Καθορισμός ελαχίστων υποχρεωτικών απαιτήσεων για τη σύνταξη μελετών αποκατάστασης κτιρίων από οπλισμένο σκυρόδεμα και φέρουσα τοιχοποιία, που έχουν υποστεί βλάβες από πυρκαγιά και την έκδοση των σχετικών αδειών επισκευής.

Από τη διακήρυξη, καθώς και την τεχνική περιγραφή του έργου, προκύπτει ότι το αντικείμενο της εν λόγω σύμβασης συνίσταται κυρίως σε εργασίες καθαιρέσεως κτισμάτων (με φέρουσα τοιχοποιία, από λαμαρίνες και ξύλινο σκελετό, με φέροντα οργανισμό, από οπλισμένο σκυρόδεμα), καθώς και σε εργασίες αποξηλώσεως και δευτερευόντως σε εργασίες επισκευών, που θα προκύψουν στα εναπομείναντα τμήματα μετά τις κατεδαφίσεις. Ειδικότερα, όπως προκύπτει από τον επισυναπτόμενο προϋπολογισμό μελέτης, η δαπάνη για εργασίες καθαιρέσεως ανερχόταν στο ποσό των 112.069,60 ευρώ, για προμήθεια σκυροδέματος στο ποσό των 495,00 ευρώ και η δαπάνη των εργασιών για τοιχοποιίες - επιχρίσματα στο ποσό των 1.025,00 ευρώ. Για την εξόφληση του 1ου λογαριασμού εκτέλεσης των ανωτέρω εργασιών εκδόθηκε αρχικά το 1116, οικονομικού έτους 2009, ποσού 10.245,40 ευρώ και στη συνέχεια, αφού αυτό ακυρώθηκε, εκδόθηκαν τα 1611, οικονομικού έτους 2009 και 813, οικονομικού έτους 2010 χρηματικά εντάλματα πληρωμής ποσού 8.004,23 και 2.241,17 ευρώ, αντίστοιχα, το δεύτερο εκ των οποίων και ήδη ελεγχόμενο, αφορά στην καταβολή γενικών εξόδων και εργολαβικού οφέλους. Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, το Τμήμα κρίνει ότι το κύριο αντικείμενο της προαναφερόμενης σύμβασης, όπως εκτέθηκε ανωτέρω, δεν αφορά σε εκτέλεση έργου, καθόσον οι εκτελούμενες κυρίως εργασίες καθαιρέσεως κτισμάτων και αποξηλώσεων υλικών δεν συνίστανται σε κατασκευή, επέκταση, ανακαίνιση, επισκευή, συντήρηση ή ερευνητική εργασία. Ούτε, εξάλλου για την εκτέλεσή τους απαιτούν ιδιαίτερες τεχνικές γνώσεις και μεθόδους, αλλά δύνανται να εκτελεστούν προσηκόντως από επαγγελματίες, που διαθέτουν τα κατάλληλα μηχανήματα και τη σχετική εμπειρία. Επομένως, η εν λόγω σύμβαση αφορά στην εκτέλεση εργασιών, για τις οποίες ο ανάδοχος δεν δικαιούται εργολαβικό όφελος, το οποίο προβλέπεται και καταβάλλεται μόνο στην εξόφληση λογαριασμών που αφορούν στην εκτέλεση δημοσίων έργων, όπως βάσιμα υποστηρίζει και η διαφωνούσα Επίτροπος. Εξάλλου, ο προβαλλόμενος ισχυρισμός ότι ο Δήμος θα επιβαρυνθεί με τόκους υπερημερίας αν ο εργολάβος προσφύγει στα δικαστήρια, δεν ασκεί επιρροή όσον αφορά τη νομιμότητα της εντελλόμενης δαπάνης, στην εξέταση της οποίας και μόνον περιορίζεται το Ελεγκτικό Συνέδριο κατά την παρούσα διαδικασία και δεν δύναται επ’ ουδενί να δικαιολογήσει τη θεώρηση του ελεγχόμενου χρηματικού εντάλματος (πρβλ. Πράξεις VII Τμ. 215/2008 και IV Tμ. 143/2007). Τέλος, σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη ΙΙ της παρούσας, θα πρέπει να απορριφθεί ως αβάσιμος και ο ισχυρισμός του Δήμου ότι το Ελεγκτικό Συνέδριο δεν δικαιούται να προβαίνει σε παρεμπίπτοντα έλεγχο νομιμότητας των ατομικών διοικητικών πράξεων, που αποτελούν το έρεισμα της ελεγχόμενης δαπάνης, για τις οποίες ισχύει το τεκμήριο νομιμότητας. Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, η εντελλόμενη με το υπό κρίση χρηματικό ένταλμα δαπάνη δεν είναι νόμιμη και γι’ αυτό δεν πρέπει τούτο να θεωρηθεί.

