ΠΡΟΜΗΘΕΙΕΣ-ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ:Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με τα όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη Ι της παρούσας, το υποβληθέν σχέδιο συμπληρωματικής σύμβασης δεν υπάγεται στον έλεγχο νομιμότητας του Ελεγκτικού Συνεδρίου, καθώς αφορά στην εκτέλεση συμπληρωματικών εργασιών για την ολοκλήρωση συγχρηματοδοτουμένου από την Ευρωπαϊκή Ένωση έργου, το οποίο νομίμως δεν υπεβλήθη στο Ελεγκτικό Συνέδριο για την άσκηση προσυμβατικού ελέγχου. Και τούτο, διότι η προϋπολογιζόμενη δαπάνη του εν λόγω (αρχικού) έργου υπολειπόταν του ορίου υπαγωγής στον προσυμβατικό έλεγχο των συγχρηματοδοτούμενων έργων, ήτοι του ποσού των δέκα εκατομμυρίων ευρώ χωρίς Φ.Π.Α., σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 35 παρ. 3 του Κώδικα Νόμων για το Ελεγκτικό Συνέδριο που κυρώθηκε με τοάρθρο πρώτο του ν. 4129/2013. Περαιτέρω δε, η συμβατική αξία της υποβληθείσας προς έλεγχο συμπληρωματικής σύμβασης (397.804,42 ευρώ, χωρίς Φ.Π.Α ), συναθροιζόμενη με την προϋπολογιζόμενη δαπάνη της αρχικής σύμβασης (1.975.609,76 ευρώ χωρίς Φ.Π.Α.), δεν υπερβαίνει το ως άνω όριο υπαγωγής στον έλεγχο (10.000.000 ευρώ). Κατά συνέπεια, απαραδέκτως υποβλήθηκε για έλεγχο ενώπιον του Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου, ο οποίος, ελλείψει αρμοδιότητας, όφειλε να απέχει αυτού, κατά τα βασίμως προβαλλόμενα και από τους αιτούντες.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Με τα δεδομένα αυτά, σύμφωνα με τις διατάξεις που εκτέθηκαν στην προηγούμενη σκέψη, το υποβληθέν σχέδιο προγραμματικής σύμβασης για την υλοποίηση του έργου αυτού δεν υπάγεται στον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας του Ελεγκτικού Συνεδρίου.  

Προσυμβατικός ελεγχος. Αιτηση ανάκλησης της 10/2014 πράξης της Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο Νομό ...,(...) Με τα δεδομένα αυτά, και σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν στη σκέψη ΙΙ το Τμήμα κρίνει ότι ο προβαλλόμενος με την κρινόμενη αίτηση λόγος ανάκλησης περί αναρμοδιότητας της Επιτρόπου να διενεργήσει προσυμβατικό έλεγχο είναι βάσιμος, δεδομένου ότι η απόφαση με την οποία κατακυρώθηκε το αποτέλεσμα του διαγωνισμού για την εκτέλεση του επίμαχου έργου, προϋπολογιζόμενης δαπάνης 520.000,00 ευρώ (με αναθεώρηση και Φ.Π.Α.), ελήφθη από τη Δημαρχιακή Επιτροπή στις 4.10.2010, πριν από τη θέση σε ισχύ του άρθρου 278 του ν. 3852/2010. Συνεπώς, αναρμοδίως εκδόθηκε η προσβαλλόμενη πράξη, εφόσον η σχετική κατακυρωτική απόφαση κατ’ ακολουθία της διαγωνιστικής διαδικασίας ανάθεσης του επίμαχου έργου εκδόθηκε σε χρονικό σημείο κατά το οποίο το όριο υπαγωγής στον έλεγχο νομιμότητας του Ελεγκτικού Συνεδρίου ανερχόταν σε 1.000.000,00 ευρώ (μη συμπεριλαμβανομένου του Φ.Π.Α.). Κατά τη γνώμη όμως ενός μέλους του Τμήματος με αποφασιστική ψήφο, του Συμβούλου Γεωργίου Βοϊλη, προς την οποία συντάχθηκε και η έχουσα συμβουλευτική ψήφο, Πάρεδρος, Ευαγγελία Σεραφή, κρίσιμος εν προκειμένω είναι ο χρόνος υποβολής του φακέλου της διαδικασίας και του οικείου σχεδίου της συμβάσεως στο Ελεγκτικό Συνέδριο, γεγονός το οποίο έλαβε χώρα στις 3.4.2014, ότε το χρηματικό όριο πέραν του οποίου ήταν υποχρεωτική η υπαγωγή κάθε σύμβασης στον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας, θεωρούμενη ως μεγάλης οικονομικής αξίας, ανερχόταν στο ποσό των 200.000,00 ευρώ [άρθρο 36 του Κώδικα Νόμων για το Ελεγκτικό Συνέδριο, ο οποίος κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του Ν. 4129/2013 (ΦΕΚ Α 52) και άρθρο 278 του Ν. 3852/2010 (ΦΕΚ Α 87)]. Κατ’ ακολουθίαν αυτού νομίμως η κρινόμενη σύμβαση υπήχθη στον έλεγχο και αρμοδίως η Επίτροπος επελήφθη αυτής εκδίδοντας την προσβαλλομένη πράξη.

