Επισκευή και συντήρηση σχολικών κτιρίων:..Με δεδομένα αυτά η ελεγχόμενη δαπάνη είναι μη νόμιμη, διότι τα προβαλλόμενα ως απρόβλεπτα γεγονότα, ήτοι η αποσάρθρωση - ενανθράκωση της επικάλυψης του οπλισμού, δεν προέκυψαν αιφνιδίως αλλά υπήρχαν κατά το χρόνο κατάρτισης της αρχικής μελέτης και ο Δήμος … δεν απέδειξε   ότι δεν μπορούσαν να προβλεφθούν αντικειμενικά σύμφωνα με τους κανόνες  της ανθρώπινης εμπειρίας και λογικής. Ειδικότερα δεν αποδεικνύεται ότι έγιναν οι αναγκαίες μετρήσεις κατά την αρχική μελέτη για τη διάγνωση του προβλήματος σε όλη την έκτασή του, ούτε γίνεται επίκληση ύπαρξης τεχνικών - κατασκευαστικών ιδιαιτεροτήτων που θα δικαιολογούσαν αφανείς φθορές στον οπλισμό  του κτιρίου. Αντιθέτως η πρόβλεψη στην αρχική μελέτη επισκευής   του οπλισμού σε βάθος μόνο έως 2,5 εκ και η ιδιαίτερα μεγάλη αύξηση των ποσοτήτων εργασιών που προέκυψε για την αντιμετώπιση του προβλήματος,  από 154 m2 στην αρχική μελέτη σε 1042,29 με τον 1ο Α.Π.Ε., καταδεικνύουν ότι υπήρξε αστοχία αυτής.Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, η εντελλόμενη με το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα δαπάνη δεν είναι νόμιμη και το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα δεν πρέπει να θεωρηθεί.

Συμπληρωματική σύμβαση έργου..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη ΙΙ της παρούσας, το Τμήμα άγεται στην κρίση ότι οι εργασίες της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης κατέστησαν αναγκαίες λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων, που ανέκυψαν κατά το στάδιο της εκτέλεσης του έργου, κατά τα βασίμως προβαλλόμενα με την αίτηση ανάκλησης. Ειδικότερα, τα αναφερόμενα στην ως άνω αιτιολογική έκθεση του 3ου Ανακεφαλαιωτικού Πίνακα Εργασιών προβλήματα στατικότητας στον φέροντα οργανισμό του κτιρίου, στο οποίο στεγάζεται το Κινηματοθέατρο, στα οποία οφείλεται η ανάγκη εκτέλεσης των ανωτέρω εργασιών, διαπιστώθηκαν μετά την καθαίρεση των επιχρισμάτων ή μετά την αποξήλωση των γυψοσανίδων και των  δαπέδων του εν λόγω κτιρίου και δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί η ύπαρξή τους κατά το στάδιο εκπόνησης της αρχικής μελέτης του έργου με την επίδειξη της επιμέλειας του μέσου συνετού μελετητή (πρβλ Ε.Σ. Tμ. Μειζ. – Επταμ. Σύνθ. 394/2013, VI Τμ. 4606/2014, 797/2012).  