Καταβολή αμοιβής για την εξόφληση του 1ου λογαριασμού  έργου.(...)Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, το Τμήμα κρίνει ότι το αντικείμενο της σύμβασης, όπως αναλυτικά παρατέθηκε ανωτέρω, δεν αφορά σε εκτέλεση έργου, καθόσον οι εκτελούμενες εργασίες καθαίρεσης πινακίδων δεν αποτελούν κατασκευή, επέκταση, ανακαίνιση, επισκευή, συντήρηση ή ερευνητική εργασία, το αποτέλεσμα των οποίων συνδέεται άμεσα με το έδαφος ή υπέδαφος κατά τρόπο διαρκή και σταθερό, ώστε να μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί συστατικό του κατ' άρθρο 953 Α.Κ. Εξάλλου, για την εκτέλεση των ανωτέρω εργασιών μπορεί να απαιτείται μια ιδιαίτερη τεχνική γνώση, δεδομένου ότι η μη προσήκουσα εκτέλεση τους εγκυμονεί αυξημένες δυσκολίες και κινδύνους, αρκεί, όμως, για την ορθή διεκπεραίωση τους η εκτέλεση αυτών να γίνεται από επαγγελματίες που διαθέτουν τα κατάλληλα μηχανήματα, τη σχετική εμπειρία και λαμβάνουν επιπλέον τα προσήκοντα μέτρα ασφαλείας.

Οι εργασίες δενδροφυτεύσεων δεν συνιστούν κατασκευή, επέκταση, ανακαίνιση, επισκευή, συντήρηση δημοσίου έργου,για τις οποίες απαιτούνται ιδιαίτερες τεχνικές γνώσεις και μέθοδοι καθώς και εξειδικευμένο προσωπικό αλλά αμοιβή για εργασίες οι οποίες δύνανται να εκτελεστούν προσηκόντως από επαγγελματίες που διαθέτουν κατάλληλα εργαλεία και σχετική εμπειρία