Μη νόμιμη, καθόσον η 1η Σ.Σ. του ως άνω έργου δεν υποβλήθηκε στον προβλεπόμενο προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας από το αρμόδιο Κλιμάκιο του Ελεγκτικού Συνεδρίου, παρά το ότι η προϋπολογισθείσα δαπάνη της (420.168,07 ευρώ χωρίς Φ.Π.Α.), αθροιζόμενη με την προϋπολογισθείσα δαπάνη της αρχικής σύμβασης (1.746.000,00 ευρώ χωρίς Φ.Π.Α.), υπερβαίνει το καθοριζόμενο όριο του 1.000.000,00 ευρώ

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Επιδιώκεται η ανάκληση της 115/2018 Πράξης του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου(...)Περαιτέρω, ο αιτών Δήμος ισχυρίζεται ότι η έλλειψη αναλυτικής επιμέτρησης των εκτελεσμένων εργασιών, κατά το χρόνο υποβολής του σχεδίου σύμβασης στον προσυμβατικό έλεγχο, δεν οφείλεται σε αδυναμία της αναθέτουσας αρχής για εκτέλεση της επιμέτρησης αυτής, όπως εσφαλμένα φέρεται να δέχεται το Κλιμάκιο, και ότι η έλλειψη αυτή έχει ήδη αναπληρωθεί, προσκομίζει δε συναφώς την από 6.3.2018 αναλυτική επιμέτρηση.  Επισημαίνεται, κατ’ αρχήν, ότι το Κλιμάκιο απείχε του ελέγχου όχι μόνο των εκτελεσμένων εργασιών αλλά, επιπλέον, και των μη εκτελεσμένων υπολειπόμενων, τις οποίες αδυνατούσε να προσδιορίσει ως αυτοτελή κατηγορία εργασιών (βλ. ανωτέρω υπό 2.Α), στο μέτρο που η αναθέτουσα αρχή δεν είχε καταγράψει αναλυτικά ούτε το σύνολο των αναγκαίων εργασιών της συμπληρωματικής σύμβασης, όπως επισημάνθηκε στην προηγούμενη σκέψη, ούτε εκείνες τις πρόσθετες εργασίες που κατά το χρόνο υποβολής είχαν ήδη εκτελεσθεί (ως εκ της έλλειψης επιμέτρησης των εργασιών αυτών).  Παρά δε την προσκόμιση των επιπλέον στοιχείων, η εν λόγω αδυναμία προσδιορισμού των υπολειπόμενων εργασιών εξακολουθεί να υφίσταται.  Επικουρικά, ωστόσο, το Κλιμάκιο επεσήμανε ότι, ακόμη και αν μπορούσε να ελέγξει τις υπολειπόμενες εργασίες της συμπληρωματικής σύμβασης, αυτές δεν θα ήταν νόμιμες, λόγω έλλειψης συνάφειας αυτών με το αντικείμενο του αρχικού έργου.  Πράγματι, το αντικείμενο της αρχικής σύμβασης για τη «Βελτίωση κυκλοφοριακών συνθηκών Δήμου .......», αφορούσε στην εκτέλεση εργασιών οδοποιίας και συναφών εργασιών στο οδικό δίκτυο του Δήμου, χωρίς ειδικότερο εκ των προτέρων προσδιορισμό των οδών εκτέλεσης των εργασιών. Ως εκ της φύσης του αντικειμένου τούτου, που φέρεται να συνδέεται με την κάλυψη όχι μόνο των τακτικών αλλά και των έκτακτων αναγκών συντήρησης του οδικού δικτύου της εδαφικής περιφέρειας του Δήμου, δεν είναι δυνατόν να βεβαιωθεί ότι οι πρόσθετες εργασίες της συμπληρωματικής σύμβασης, που επίσης αφορούν σε έκτακτες εργασίες συντήρησης του ίδιου δικτύου, δεν περιλαμβάνονται στο αντικείμενο της αρχικής.  Επιπλέον, εφόσον το αρχικό αντικείμενο δεν αποτελεί σαφώς οριοθετημένο έργο, δεν μπορεί να βεβαιωθεί ότι οι πρόσθετες εργασίες καθίστανται αναγκαίες για την ολοκλήρωση και τελειοποίηση του αρχικού έργου (Ε.Σ. Τμ. VI 6064/2015, 285/2012).  Τα ανωτέρω, ισχύουν ανεξαρτήτως του ότι, από τα προσκομιζόμενα στοιχεία, δεν προκύπτει με σαφήνεια αν το αρχικό έργο, η συμβατική διάρκεια του οποίου είχε ήδη λήξει κατά το χρόνο επέλευσης των επικαλούμενων έκτακτων συνθηκών, εξακολουθεί να εκτελείται.  Επομένως, ο εξεταζόμενος λόγος ανάκλησης δεν δύναται να ανατρέψει την διαπιστωθείσα από το Κλιμάκιο πλημμέλεια και, για τον λόγο αυτόν, πρέπει να απορριφθεί ως αλυσιτελώς προβαλλόμενος.Δεν ανακαλεί την 115/2018 Πράξη του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου.​