Και τούτο, διότι η μελέτη αυτή, η οποία εγκρίθηκε από την Τεχνική Υπηρεσία του αιτούντος, ήταν κατά το δυνατόν πλήρης και ακριβής, δεδομένου ότι α) το κτίριο, στο οποίο στεγάζεται το Κινηματοθέατρο, ήταν εσωτερικά και λόγω της λειτουργίας του, ως χώρου πολιτιστικών εκδηλώσεων, επενδεδυμένο με γυψοσανίδες στους τοίχους και στις οροφές, έφερε επιχρίσματα, λοιπά διακοσμητικά στοιχεία και δάπεδα, και, ως εκ τούτου, δεν ήταν εμφανής η ύπαρξη διαβρώσεων και βλαβών στις υποκείμενες τοιχοποιίες, β) το Κινηματοθέατρο κατά την εκπόνηση της εν λόγω αρχικής μελέτης του έργου τελούσε σε αδιάκοπη λειτουργία, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή, κατά το χρόνο αυτό, η καθαίρεση των πλακιδίων και η αποξήλωση των ως άνω διακοσμητικών στοιχείων αυτού και η πραγματοποίηση, συνεπώς, εκτεταμένης διευρεύνησης της κατάστασης της εσωτερικής τοιχοποίας και του φέροντος οργανισμού του κτιρίου, γ) η φύση και το αντικείμενο του αρχικού έργου, που έγκειται στην ανακατασκευή του εσωτερικού χώρου του Κινηματοθεάτρου, με σύγχρονα υλικά και εξοπλισμό, δεν δημιούργησαν, όπως ευλόγως υποστηρίζεται, ανάγκη ειδικού εκτεταμένου ελέγχου της στατικότητας ολόκληρου του κτιρίου και, τέλος, δ) οι διαπιστωθείσες βλάβες οφείλονται σε κρυφές διαρροές σωληνώσεων των υπερκείμενων ορόφων, οι οποίες είχαν εμποτίσει σε μεγάλο μήκος και πλάτος τον φέροντα οργανισμό στο επίπεδο του ισογείου κινηματοθεάτρου και οι οποίες, όπως αναφέρθηκε, δεν ήταν εμφανείς, με αποτέλεσμα την πρόκληση εκτεταμένων ζημιών στους οπλισμούς και στα σκυροδέματα του κτιρίου. Συνεπώς, συντρέχουν εν προκειμένω οι προϋποθέσεις σύναψης της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης, δεδομένου ότι η ανάγκη εκτέλεσης των συμπεριλαμβανομένων σε αυτήν εργασιών, οι οποίες επιφέρουν αύξηση δαπάνης της αρχικής σύμβασης σε ποσοστό 15,48%, οφείλεται σε απρόβλεπτες περιστάσεις, ήτοι σε πραγματικά γεγονότα, τα οποία δεν μπορούσαν, ενόψει των ως άνω περιστάσεων, να προβλεφθούν κατά την εκπόνηση της αρχικής μελέτης, παρότι αυτή υπήρξε κατά τον δυνατόν πλήρης και ακριβής..Ανακαλεί την 342/2019 Πράξη του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου.​

Αντικατάσταση φωτιστικών σωμάτων...Υπό τα ανωτέρω δεδομένα και σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν, πρέπει να γίνουν δεκτά τα ακόλουθα: Με την ελεγχόμενη Σ.Σ., όπως βασίμως κρίθηκε με την προσβαλλόμενη πράξη, συντελείται επέκταση του αντικειμένου της αρχικής σύμβασης, με την ανάθεση εκτέλεσης εργασιών, οι οποίες είτε πρόκειται να εκτελεστούν σε επιπλέον οδούς από τις αρχικά προσδιορισθείσες, είτε αφορούν σε αποκατάσταση βλαβών που υπερβαίνουν τη συμβατική δαπάνη του έργου, η οποία επιφέρει επαύξηση του συμβατικού τιμήματος κατά ποσοστό 49,17%. Υπό τις συνθήκες αυτές, ανεξάρτητα αν θα επηρέαζε το αποτέλεσμα της διαδικασίας ανάθεσης της αρχικής σύμβασης προσελκύοντας το ενδιαφέρον και άλλων οικονομικών φορέων, σε κάθε περίπτωση, η ανάθεση στον αρχικό ανάδοχο πρόσθετων εργασιών, οι οποίες, είτε σε ποσότητα είτε σε