ΕΡΓΑ.(κατάτμηση) Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις προηγούμενες σκέψεις, το Τμήμα άγεται στην κρίση ότι το αντικείμενο των εν λόγω απ’ ευθείας αναθέσεων είναι η εκτέλεση δημοτικών έργων, κατά την έννοια  του άρθρου 1 παρ.1 του ν. 3669/2008, τα οποία συνίστανται στην επισκευή ή αντικατάσταση των ηλεκτρομηχανολογικών αντλητικών συγκροτημάτων των υδρευτικών γεωτρήσεων διάφορων δημοτικών διαμερισμάτων του Δήμου...(..)Περαιτέρω, το Τμήμα κρίνει ότι τα ανωτέρω έργα δεν είναι χωριστά και αυτοτελή έργα, αλλά αποτελούν ένα ενιαίο δημοτικό έργο, διότι περιλαμβάνουν τις ίδιες εργασίες για την κατασκευή τους -εργασίες επισκευής αντλιοστασίων- οι οποίες εκτελούνται στον ίδιο γεωγραφικό χώρο (Δημοτικά Διαμερίσματα του Δήμου …), κατά την ίδια χρονική περίοδο (υπογραφή συμβάσεων τον Δεκέμβριο του 2011) και επιπλέον ανατέθηκαν στον ίδιο εργολάβο. Κατά συνέπεια, έχει γίνει κατάτμηση του ενιαίου αυτού έργου σε επτά επιμέρους έργα με το χαρακτηρισμό αυτών ως αυτοτελών έργων...(..)Ο ισχυρισμός δε του Δήμου ότι στην πραγματικότητα οι εν λόγω «εργασίες» αφορούν ανάγκες που προέκυψαν τη θερινή περίοδο, όπου η ανάγκη υδροδότησης είναι αυξημένη απορρίπτεται ως αναπόδεικτος. Τέλος και υπό την εκδοχή ότι θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι συνέτρεξε επείγουσα ανάγκη  οι εν λόγω αποφάσεις εκδόθηκαν από αναρμόδιο όργανο, ήτοι από το Δήμαρχο, καθόσον σύμφωνα με το άρθρο 72 του ν. 3852/2010, αρμόδιο όργανο για την απ’ ευθείας ανάθεση εκτέλεσης έργων σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις είναι η Οικονομική Επιτροπή του Δήμου....Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, οι εντελλόμενες δαπάνες δεν είναι νόμιμες και τα υπό κρίση χρηματικά εντάλματα πληρωμής δεν πρέπει να θεωρηθούν.

Επισκευή και αντικαταστάση κατεστραμμένων αρμών...Με δεδομένα τα ανωτέρω, το Κλιμάκιο διαπιστώνει ότι οι εργασίες της ελεγχόμενης 1ης Συμπληρωματικής Σύμβασης του έργου, που συνίστανται, σύμφωνα με τον 2ο ΑΠΕ, στην αντικατάσταση του επίμαχου αρμού στη γέφυρα .... (μεταλλικού τύπου οδοντωτός) με νέας τεχνολογίας ελαστομεταλλικό αρμό μεγάλης μετατόπισης, συνέχονται με το τεχνικό αντικείμενο της αρχικής σύμβασης και δεν περιλαμβάνονται σε αυτό. Περαιτέρω, λαμβάνοντας υπόψη το μεν ότι κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας οι προς αποκατάσταση φθορές γεφυρών είναι ένα μέγεθος δυναμικό, το οποίο συναρτάται με την επίδραση των φορτίων κυκλοφορίας, των καιρικών συνθηκών και των φυσικών φαινομένων (σεισμών), το δε ότι στο από 2.1.2019 έγγραφο της αρμόδιας τεχνικής υπηρεσίας βεβαιώνεται ότι η υποχώρηση του επίμαχου αρμού συνέβη απροειδοποίητα, το Κλιμάκιο κρίνει, ενόψει και της διαπιστωθείσας από τις αρμόδιες τεχνικές υπηρεσίες του φορέα κατεπείγουσας, λόγω επικινδυνότητας της γέφυρας, ανάγκης αντικατάστασης του επίμαχου αρμού, ότι συντρέχει εν προκειμένω το στοιχείο του απροβλέπτου, επιπλέον δε, ότι οι επίμαχες συμπληρωματικές εργασίες είναι απολύτως αναγκαίες για την επιτυχή ολοκλήρωση του εκτελούμενου έργου, ενώ η αναλογούσα επί πλέον αμοιβή για την εκτέλεση των ελεγχόμενων συμπληρωματικών εργασιών δεν υπερβαίνει το 50% της αρχικής συμβατικής δαπάνης, και συνεπώς, δεν κωλύεται η υπογραφή του υποβληθέντος για έλεγχο σχεδίου συμπληρωματικής σύμβασης, το οποίο επισυνάπτεται στην παρούσα Πράξη και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της.