H επίμαχη συμπληρωματική σύμβαση, η οποία υπογράφηκε στις 3.7.2006 (ημερομηνία προγενέστερη από την 3η Δεκεμβρίου 2007, από την οποία και ισχύει το νέο χρηματικό όριο για την υπαγωγή στον προσυμβατικό έλεγχο που θεσπίζει ο ν.3614/2007), έπρεπε να υποβληθεί στον ως άνω έλεγχο λόγω του νομικού καθεστώτος, από το οποίο διεπόταν η ολοκλήρωση της διαδικασίας σύναψής της, δεδομένου ότι η προϋπολογισθείσα δαπάνη της (420.168,07 ευρώ), αθροιζόμενη με την προϋπολογισθείσα δαπάνη της μη υποβληθείσας στον ως άνω έλεγχο αρχικής σύμβασης (1.746.000 ευρώ), ανέρχεται στο ποσό των 2.166.168,07 ευρώ, υπερβαίνει δηλαδή το τιθέμενο κατά το χρόνο της υπογραφής της, από τον ισχύοντα νόμο 3310/2005, όριο του 1.000.000 ευρώ.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Να ελέγξει τη νομιμότητα του σχεδίου της 3ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου «Κατασκευή υπολειπόμενων έργων υποδομής, επιδομής, σηματοδότησης – τηλεδιοίκησης, τηλεπικοινωνιών και ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων σηράγγων για τη νέα σιδηροδρομική γραμμή … – …», συμβατικής δαπάνης 21.852.123,88 ευρώ, χωρίς Φ.Π.Α. (27.096.633,61 ευρώ, με Φ.Π.Α.).(....)Επομένως, συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις σύναψης της 3ης συμπληρωματικής σύμβασης για τις ανωτέρω εργασίες, δεδομένου ότι είναι απαραίτητες, προκειμένου το σύνολο του έργου να είναι τεχνικά άρτιο, λειτουργικό και αξιόπιστο, ενώ κατέστησαν αναγκαίες εξαιτίας μη οφειλόμενων σε υπαιτιότητα της αναθέτουσας αρχής απρόβλεπτων περιστάσεων κατά την τεχνική εκτέλεση του αρχικού έργου.Δεν κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου της 3ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου «Κατασκευή υπολειπόμενων έργων υποδομής, επιδομής, σηματοδότησης – τηλεδιοίκησης, τηλεπικοινωνιών και ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων σηράγγων για τη νέα σιδηροδρομική γραμμή … – …».

Από το συνδυασμό των ανωτέρω διατάξεων(3669/2008,3852/2010) συνάγονται τα ακόλουθα : α) Στον έλεγχο νομιμότητας του Ελεγκτικού Συνεδρίου υπάγονται πριν από τη σύναψή τους, μεταξύ άλλων, και οι συμβάσεις των δήμων, των περιφερειών και των νομικών τους προσώπων, όταν η προϋπολογιζόμενη δαπάνη τους χωρίς ΦΠΑ είναι μεγαλύτερη από τα χρηματικά όρια που θέτουν οι προμνησθείσες διατάξεις. Συγκεκριμένα, το χρηματικό αυτό όριο, όταν το έργο χρηματοδοτείται από εθνικούς πόρους, ήταν μέχρι 31.12.2010 1.000.000 ευρώ (χωρίς ΦΠΑ) και μετά την 1.1.2011 100.000 ευρώ (χωρίς ΦΠΑ). Στην τελευταία περίπτωση αρμοδιότητα διενέργειας του προσυμβατικού ελέγχου έχει ο Επίτροπος του Ελεγκτικού Συνεδρίου για τις συμβάσεις προϋπολογιζόμενης δαπάνης από 100.000 έως 500.000 ευρώ (χωρίς ΦΠΑ) και το Κλιμάκιο του Ελεγκτικού Συνεδρίου πάνω από 500.000 ευρώ. β) Στις περιπτώσεις συμβάσεων δημοσίων έργων των ως άνω νομικών προσώπων, οι οποίες συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αυτές υπάγονται στον προσυμβατικό έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου, εφόσον η προϋπολογιζόμενη δαπάνη τους, χωρίς Φ.