είδος, δεν είχαν αρχικώς προβλεφθεί και οι οποίες επιφέρουν επαύξηση του οικονομικού αντικειμένου της αρχικής σύμβασης κατά ποσοστό 49,17%, συνιστά τροποποίηση που επεκτείνει σημαντικά το αντικείμενο της αρχικής σύμβασης (βλ. ΔΕΕ, προηγουμένως ΔΕΚ, απόφ., της 29.4.2010 C-160/08 σκ. 99, της 19.6.2008 C-454/06 σκ. 36), και, ως εκ τούτου, ουσιώδη τροποποίηση, για την οποία απαιτείται νέα διαδικασία σύναψης δημόσιας σύμβασης. Περαιτέρω, η προσφεύγουσα Α.Α., με την με την 1605/7.12.2020 πράξη της Οικονομικής Επιτροπής, με την οποία εγκρίθηκε η ως άνω τροποποίηση, δεν τεκμηριώνει ότι συντρέχει περίπτωση επιτρεπτής, κατ’ άρθρο 156 παρ. 1 του ν. 4412/2016, ανάθεσης εκτέλεσης συμπληρωματικών εργασιών, χωρίς νέα διαδικασία σύναψης σύμβασης. Ειδικότερα, από κανένα στοιχείο του φακέλου δεν προκύπτει η επέλευση απρόβλεπτων περιστάσεων μετά την ανάθεση της αρχικής σύμβασης, ενώ δεν στοιχειοθετούν, κατά την έννοια των ανωτέρω διατάξεων, απρόβλεπτες περιστάσεις που δικαιολογούν τη σύναψη της ελεγχόμενης Σ.Σ. η αόριστη επίκληση ατυχημάτων και έντονων καιρικών φαινομένων, χωρίς αυτά να προσδιορίζονται χρονικά και τοπικά και να προκύπτουν από σχετικά δελτία συμβάντων ή καταγραφής ζημιών και χωρίς να συσχετίζονται με συγκεκριμένες επιπτώσεις-βλάβες που εξαιτίας αυτών επήλθε επαύξηση του τεχνικού αντικειμένου της αρχικής σύμβασης. Συναφώς, πέραν της αοριστίας του ισχυρισμού περί ζημιών στο δίκτυο εξαιτίας έντονων καιρικών φαινομένων, ο ισχυρισμός αυτός, κατά το μέρος που γίνεται επίκληση ζημιών στο δίκτυο εξαιτίας της κακοκαιρίας που έλαβε χώρα από 15 έως 17.2.2021, δεν μπορεί να γίνει αποδεκτός, δεδομένου ότι αφορά σε γεγονότα μεταγενέστερα της έγκρισης, με τη 1605/7.12.2020 απόφαση της Οικονομικής Επιτροπής του Δήμου ..., του 3ου Α.Π.Ε. και της ελεγχόμενης Σ.Σ.. Επίσης, οι επικαλούμενες συμπληρωματικές εργασίες για την τοποθέτηση των 25 ηλεκτρικών φορτιστών, πέραν του ότι δεν προκύπτει ότι παρουσιάζουν την απαιτούμενη αναγκαία συνάφεια με το τεχνικό αντικείμενο της αρχικής σύμβασης, δεν συμπεριλαμβάνονται στο αντικείμενό της, όπως αυτό καθορίζεται στον εγκριθέντα 3ο Α.Π.Ε. Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, δεν συντρέχει εν προκειμένω η σωρευτικά απαιτούμενη, με το άρθρο 156 παρ. 1 του ν. 4412/2016, προϋπόθεση της ανάγκης εκτέλεσης συμπληρωματικών εργασιών λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων που να δικαιολογεί τη σύναψη της ελεγχόμενης Σ.Σ. χωρίς νέα διαδικασία σύναψης σύμβασης. Τα αυτά κρίνοντας και το Κλιμάκιο με την προσβαλλόμενη πράξη ορθώς εφάρμοσε τις ως άνω διατάξεις, τα δε αντίθετα προβαλλόμενα με την κρινόμενη προσφυγή πρέπει να απορριφθούν ως αβάσιμα.

