Συνεκδικαζόμενες υποθέσεις C-475/20, C-476/20, C-477/20, C-478/20, C-479/20, C-480/20, C-481/20, C-482/20
«Προδικαστική παραπομπή – Ελευθερία εγκατάστασης – Περιορισμοί – Τυχερά παίγνια – Παραχωρήσεις της εκμετάλλευσης των μηχανικών, ηλεκτρομηχανικών και ηλεκτρονικών ψυχαγωγικών παιγνίων που διεξάγονται με παιγνιομηχανήματα – Εθνική νομοθεσία η οποία επιβάλλει εισφορά στους παραχωρησιούχους – Αρχή της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης»

Νομιμότητα σχεδίου σύμβασης έργου.(χρηματοοικονομική επάρκεια.) «Εργασίες Αποκατάστασης Δημοτικού και Αγροτικού Δικτύου Δήμου...Με δεδομένα αυτά  και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά ανωτέρω, το Κλιμάκιο κρίνει τα ακόλουθα ως προς τη νομιμότητα της ελεγχόμενης διαδικασίας:  Με τους διαλαμβανόμενους στο άρθρο 22 Γ περ,   γ΄, δ΄ και ε΄ όρους της επίμαχης διακήρυξης τίθενται ελάχιστες απαιτήσεις χρηματοοικονομικής επάρκειας  που πρέπει να πληρούνται σωρευτικά  από τους  οικονομικούς φορείς, οι οποίοι θα  πρέπει να έχουν ελάχιστη πιστοληπτική ικανότητα  σε ποσοστό 50% επί του προϋπολογισμού του έργου καθώς και ελάχιστο γενικό και ειδικό ετήσιο κύκλο  εργασιών για κάθε ένα από τα τελευταία τρία έτη ύψους 2.400.000 και 1.000.000 ευρώ αντιστοίχως. Οι όροι αυτοί τίθενται πέραν εκείνων που προβλέπονται στο άρθρο 22 Γ α΄ και αντιστοιχούν  στις γενικές απαιτήσεις χρηματοοικονομικής επάρκειας που πρέπει να πληρούν, κατ’ άρθρο 100 παρ. 5 β’ του Κ.Δ.Ε., οι καλούμενες επιχειρήσεις 2ης τάξης του Μ.Ε.Ε.Π. Οι επίμαχοι όροι θέτουν ιδιαιτέρως αυστηρές και σωρευτικά απαιτούμενες προϋποθέσεις ελάχιστης χρηματοοικονομικής επάρκειας σε σύνηθες έργο οδοποιίας,  που  παρίστανται   δυσανάλογες σε σχέση με το αντικείμενο της επίμαχης σύμβασης και παρακωλύουν υπέρμετρα την πρόσβαση των ενδιαφερομένων στον διαγωνισμό, και δη των επιχειρήσεων 2ης τάξης,  οι οποίες  τύποις  κλήθηκαν να συμμετάσχουν (αυτοτελώς) σε αυτόν..Για τον λόγο αυτό καθίσταται μη σύννομη η ελεγχόμενη διαδικασία στο σύνολό της και, ως εκ τούτου, κωλύεται η υπογραφή του υποβληθέντος προς έλεγχο σχεδίου σύμβασης..).  Η απαίτηση δε  της διακήρυξης να πληρούνται σωρευτικά στο συγκεκριμένο ύψος όλες οι προβλεπόμενες απαιτήσεις οικονομικής και χρηματοοικονομικής επάρκειας (πιστοληπτική ικανότητα, γενικός και ειδικός κύκλος εργασιών) είναι εκείνη που καθιστά τελικώς  δυσανάλογους τους επίμαχους όρους στον επίμαχο διαγωνισμό.

