προβλεπόταν η απαγόρευση κοπής ελαιοδέντρων και ii) στο ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΕΦΑ …/189548/113891/2771/9.6.2016 έγγραφο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φωκίδος, στο οποίο αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ότι στις εγκρίσεις για την υλοποίηση του αρχικού έργου δεν τέθηκε όρος για απαγόρευση κοπής ελαιόδεντρων, η οποία τέθηκε το 2012 στην ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/35829/1801/2.5.2012 απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού και Τουρισμού. Ενόψει αυτών, το VI Τμήμα που με την προσβαλλόμενη απόφασή του έκρινε ότι δεν συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις για τη σύναψη της επίμαχης συμπληρωματικής σύμβασης, πλημμελώς εφάρμοσε τις οικείες διατάξεις και ως εκ τούτου η απόφαση αυτή πρέπει να αναθεωρηθεί, ενώ παρέλκει ως αλυσιτελής η εξέταση των λοιπών λόγων αναθεώρησης.

Χορήγηση ή μη άδειας από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ) για την έναρξη εργασιών αποκατάστασης νεότερου μνημείου.(...)Για την έναρξη εργασιών αποκατάστασης του Ιερού Ναού Εισοδίων της Θεοτόκου στο Αίγιο, Π.Ε. Αχαΐας, ιδιοκτησίας της Ιεράς Μητρόπολης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας, κηρυγμένου νεότερου μνημείου, δεν απαιτείται επιπλέον άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (ομόφωνα).

Αστοχία μελέτης.Απευθείας ανάθεση συμπληρωματικών εργασιών.Συμβατικό αντικείμενο έργου που δεν περιλαμβάνει εργασίες αυθύπαρκτες και ανεξάρτητες από τις αντίστοιχες του πρώτου έργου, ώστε να δύναται να διαφοροποιηθεί σε σχέση με αυτό και εντεύθεν να ανατεθεί με χωριστή διαδικασία σαν αυτοτελές έργο, αλλά αντίθετα αποτελεί τμήμα του αρχικού έργου, προς το οποίο και τελεί σε αδιάσπαστη ενότητα, καθώς οι ανωτέρω εργασίες είναι βασικές, αναγκαίες και προαπαιτούμενες για την εκτέλεση μεγάλου μέρους των εργασιών που περιλαμβάνονταν στη αρχική μελέτη

Καθορισμός τελών: α) φωτογράφησης-κινηματογράφησης-βιντεοσκόπησης σε Μουσεία, Μνημεία και Αρχαιολογικούς Χώρους, β) δημοσίευσης φωτογραφιών αρχαιολογικού περιεχομένου για εμπορική εκμετάλλευση γ) ηλεκτρονικών εκδόσεων, δ) χρήσης εικόνων στο Διαδίκτυο και ε) εκδηλώσεων σε αρχαία θέατρα και άλλους αρχαιολογικούς χώρους. στ) Διαδικασία καταβολής τελών για εκμαγεία, αντίγραφα και απεικονίσεις ακινήτων και κινητών μνημείων που ανήκουν στο Δημόσιο. ζ) Διαδικασία καταβολής τελών για χρήση ακινήτων και κινητών μνημείων σε λογότυπο.

356481/254593/7509/2927/2019- ΦΕΚ: 2812/Β/4.7.2019 Με την παρούσα καταργούνται α) η με αρ. πρωτ. ΥΠΠΟ/ ΓΔΑΠΚ/ΔΜΕΕΠ/Γ2/Φ51-52-54/81397/2199/12.5.2005 κοινή υπουργική απόφαση (ΦΕΚ 1491/Β΄/27.10.2005) και β) η με αρ. πρωτ. ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ42/ 1020/62/10-04-2012 υπουργική απόφαση (ΦΕΚ 1138/ Β΄/10-04-2012) «Έγκριση όρων και διαδικασιών για την πραγματοποίηση κινηματογραφικών λήψεων σε  μνημεία, αρχαιολογικούς χώρους, ιστορικούς τόπους και σε μουσεία, σύμφωνα με το συνημμένο κατάλογο».