Έργα υποδομής-αντιπλημμυρικά έργα-συμπληρωματική σύμβαση...ζητείται η .ανάκληση της 43/2020 Πράξης του Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στην Περιφερειακή Ενότητα ......Υπό τα ανωτέρω δεδομένα και σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν, πρέπει να γίνουν δεκτά τα ακόλουθα: Το αποδειχθέν από τον προσφεύγοντα Δήμο πραγματικό γεγονός της αλλοίωσης του εδαφικού υλικού στις περιοχές εκτέλεσης του έργου, που επέφεραν τα ακραία καιρικά φαινόμενα που έλαβαν χώρα μετά την δημοπράτηση του έργου και συνεχίστηκαν και μετά την έναρξη εκτέλεσης της αρχικής σύμβασης συνιστούν περιστάσεις, που ανέκυψαν κατά την εκτέλεση της αρχικής σύμβασης, οι οποίες, λαμβανομένων υπόψη των διαθέσιμων μέσων, της φύσης και των χαρακτηριστικών του συγκεκριμένου έργου, δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθούν από μια επιμελή αναθέτουσα αρχή, ώστε οι συμπληρωματικές εργασίες που κατέστησαν αναγκαίες από τις περιστάσεις αυτές να ενταχθούν στα αρχικά έγγραφα της σύμβασης. Δεδομένων δε των ως άνω περιστάσεων που ανάγονται σε χρόνο μετά την εκπόνηση της μελέτης του έργου, παρίστανται αβάσιμοι οι διαπιστωθέντες με την προσβαλλόμενη πράξη και αποδίδοντες παραλείψεις στην εν λόγω μελέτη, διακωλυτικοί της υπογραφής της ελεγχόμενης Σ.Σ. λόγοι, τόσο της αποδιδόμενης, δια της, σε κάθε περίπτωση, αυθαίρετης συμπερασματικής κρίσεως, έλλειψης σύνταξης γεωλογικής μελέτης, όσο και της παράλειψης αναζήτησης της χαρτογράφησης των υφιστάμενων δικτύων Ο.Κ.Ω., που, σε κάθε περίπτωση, αποδείχθηκε ότι δεν υπήρχε. Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, συντρέχει εν προκειμένω η σωρευτικά τασσόμενη, με το άρθρο 156 παρ. 1 του ν.4412/2016, προϋπόθεση της ανάγκης εκτέλεσης συμπληρωματικών εργασιών λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων που δικαιολογεί τη σύναψη της ελεγχόμενης Σ.Σ. χωρίς νέα διαδικασία σύναψης σύμβασης, η δε προσβαλλόμενη πράξη κρίνοντας τα αντίθετα, όπως βασίμως προβάλλεται με την κρινόμενη προσφυγή, πλημμελώς εφάρμοσε τον νόμο, ως προς την εκτίμηση των πραγματικών περιστατικών που στοιχειοθετούν απρόβλεπτες περιστάσεις.Μετά από όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, πρέπει η κρινόμενη προσφυγή ανάκλησης να γίνει δεκτή, να ανακληθεί η προσβαλλόμενη πράξη και, δεδομένου ότι με την προσβαλλόμενη πράξη δεν διαπιστώθηκε άλλος νόμιμος διακωλυτικός της υπογραφής του λόγος, να υπογραφεί το οικείο σχέδιο της ελεγχόμενης Σ.Σ..

Συντήρηση και επισκευή δημοτικών κτιρίων...Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη 2 της παρούσας, το Κλιμάκιο κρίνει ότι στην ελεγχόμενη υπόθεση δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις των άρθρων 132 παρ. 1 περ. γ και 156 παρ. 1 του ν.4412/2016 για τη σύναψη της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης, καθόσον: (α) Οι περιλαμβανόμενες στην ελεγχόμενη συμπληρωματική σύμβαση εργασίες δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο συμπληρωματικής σύμβασης, διότι το ανατεθέν με την αρχική σύμβαση έργο, συνιστάμενο στην εκτέλεση, κατόπιν εντολής της αρμόδιας υπηρεσίας, οικοδομικών