Π.Α., υπερβαίνει το ποσό των πέντε εκατομμυρίων (5.000.000) ευρώ (Πρ. VI Τμ. 255/2007, Ε΄ Κλιμ. 430/2010). Τα ανωτέρω ισχύουν ανεξάρτητα του αν πρόκειται για αυτοτελές έργο ή για υποέργο, η εκτέλεση του οποίου εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο εκτελέσεως περισσότερων υποέργων (βλ. Πρ. Ε΄ Κλιμ. 318/2010, 580, 581/2009, 424/2008, 277/2008, 136/2008, VI Τμ. 68/2008). Η διάταξη αυτή του άρθρου 30 παρ. 2 περ. β του ν. 3669/2008 ως αφορώσα τα συγχρηματοδοτούμενα έργα είναι ειδική και κατισχύει της προμνησθείσας διάταξης του άρθρου 278 του ν.3852/2010. Άλλωστε η τελευταία αυτή διάταξη, όπως προκύπτει και από την εισηγητική έκθεση επί αυτής (βλ. σελ. 154), τροποποίησε το ισχύον μέχρι τότε χρηματικό όριο (προϋπολογιζόμενη δαπάνη χωρίς ΦΠΑ) υπαγωγής των συμβάσεων των δήμων, περιφερειών και των νομικών τους προσώπων στον προσυμβατικό έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου, που ήταν 1.000.000 ευρώ, και καθόρισε πλέον το όριο αυτό στις 100.000 ευρώ.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Με δεδομένα τα ανωτέρω, το υποβληθέν προς έλεγχο σχέδιο της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου με τίτλο «ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥΠΟΛΗΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ», αξίας 108.870,97 ευρώ (πλέον Φ.Π.Α.), δηλαδή κατώτερης των σωρευτικώς τιθέμενων ορίων του άρθρου 5 του ν.4412/2016 και του 15% της αξίας της αρχικής σύμβασης (3.410.931,11 ευρώ, χωρίς αναθεώρηση και Φ.Π.Α.), δεν μεταβάλλει τη συνολική φύση της αρχικής σύμβασης και, ως εκ τούτου, εμπίπτει στο ρυθμιστικό πεδίο της παρ. 2 του άρθρου 132 του ν.4412/2016 και, σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά ανωτέρω (βλ. σκέψη 1), απαραδέκτως εισάγεται στο Κλιμάκιο για έλεγχο νομιμότητας.

Κρίσιμος χρόνος για την υποβολή της σύμβασης προς έλεγχο είναι το στάδιο που προηγείται της ανακοίνωσης, στον ανάδοχο, της κατακύρωσης του αποτελέσματος του διαγωνισμού, αφού, σύμφωνα με το άρθρο 23 παρ. 2 του Κανονισμού Προμηθειών Δημοσίου (π.δ. 394/1996), ο οποίος εφαρμόζεται αναλογικά στις διαδικασίες για την ανάθεση συμβάσεων παροχής υπηρεσιών/εκτέλεσης εργασιών τροποποίηση ουσιωδών όρων (26/2010 Πράξη IV Τμ. Ελ. Συν.), με την ανακοίνωση αυτή ολοκληρώνεται η διαγωνιστική διαδικασία και η σύμβαση θεωρείται έκτοτε συναφθείσα. Ως εκ τούτου, το αναφερόμενο στον προϋπολογισμό της προμήθειας χρηματικό όριο, πέραν του οποίου είναι, επί ποινή ακυρότητας, υποχρεωτική η υπαγωγή στον έλεγχο, συναρτάται με το χρόνο έκδοσης της κατακυρωτικής απόφασης και, για μεν τις διαγωνιστικές διαδικασίες υπηρεσιών των οποίων η απόφαση αυτή έχει εκδοθεί κατά τη διάρκεια της αναστολής της ισχύος του άρθρου 12 παρ. 27 του ν. 3310/2005 (7.6.2005 - 10.11.2005), ανέρχεται, όπως και υπό το προηγούμενο του νόμου αυτού καθεστώς, σε 1.500.000,00 ευρώ, ενώ για εκείνες των οποίων η διαδικασία ανάθεσής τους ολοκληρώνεται μετά την 10.11.2005, σε 1.000.000,00 ευρώ, μη συνυπολογιζομένου, και στις δύο περιπτώσεις, του Φ.Π.Α. (βλ. την 46/2006 Πράξη VI Τμ. Ελ. Συν. και τις 173/2006, 16/2007, 79/2008 Πράξεις ΙV Τμ. Ελ. Συν.).