Αριθμ. ΥΠΠΟΤ/ΔΟΕΠΥ/ΤΟΠΥΝΣ/126463/2011,ΦΕΚ-3046/Β/30-12-2011,άρθρο 13: «Η αριθμ. ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΔΜΕΕΠ/Γ2/Φ51-52-54/81397/2199/12-9-2005 κοινή υπουργική απόφαση των Υφυπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Πολιτισμού καταργείται, με εξαίρεση τις διατάξεις της οι οποίες αφορούν τα της προβλεπόμενης στην παράγραφο 4 του άρθρου 46 του Ν. 3028/2002 αδείας.»

Ολοκλήρωση κέντρου πολιτιστικών δραστηριοτήτων...Στη συνέχεια, με τη 267/12/25.4.2018 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου ... εγκρίθηκε η 20/2018 μελέτη της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών και η ανάθεση της εκτέλεσης του έργου «Ολοκλήρωση Κέντρου Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων "..."», προϋπολογιζόμενης δαπάνης 316.935,48 ευρώ πλέον ΦΠΑ, κατόπιν τήρησης της ανοικτής διαδικασίας του άρθρου 27 του ν. 4412/2016, με το 55991/27.11.2018 έγγραφο του Διευθυντή Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου ... ζητήθηκε η έγκριση της Υπηρεσίας Νεότερων Μνημείων ... για την εκτέλεση του ως άνω έργου, με το ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΜΤΕ ΥΝΜΤΕΚΡ/619926/63184/3596/6.12.2018 έγγραφο του Προϊσταμένου της Υπηρεσίας Νεότερων Μνημείων ... διαβιβάστηκε λόγω αρμοδιότητας η αίτηση στη Διεύθυνση Αναστήλωσης Νεότερων και Σύγχρονων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και με την 528/43/20.9.2018 απόφαση της Οικονομικής Επιτροπής του Δήμου ... εγκρίθηκε η κατακύρωση του αποτελέσματος του διαγωνισμού για την ανάθεση της εκτέλεσης του έργου στην εταιρεία «....» αντί του ποσού των 214.899,25 ευρώ πλέον ΦΠΑ. Η απόφαση αυτή ακυρώθηκε με τη 1784/10.12.2018 απόφαση της Συντονίστριας της Αποκεντρωμένης Διοίκησης ..., με την αιτιολογία ότι η μελέτη του έργου δεν είχε εγκριθεί από τον Υπουργό Πολιτισμού, όμως με την 1/4/6.3.2019 απόφαση της Επιτροπής του άρθρου 152 του ν. 3463/2006 των Νομών .... έγινε δεκτή κατά πλειοψηφία η ασκηθείσα κατά της απόφασης αυτής προσφυγή, με την αιτιολογία ότι «(…) ως προς τις επιμέρους εργασίες του νέου διαγωνισμού-σημειωτέον ότι το κτηριακό μέρος είναι ακριβώς το ίδιο με την προηγούμενη εργολαβία-πρόκειται για μικροκατασκευές, οι οποίες συναρτώνται απόλυτα με την προηγούμενη εργολαβία, ορισμένες από τις εργασίες είναι εσωτερικές και δεν επηρεάζουν την εξωτερική μορφή του κτηρίου, οι κλίμακες καθαιρέθηκαν επειδή άλλαξε η μελέτη, αλλά προβλέπονταν στην αρχική μελέτη, για την οποία είχαν δοθεί εγκρίσεις από το Υπουργείο Πολιτισμού, το βιομηχανικό δάπεδο στο φουαγιέ χρειάστηκε να αποκατασταθεί λόγω προβλήματος με τα δίκτυα της ΔΕΗ, η προμήθεια και τοποθέτηση του ανελκυστήρα μικρής κάθετης ανύψωσης ΑμΕΑ προβλεπόταν και στην αρχική μελέτη και εκ παραδρομής αναγράφεται στη νέα μελέτη ότι δεν είχε προβλεφθεί αρχικά και, τέλος, η υπ’ αρ. 14 εργασία "Μερική αποκατάσταση πλακών πεζοδρομίου και κατασκευή πεζοδρομίου στη νότια πλευρά του κτηρίου" δε χρήζει έγκρισης από το Υπουργείο Πολιτισμού, διότι αφορά σε εργασίες εκτός του κτηρίου του Τελωνείου και τα πεζοδρόμια είναι υποχρεωτικά εκ του νόμου και ίδια με τα ήδη υπάρχοντα στην παλαιά πόλη και τον ενετικό λιμένα ...». Τέλος, με την καθ’ ης η αίτηση Πράξη κρίθηκε ότι κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου σύμβασης για την ανάθεση από τον Δήμο .... στην εταιρεία «...» της εκτέλεσης του έργου «Ολοκλήρωση Κέντρου Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων "..."», με την αιτιολογία ότι της ανάθεσης της εκτέλεσής του δεν προηγήθηκε έγκριση του (πρώην) Υπουργού Πολιτισμού (νυν Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού).