Ανακλήθηκε με την ΕλΣυνΤμ.6/846/2018

Αναβάθμιση Ε.Ε.Λ.για άρδευση.(...)Υπό τα ανωτέρω δεδομένα, πρέπει να γίνουν δεκτά τα ακόλουθα: H προσφεύγουσα Α.Α. καθόρισε, ως ελάχιστο επίπεδο για την απόδειξη της οικονομικής και χρηματοοικονομικής επάρκειας των προσφερόντων, συγκεκριμένο μέσο ειδικό κύκλο εργασιών (2.500.000,00 ευρώ), για τα τρία (3) προηγούμενα του διαγωνισμού διαχειριστικά έτη. Δεδομένου ότι η προκήρυξη της ελεγχόμενης διαγωνιστικής διαδικασίας δημοσιεύθηκε το έτος 2023, ως περίοδος αναφοράς, για την απόδειξη της πλήρωσης του τεθέντος κριτηρίου επιλογής, ορίζονται, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Παραρτήματος XII του Προσαρτήματος Α΄ του Βιβλίου Ι του ν. 4412/2016, τα διαχειριστικά έτη 2022, 2021 και 2020. Ενόψει τούτων, μη νομίμως η παρεμβαίνουσα ανάδοχος παρέλειψε να υποβάλει οικονομικά στοιχεία για το έτος 2022, το οποίο ως εγγύτερο του χρόνου διεξαγωγής του διαγωνισμού ήταν και το πλέον πρόσφορο για τη διακρίβωση της ευμετάβλητης χρηματοοικονομικής καταλληλότητας των υποψηφίων (βλ. ΕλΣυν Ολομ. 1716/2022 σκ. 29). Λαμβάνοντας, ωστόσο, υπόψη ότι ο επίμαχος όρος οικονομικής και χρηματοοικονομικής επάρκειας διατυπώθηκε ορθά και με σαφήνεια στη διακήρυξη του ελεγχόμενου διαγωνισμού και ετέθη υπόψη των δυνητικά ενδιαφερομένων φορέων, καθώς και ότι η παρεμβαίνουσα ανάδοχος, μοναδική συμμετέχουσα στη διαγωνιστική διαδικασία, προσκόμισε στοιχεία που αποδεικνύουν ότι πληρούσε τις ελάχιστες προϋποθέσεις χρηματοοικονομικής επάρκειας και για την τριετία 2020 – 2022 (βλ. την από 4.10.2023 υπεύθυνη δήλωση της Γενικής Διευθύντριας της παρεμβαίνουσας αναδόχου και το σχετικό έγγραφο της Επιτροπής του Διαγωνισμού, που εγκρίθηκε με την 284/26.10.2023 απόφαση της Οικονομικής Επιτροπής της προσφεύγουσας Α.Α.), το Τμήμα κρίνει ότι η διαπιστωθείσα πλημμέλεια δεν δύναται, κατά τα βασίμως προβαλλόμενα με την κρινόμενη προσφυγή, να θεωρηθεί στην προκειμένη περίπτωση ως ουσιώδης, καθόσον δεν προκύπτει ότι επέφερε εν τοις πράγμασι στη σχετική αγορά ουσιώδη αλλοίωση των συνθηκών ανταγωνισμού και δεν αναδεικνύεται δι’ αυτής πλήγμα στην αντικειμενική ακεραιότητα της διαγωνιστικής διαδικασίας (πρβλ. και ΕλΣυν Ολομ. 1716/2022 σκ. 30, 31).	Δέχεται την προσφυγή ανάκλησης και την υπέρ αυτής ασκηθείσα παρέμβαση. Ανακαλεί την 361/2023 Πράξη του ΣΤ΄ Κλιμακίου (Η΄ Θερινό Τμήμα) του Ελεγκτικού Συνεδρίου