και ηλεκτρομηχανολογικών εργασιών σε οποιοδήποτε κτίριο του Δήμου ... ή συντηρούμενο από αυτόν, για την αντιμετώπιση μελλοντικών επειγουσών και επικίνδυνων καταστάσεων, ανεξαρτήτως του μεγέθους της επέμβασης (βλ. σκ. 3.1.), αντιστοιχεί σε μεμονωμένες επεμβάσεις στα εν λόγω κτίρια, ήτοι σε πλήθος μη προσδιοριζόμενων μικρότερων έργων στερούμενων ενιαίας οικονομικής και τεχνικής λειτουργίας, εκτελούμενων ανάλογα με τις παρουσιαζόμενες φθορές, βλάβες και ανάγκες, ανεξάρτητα από την αιτία, στην οποία οφείλονται. Επομένως, ο σκοπός της αρχικής σύμβασης είναι διαρκής, καθόσον οι εργασίες που περιλαμβάνει αποσκοπούν στην πάγια και διαρκή ανάγκη να συντηρούνται σταθερά τα ανωτέρω κτίρια και να αίρονται οι ανακύπτουσες μελλοντικές βλάβες, ώστε να είναι αδιαλείπτως λειτουργικά και ασφαλή. Συνεπώς, το φυσικό αντικείμενο της αρχικής σύμβασης, ως εκ της φύσης του, λόγω της επαναληπτικότητας των σχετικών εργασιών και της ανάγκης να εκτελούνται αυτές σε σταθερή βάση, δεν είναι δεκτικό συμπλήρωσης, ούτε, εξάλλου, είναι δυνατή η επέκτασή του με τη σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης (βλ. σκ. 2). Συναφώς δε οι περιλαμβανόμενες στην ελεγχόμενη σύμβαση εργασίες δεν συμπληρώνουν το αντικείμενο της αρχικής σύμβασης, αλλά αντιθέτως αφορούν στην εκτέλεση των αυτών – χρονικά επαναλαμβανόμενων και αδιαλείπτως εκτελεστέων – εργασιών σε διάδοχο χρόνο μετά τη λήξη του αρχικού έργου και την εξάντληση του συμβατικού αντικειμένου. Ως εκ τούτου, η ανάγκη εκτέλεσής τους δεν ανέκυψε κατά την τεχνική εκτέλεση του έργου, ούτε για την τελειοποίηση της αρτιότητας και λειτουργικότητάς του, αφού ο σκοπός της κύριας σύμβασης είναι διαρκής και, ως εκ τούτου, δε νοείται η ολοκλήρωσή του (Ε.Σ. VI Τμ. 445, 458, 527, 1011/2018, 6064/2015, 285/2012, Ε΄ Κλ. 379/2019, 30, 64, 185, 518/2018, 191, 198, 530, 545/2017), ούτε, εξάλλου, ο διαχωρισμός των εν λόγω εργασιών από την κύρια σύμβαση θα δημιουργούσε μείζονα προβλήματα για την αναθέτουσα αρχή. (β) Σε κάθε περίπτωση, δεν υφίστανται εν προκειμένω απρόβλεπτες περιστάσεις, που δικαιολογούν τη σύναψη της ελεγχόμενης σύμβασης, δεδομένου ότι οι αναφερόμενες στην από 12.3.2019 έκθεση αυτοψίας (βλ. σκ. 3.4) περιστάσεις οφείλονταν σε κακοτεχνίες κατά την κατασκευή των υποστηλωμάτων των στεγάστρων του εν λόγω αμαξοστασίου του Δήμου ... και, ως εκ τούτου, προϋπήρχαν της σύναψης της αρχικής σύμβασης. Εξάλλου, δεν αποδεικνύεται ότι η αρχική μελέτη υπήρξε πλήρης και ακριβής, λαμβανομένου υπόψη ότι από κανένα στοιχείο του φακέλου δεν προκύπτει ότι μελετήθηκε η στατική επάρκεια του φέροντος οργανισμού του εν λόγω αμαξοστασίου, ούτε, βέβαια, ότι ήταν, παρ’ όλα αυτά, αδύνατη κατά το χρόνο εκπόνησής της η διαπίστωση της στατικής ανεπάρκειας του κτιρίου. Ενόψει δε των ανωτέρω, δεν συνιστούν απρόβλεπτη περίσταση που δικαιολογεί τη σύναψη της ελεγχόμενης σύμβασης ούτε οι οχλήσεις των εργαζομένων της Διεύθυνσης Καθαριότητας. (γ) Το κατεπείγον της αναγκαιότητας εκτέλεσης των εν λόγω εργασιών δεν αποτελεί νόμιμη προϋπόθεση για τη σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης και δεν δύναται να δικαιολογήσει την ανάθεση των εργασιών με τις διατάξεις περί συμπληρωματικών συμβάσεων (Ε.