Εξόφληση μέρους του 1ου λογαριασμού του έργου «Αναβάθμιση- Αποκατάσταση επικίνδυνων στοιχείων σχολικών κτιρίων Δήμου ...». Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν ερμηνευτικώς δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, το Κλιμάκιο κρίνει ότι ο προέχων χαρακτήρας των ανατεθεισών με την από 29.3.2010 σύμβαση εργασιών, όπως αυτές αναλυτικά περιγράφονται ανωτέρω προσιδιάζει σε εκτέλεση δημόσιου τεχνικού έργου, καθόσον οι εργασίες αυτές αφορούν στην επισκευή, ανακαίνιση και συντήρηση κτιρίων κατά την έννοια του άρθρου 1 παρ. 3 του ν. 3669/2008, το αποτέλεσμα των οποίων συνδέεται άμεσα με το έδαφος ή υπέδαφος κατά τρόπο διαρκή και σταθερό, ώστε να μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί συστατικό του. Επιπλέον, αυτές σχετίζονται και με τη στατικότητα του κτιρίου, απαιτούν δε ειδικές τεχνικές γνώσεις και μεθόδους, καθώς και εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό, ενόψει των ειδικών προδιαγραφών που επιβάλλονται από τον Ο.Σ.Κ. για τη συντήρηση και επισκευή σχολικών συγκροτημάτων (βλ. Πράξεις VII Τμήματος 40/2011, 70/2010, 331, 374/2009, 316/2010, όπου και μειοψηφία, αντίθετη 68/2010 VII Τμήματος). 

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ. Νομιμότητα συμπληρωματικής σύμβασης. (..) Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη ΙΙ σκέψη της παρούσας, το Κλιμάκιο κρίνει ότι οι προαναφερόμενες εργασίες δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο συμπληρωματικής σύμβασης. Και τούτο διότι οι μεν εργασίες που αφορούν σε αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών συντήρησης, βελτίωσης και επισκευής υποδομών οδοποιίας στις περιοχές Γ1 και Γ2 αρμοδιότητας .... (βλ. ανωτέρω εργασίες υπό στοιχ. Ε, ΣΤ και Ζ) εμπίπτουν στο αντικείμενο της αρχικής σύμβασης, στο οποίο -ενόψει της γενικής περιγραφής αυτού και του μη προσδιορισμού των ποσοτήτων (έστω και κατ' εκτίμηση) των επιμέρους εργασιών και των συγκεκριμένων περιοχών αρμοδιότητας ...., στις οποίες αυτές θα πραγματοποιηθούν, καθώς και του ότι οι εργασίες θα καθορίζονται, κατά περίπτωση και ειδικά για κάθε χώρο (με Α.Π.Ε.), με βάση τις προκύπτουσες κάθε φορά ανάγκες και προτεραιότητες λειτουργίας της .... Α.Ε. και μετά από σχετική εντολή εκτέλεσής τους που θα δίνεται στον ανάδοχο- εμπίπτει κάθε εργασία συντήρησης, βελτίωσης και επισκευής υποδομών οδοποιίας, που θα προκύψει ή θα καταστεί αναγκαία σε οποιοδήποτε περιοχή αρμοδιότητας ...., και μέχρι εξάντλησης του συμβατικού ποσού. Όσον δε αφορά στις λοιπές εργασίες που αποτελούν αντικείμενο της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης (βλ. ανωτέρω εργασίες υπό στοιχ. Α, Β, Γ, Δ και Η), αυτές αφορούν σε εργασίες κατηγορίας οικοδομικών (οι δε εργασίες υπό στοιχ. Γ' αφορούν και σε υδραυλικές και ηλεκτρομηχανολογικές εργασίες) και, επομένως, δεν είναι συναφείς προς τις εργασίες που αποτελούν αντικείμενο της αρχικής σύμβασης και συνίστανται σε εργασίες κατηγορίας οδοποιίας, και για το λόγο αυτό δεν μπορούν ν' αποτελέσουν νομίμως αντικείμενο συμπληρωματικής σύμβασης. (..) Κωλύεται η υπογραφή της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου...(Μη ανακλητέα με την 285/2012 πράξη του VI΄ Τμ. του Ελεγκτικού Συνεδρίου)