Απόφαση του Δικαστηρίου (πέμπτο τμήμα) της 28ης Ιανουαρίου 2016 [αίτηση του Tribunale Amministrativo Regionale per il Piemonte (Ιταλία) για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως] — Consorzio Artigiano Servizio Taxi e Autonoleggio (CASTA) κ λπ. κατά Azienda sanitaria locale di Ciriè, Chivasso e Ivrea (ASL TO4), Regione Piemonte (Προδικαστική παραπομπή — Δημόσιες συμβάσεις — Άρθρα 49 ΣΛΕΕ και 56 ΣΛΕΕ — Οδηγία 2004/18/EΚ — Υπηρεσίες διακομιδής ασθενών — Εθνική νομοθεσία η οποία επιτρέπει στις περιφερειακές υγειονομικές αρχές να αναθέτουν απευθείας και χωρίς διατυπώσεις δημοσιότητας δραστηριότητες διακομιδής ασθενών σε εθελοντικές οργανώσεις που πληρούν τις νόμιμες απαιτήσεις και είναι καταχωρισμένες στο οικείο μητρώο έναντι επιστροφής των πραγματοποιηθεισών δαπανών — Επιτρέπεται)  Διατακτικό 1)Τα άρθρα 49 ΣΛΕΕ και 56 ΣΛΕΕ έχουν την έννοια ότι δεν αντιτίθενται σε εθνική νομοθεσία, όπως η επίμαχη στην υπόθεση της κύριας δίκης, η οποία επιτρέπει στις τοπικές αρχές να αναθέτουν απευθείας υπηρεσίες διακομιδής ασθενών, χωρίς καμία διατύπωση δημοσιότητας, σε εθελοντικές οργανώσεις, υπό τον όρο ότι το νομικό και συμβατικό πλαίσιο εντός του οποίου οι οργανώσεις αυτές ασκούν τη δραστηριότητά τους συμβάλλει πράγματι στην επίτευξη του κοινωνικού σκοπού καθώς και την επίτευξη των σκοπών της αλληλεγγύης και της δημοσιονομικής αποτελεσματικότητας.2)Όταν κράτος μέλος επιτρέπει στις δημόσιες αρχές να προσφεύγουν απευθείας σε εθελοντικές οργανώσεις για την άσκηση ορισμένων καθηκόντων, η δημόσια αρχή που προτίθεται να συνάψει συμβάσεις με τέτοιου είδους οργανώσεις δεν υποχρεούται, δυνάμει του δικαίου της Ένωσης, να προβεί προηγουμένως σε σύγκριση των προσφορών διαφόρων οργανώσεων.  3)Όταν κράτος μέλος, το οποίο προβλέπει τη δυνατότητα των δημόσιων αρχών να προσφεύγουν απευθείας σε εθελοντικές οργανώσεις για την άσκηση ορισμένων καθηκόντων, επιτρέπει στις οργανώσεις αυτές να ασκούν συγκεκριμένες εμπορικές δραστηριότητες, στο συγκεκριμένο κράτος μέλος απόκειται να θέσει τα όρια εντός των οποίων μπορούν να ασκηθούν οι εν λόγω δραστηριότητες. Εντούτοις, τα όρια αυτά πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι εμπορικές δραστηριότητες έχουν εντελώς δευτερεύοντα και υποστηρικτικό της εθελοντικής τους δραστηριότητας χαρακτήρα.

 