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ-ΕΓΓΡΑΦΗ ΕΝΤΟΛΗ-:Επειδή, η αναιρεσιβαλλομένη εδέχθη ότι κατά την έννοια των διατάξεων του άρθρου 8 του ν. 1418/84 ο περιορισμός στην αύξηση της δαπάνης του έργου μέχρι 50% του αρχικού προϋπολογισμού αναφέρεται στον κύριο του έργου, ο οποίος αποκλειστικώς εντός του ορίου αυτού δύναται να εγκρίνει ή να υποδεικνύει νέες πρόσθετες εργασίες στην δημοπρατηθείσα εργολαβία. Για τον ανάδοχο του έργου, ο οποίος θα κληθεί να εκτελέσει τις νέες ή πρόσθετες εργασίες, καθιερώνεται αντίστοιχος υποχρέωση εκτελέσεως των εργασιών αυτών, μόνο αν ευρίσκονται μέσα στο επιτρεπόμενο όριο αυξήσεως του αρχικού προϋπολογισμού. Συνεπώς, αν ο ανάδοχος του έργου εκτελέσει αναιτίως μετά από έγκριση η υπόδειξη του κυρίου του έργου, νέες ή πρόσθετες εργασίες καθ’ υπέρβαση του επιτρεπομένου ορίου της αρχικής δαπάνης του έργου, δικαιούται να εισπράξει το αντίστοιχο αντάλλαγμα βάσει των διατάξεων περί αδικαιολόγητου πλουτισμού.

Εργασίες εκβραχισμού....Επειδή, με άλλο λόγο προβάλλεται ότι η προσβαλλόμενη απόφαση εκδόθηκε χωρίς να ληφθούν μέτρα προστασίας για το εξωκλήσι του «...», το οποίο αποτελεί αυτοτελώς προστατευτέο μνημείο δυνάμει του ν. 3028/2002, εφόσον αναφέρεται στις ιστορικές πηγές της ... και στους καταλόγους των εξοχικών ναΐσκων από το έτος 1500 και εντεύθεν. Ανεξαρτήτως του ότι στα έγγραφα 1420/3.7.2002 της 2ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και 833/28.6.2002 της 1ης Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων αναφέρεται ότι η περιοχή κατασκευής του έργου δεν βρίσκεται κοντά σε ζώνη προστασίας μνημείου αρμοδιότητας των Εφορειών αυτών, στο ... έγγραφο της παραπάνω 2ης Ε.Β.Α. και στη μ.π.ε. βεβαιώνεται ότι το εκκλησάκι που βρίσκεται στην επίδικη περιοχή δεν επηρεάζεται από την κατασκευή του έργου. Πέραν τούτων, ωστόσο, στην α.ε.π.ο. διαλαμβάνεται ειδικός όρος με τον οποίο απαγορεύεται οποιαδήποτε επέμβαση, αλλοίωση ή πρόκληση ζημίας στο ναΐσκο και επιτάσσεται η λήψη όλων των απαραίτητων μέτρων για την προστασία του κτίσματος και του περιβάλλοντος χώρου του [περ. ε.2) 8]. Συνεπώς, και αυτός ο λόγος ακυρώσεως είναι απορριπτέος.