Nομιμότητα της διαδικασίας ανάδειξης αναδόχου και του σχεδίου σύμβασης με αντικείμενο «Αντιπλημμυρικά έργα Π.Ε.Η. ...»(...) Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά ανωτέρω, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η ελεγχόμενη σύμβαση, ως εκ του αντικειμένου της, έχει το χαρακτήρα σύμβασης παροχής υπηρεσιών, καθόσον αφορά σε εκτέλεση εργασιών. Τούτο δε, διότι οι προπαρατεθείσες εργασίες δεν εμπίπτουν στην έννοια του δημοσίου έργου, δεδομένου ότι δεν συνίστανται σε κατασκευή, επέκταση, ανακαίνιση, επισκευή, συντήρηση ή ερευνητική εργασία, το αποτέλεσμα των οποίων συνδέεται άμεσα με το έδαφος κατά τρόπο διαρκή και σταθερό. Αντιθέτως, μάλιστα, για την εκτέλεση των εργασιών αυτών δεν απαιτείται τέτοιου βαθμού εξειδικευμένη τεχνική γνώση ή τέτοιου είδους τεχνική επέμβαση, ώστε να μπορούν να χαρακτηριστούν δημόσιο έργο, αλλά δύνανται να εκτελεστούν προσηκόντως, υπό την καθοδήγηση της αρμόδιας Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων, από επαγγελματίες χειριστές που διαθέτουν τα κατάλληλα μηχανήματα και τη συνήθη εμπειρία χρήσης τους. Προς τούτο συνηγορεί και το γεγονός της ύπαρξης εν προκειμένω μίας απλής τεχνικής περιγραφής των προς εκτέλεση εργασιών, χωρίς ειδική τεχνική μελέτη, αλλά και χωρίς ειδικότερη αναφορά του ακριβούς μεγέθους των συνολικώς ζητούμενων ποσοτήτων εργασιών. 

Aμοιβή για χωματουργικές εργασίες αποκατάστασης ζημιών δικτύου ύδρευσης (...) Με δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις νομικές σκέψεις (ΙΙ και ΙΙΙ) που προηγήθηκαν, ο πρώτος λόγος διαφωνίας είναι βάσιμος. Συγκεκριμένα, η δαπάνη που εντέλλεται με το υπό κρίση χρηματικό ένταλμα, δεν προκύπτει ότι αφορά στην εκαμοιβή για χωματουργικές εργασίες αποκατάστασης ζημιών δικτύου ύδρευσης τέλεAμοιβή για χωματουργικές εργασίες αποκατάστασης ζημιών δικτύου ύδρευσης ση δημοσίου έργου, για το οποίο τυγχάνουν εφαρμογής οι διατάξεις της νομοθεσίας περί δημοσίων έργων, αλλά στην εκτέλεση εργασιών, για τις οποίες εφαρμόζονται οι διατάξεις περί υπηρεσιών. Τούτο διότι, το αντικείμενό τους συνίστανται σε απλές εργασίες εκσκαφής τάφρων πέριξ των δικτύων ύδρευσης προκειμένου να αποκατασταθούν οι διαπιστωθείσες ζημιές, επιχωματώσεων των τάφρων αυτών και μεταφοράς των υλικών της εκσκαφής, το αποτέλεσμα των οποίων δεν συνδέεται άμεσα με το έδαφος ή το υπέδαφος κατά τρόπο διαρκή και σταθερό, ούτε για την πραγματοποίησή τους προκύπτει ότι απαιτήθηκαν ειδικές τεχνικές γνώσεις και μέθοδοι, εξειδικευμένο επιστημονικό ή τεχνικό προσωπικό και ανάλογα τεχνικά μέσα και εγκαταστάσεις (Ε.Σ. Πράξεις Κλιμ. Προλ. Ελ. Δαπ. στο VII Τμ. 201/2012, 68/2014, 258/2016).