Προμήθεια από το Ειδικό Κέντρο Εφοδιασμού Μονάδων Στρατού (ΕΚΕΜΣ) ειδών κυλικείου :ζητείται η ανάκληση της 287/2022 πράξης του ΣΤ΄ Κλιμακίου (...)Με τα δεδομένα αυτά, το Τμήμα κρίνει ότι ο όρος της διακήρυξης, με τον οποίο επιλέχθηκαν τα έτη 2018, 2019 και 2020 ως έτη αναγωγής για την απόδειξη του απαιτούμενου ύψους κύκλου εργασιών και συνακόλουθα της συνδρομής του κριτηρίου της οικονομικής και χρηματοοικονομικής επάρκειας των διαγωνιζόμενων οικονομικών φορέων είναι μη νόμιμος και η θέσπισή του συνιστά ουσιώδη νομική πλημμέλεια της προκείμενης διαγωνιστικής διαδικασίας, όπως ορθώς κρίθηκε από το Κλιμάκιο. Και τούτο, διότι, τοιουτοτρόπως περιορίσθηκε, χωρίς βάσιμο λόγο, ο ανταγωνισμός των δυνητικά ενδιαφερόμενων οικονομικών φορέων μόνον σε εκείνους που πληρούσαν το εν λόγω κριτήριο κατά τα έτη 2018, 2019 και 2020, κατ’ αποκλεισμό εκείνων που ενδεχομένως πληρούσαν αυτό κατά το έτος 2021, το οποίο ως εγγύτερο του χρόνου διεξαγωγής του διαγωνισμού ήταν και το πλέον πρόσφορο για τη διακρίβωση της χρηματοοικονομικής καταλληλότητας των υποψηφίων. Εξάλλου, το γεγονός ότι για τα επιλεγέντα από την αναθέτουσα αρχή έτη υπήρχαν ασφαλή αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με τον κύκλο εργασιών των διαγωνιζομένων, σε αντίθεση με το έτος 2021 για το οποίο δεν είχαν οριστικοποιηθεί τα οικονομικά δεδομένα των υποψηφίων, επειδή δεν είχε λήξει η νόμιμη προθεσμία για την έγκριση και δημοσίευση των ισολογισμών τους, δεν συνιστά νόμιμο δικαιολογητικό λόγο για την επιλογή των ετών 2018, 2019 και 2020, καθόσον, σύμφωνα με τις προεκτεθείσες διατάξεις του Μέρους Ι του Παραρτήματος ΧΙΙ του Προσαρτήματος Α΄ του ν. 4412/2016, η απαίτηση για την ύπαρξη ορισμένου ύψους κύκλου εργασιών μπορούσε να αποδειχθεί και με σχετική δήλωση του οικονομικού φορέα. Περαιτέρω, αβασίμως προβάλλεται από την παρεμβαίνουσα ότι το έτος 2021 είναι εντελώς απρόσφορο για την απόδειξη της χρηματοοικονομικής επάρκειας των προσφερόντων εξαιτίας της οψίμως επικαλούμενης οικονομικής κρίσης εκ της πανδημίας, αφού, όπως προεκτέθηκε, το έτος αυτό είναι, αντικειμενικώς, το πλέον πρόσφορο για την διακρίβωση της οικονομικής και χρηματοοικονομικής επάρκειας του οικονομικού φορέα, ως το εγγύτερο έτος στον χρόνο διεξαγωγής του διαγωνισμού και εκτέλεσης της σύμβασης. Επομένως οι περί του αντιθέτου ισχυρισμοί της προσφεύγουσας και της παρεμβαίνουσας πρέπει να απορριφθούν.Αποφαίνεται ότι δεν πρέπει να ανακληθεί η 287/2022 πράξη του ΣΤ΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου.

ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ:τοποθέτησης, απομάκρυνσης και γενικότερης διαχείρισης κινητών συστημάτων υγιεινής στις λαϊκές αγορές της Περιφέρειας Αττικής για τρία (3) έτη(...)Συνεπώς, μη νομίμως επέλεξε η αναθέτουσα αρχή να εξαιρέσει το έτος 2021, που είναι το εγγύτερο στην ανάθεση της ελεγχόμενης σύμβασης. Τούτο, ενδεχομένως να ανέτρεψε υποψηφίους οικονομικούς φορείς,που πληρούσαν τα ζητούμενα κριτήρια οικονομικής και χρηματοοικονομικής επάρκειας κατά το έτος 2021 -το οποίο είναι το εγγύτερο προς τον χρόνο διεξαγωγής του διαγωνισμού και άρα το πλέον πρόσφορο εν όψει των απαιτήσεων που απορρέουν από την αρχή της αναλογικότητας- χωρίς μάλιστα να συντρέχει βάσιμος προς τούτο δικαιολογητικός λόγος. Σημειωτέα, εξάλλου, α) ότι η μη ύπαρξη δημοσιευμένων οικονομικών καταστάσεων κατά το έτος 2021 δεν συνιστά νόμιμο δικαιολογητικό λόγο παράλειψης του τελευταίου πριν από τη διακήρυξη έτους, διότι η απαίτηση ορισμένου ύψους γενικού κύκλου εργασιών θα μπορούσε να αποδειχθεί με δήλωση των οικονομικών φορέων και β) στην αμέσως προηγούμενη διακήρυξη, έτους 2018, το αυτό κριτήριο χρηματοοικονομικής επάρκειας εκτεινόταν ορθώς στην τριετία 2015, 2016 και 2017.(...)Ωστόσο, παρόλη αυτή την ευρείας κλίμακας υποδιαίρεση της σύμβασης, το κριτήριο χρηματοοικονομικής επάρκειας παρέμεινε ίδιο με αυτό της προηγούμενης διαγωνιστικής διαδικασίας και δεν προσαρμόστηκε στις ως άνω ανάγκες της παρούσας σύμβασης, ήτοι στην εξυπηρέτηση της υποδιαίρεσης της σύμβασης σε 14 τμήματα. Τούτο είχε αποτέλεσμα να ζητείται για κάθε ένα από τα τμήματα 1, 2, 7, 8, 9 και 10 του ελεγχόμενου σχεδίου σύμβασης, μέσος ετήσιος κύκλος εργασιών τριετίας (2018, 2019 και 2020) ίσος ή μεγαλύτερος των 500.000 ευρώ.(...)Εν προκειμένω, δεν τεκμηριώνεται από τα στοιχεία του φακέλου της σύμβασης ο λόγος της ως άνω αυστηροποίησης των όρων συμμετοχής σε έκαστο των ως άνω τμημάτων, συνεπώς, η επίμαχη απαίτηση χρηματοοικονομικής επάρκειας παρίσταται δυσανάλογη σε σχέση με το φυσικό και οικονομικό αντικείμενο της υπό ανάθεση σύμβασης και παρεμποδίζει ουσιωδώς την ανάπτυξη ελεύθερου ανταγωνισμού με την ευρύτερη δυνατή συμμετοχή οικονομικών φορέων στον διαγωνισμό και δη μικρότερων επιχειρήσεων, όπως, άλλωστε, ήταν εξ αρχής στόχος της αναθέτουσας αρχής.Κωλύεται η σύναψη του σχεδίου σύμβασης

ΠΡΟΜΗΘΕΙΕΣ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ: Σύμβαση προμήθειας μηχανολογικού εξοπλισμού από Δήμο (απορριμματοφόρα, φορτηγά, εκσκαφέας κλπ). Ελλιπής τεκμηρίωση σκοπιμότητας της προμήθειας. Δεν αναφέρεται ο υφιστάμενος μηχανολογικός εξοπλισμός και η παλαιότητα, το εύρος και η λειτουργικότητα αυτού, ώστε να διακριβωθεί η ανάγκη προμήθειας νέων μηχανημάτων. Οι δημοσιευθείσες σε εθνικό επίπεδο πληροφορίες αναφορικά με το κριτήριο οικονομικής και χρηματοοικονομικής επάρκειας διαφέρουν από τις αντίστοιχες που δημοσιεύθηκαν στην ΕΕΕΕ. Έλλειψη λεκτικής αιτιολόγησης της βαθμολόγησης των τεχνικών προσφορών. Ο όρος για οικονομική και χρηματοοικονομική επάρκεια παραβιάζει το άρθρο 75 παρ. 3 του ν. 4412/2016.

Με την εξεταζόμενη προδικαστική προσφυγή, η προσφεύγουσα αιτείται ν’ ακυρωθεί η διακήρυξη ανοικτής δημοπρασίας του έργου «ΕΠΕΚΤΑΣΗ ... ΟΔΟΥ ΤΜΗΜΑ: ... - ...» κατά το μέρος, που αφορά στις πρόσθετες απαιτήσεις και στους όρους περί Οικονομικής και Χρηματοοικονομικής Επάρκειας του άρθρου 22.Γ της διακήρυξης, της Επαγγελματικής και Τεχνικής Ικανότητας του άρθρου 22.Δ της διακήρυξης και της στήριξης στις ικανότητες άλλων φορέων (δάνεια εμπειρία) του άρθρου 22.ΣΤ, κατά τα διαλαμβανόμενα στην προσφυγή, ως και κάθε όρος, που παρακωλύει την άθροιση των ικανοτήτων και προσόντων των συμμετεχόντων σε ένωση οικονομικών φορέων, να επιστραφεί δε το καταβληθέν παράβολο.

Νομιμότητα σχεδίου σύμβασης Έργου.(..)  της διαδικασίας ανάδειξης αναδόχου και του σχεδίου σύμβασης του έργου της Περιφέρειας ...: «Συντήρηση- Οδική Ασφάλεια Επαρχιακού Οδικού Δικτύου Ν. .(..) Με τα δεδομένα αυτά, το Κλιμάκιο κρίνει ότι ο όρος της διακήρυξης, σύμφωνα με τον οποίο, κατ΄ απόκλιση του ισχύοντος κατά τον χρόνο δημοσίευσης αυτής προτύπου τεύχους διακηρύξεων, για την προαπόδειξη της χρηματοοικονομικής επάρκειας του διαγωνιζομένου απαιτείται σχετική δήλωση στο ΕΕΕΣ περί του κύκλου εργασιών τελευταίας τριετίας ανά έτος, ύψους τουλάχιστον 1.135.000,00 ευρώ, είναι μη νόμιμος, καθόσον τέθηκε χωρίς προηγούμενη απόφαση του Υπουργού Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων. Η δε μη νομιμότητα του ανωτέρω όρου της διακήρυξης, επειδή πλήττει την ανάπτυξη του ελεύθερου ανταγωνισμού, ιδίως σε ό,τι αφορά τη συμμετοχή σε αυτόν των μικρότερων σε οικονομική δύναμη εργοληπτικών επιχειρήσεων, είναι ουσιώδης και καθιστά μη νόμιμη την υπογραφή του ελεγχόμενου σχεδίου σύμβασης. 

Ανακλήθηκε με την ΕΣ/ΤΜ.6/455/2018

Με την προδικαστική προσφυγή η προσφεύγουσα αιτείται την ακύρωση της παράλειψης οφειλόμενης ενέργειας της αναθέτουσας αρχής να απορρίψει την προσφορά της παρεμβαίνουσας και, πάντως, να καλέσει την τελευταία να αντικαταστήσει τον τρίτο οικονομικό φορέα στις ικανότητες του οποίου στηρίχθηκε για την πλήρωση του κριτηρίου της Οικονομικής και Χρηματοοικονομικής Επάρκειας του άρθρου 22.Γ της Διακήρυξης, όπως αυτή (η παράλειψη) συντελέστηκε διά της με αρ. πρωτ. … πρόσκλησης της αναθέτουσας αρχής, με την οποία η τελευταία κάλεσε την παρεμβαίνουσα όπως αντικαταστήσει αποκλειστικά και μόνο τον τρίτο οικονομικό φορέα στις ικανότητες του οποίου στηρίχθηκε για την πλήρωση του κριτηρίου της Τεχνικής και Επαγγελματικής Ικανότητας του άρθρου 22.Δ.γ της Διακήρυξης.