Σ. Ε΄ Κλ. 379/2019, 30/2018). Κατόπιν των ανωτέρω, το Κλιμάκιο κρίνει ότι κωλύεται η υπογραφή του υποβληθέντος προς έλεγχο σχεδίου σύμβασης.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ. (Συμπληρωματικές συμβασεις) Αίτηση αναθεώρησης της 2124/2015 απόφασης του VI Τμήματος Με την απόφαση αυτή απορρίφθηκε η αίτηση ανάκλησης του νυν αιτούντος Δήμου ..... κατά της 460/2014 πράξης του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου  (...)Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη 3 της παρούσας, το Τμήμα άγεται, κατά πλειοψηφία, στην κρίση ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 125 του Κ.Δ.Ε. για τη νόμιμη σύναψη της υπό κρίση συμπληρωματικής σύμβασης, κατά τα βασίμως προβαλλόμενα από τον αιτούντα Δήμο. Ειδικότερα, φυσικό αντικείμενο του έργου αποτελεί η αποκατάσταση των όψεων ενός διατηρητέου κτιρίου κτισμένου τα έτη 1901 – 1902 και χαρακτηρισμένου ως έργου τέχνης. Κατά τη διάρκεια εκτέλεσης του έργου και συγκεκριμένα στις 15.1.2013, μετά από προφορική εντολή της αρμόδιας Διεύθυνσης του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και την έγγραφη εντολή της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου έγινε η καθαίρεση των εξωτερικών επιχρισμάτων για να διαπιστωθεί το μέγεθος των προβλημάτων του διατηρητέου κτιρίου και κυρίως του φέροντα οργανισμού αυτού, όπου διαπιστώθηκε η πολύ κακή ποιότητα των υλικών κατασκευής με αποτέλεσμα να παρατηρείται η φυσική πτώση – αποκόλληση των σαθρών υλικών ακόμη και ολόκληρων λίθων σε ολόκληρη την επιφάνεια των εξωτερικών όψεων και όχι μόνο σε τμήμα αυτής, όπως αναφέρεται στην αρχική σχετική αρχιτεκτονική μελέτη, που έχρηζαν άμεσης επέμβασης προς αποφυγή κατάρρευσης στοιχείων του κτιρίου. Λαμβανομένης δε υπόψη της παλαιότητας του εν λόγω κτιρίου, τα ανωτέρω γεγονότα συνιστούν απρόβλεπτες περιστάσεις, καθώς τα προβλήματα του φέροντος οργανισμού, η διάβρωση των μεταλλικών πρεκιών και οι εντονότατες φθορές των εξωτερικών όψεων αποκαλύφθηκαν μετά την, κατ' εντολή των αρμόδιων υπηρεσιών του αρμόδιου Υπουργείου Πολιτισμού, πλήρη αφαίρεση των εξωτερικών επιχρισμάτων και δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθούν κατά το χρόνο ανάθεσης της αρχικής σύμβασης, η οποία αφορούσε στην αποκατάσταση των όψεων του κτιρίου. Η εκτέλεση δε των εργασιών της συμπληρωματικής σύμβασης είναι αναγκαία για την ολοκλήρωση του φυσικού αντικειμένου της αρχικής σύμβασης και δεν μπορεί να διαχωριστεί από αυτή, καθώς αφενός μεν η αποκατάσταση των ζημιών του φέροντα οργανισμού και της τοιχοποιίας του κτιρίου προηγείται τεχνικώς και λογικώς της βελτίωσης των όψεων αυτού και αφετέρου ο διαχωρισμός των εργασιών αυτών θα δημιουργούσε ανυπέρβλητο πρόβλημα στον αιτούντα Δήμο, ο οποίος δεν είναι δυνατό να αναθέσει την αποκατάσταση των φθορών του φέροντα οργανισμού μετά την ολοκλήρωση των εργασιών των όψεων του κτιρίου. Δεδομένου δε ότι τόσο οι εργασίες της αρχικής σύμβασης όσο και αυτές της επίμαχης συμπληρωματικής σύμβασης αποσκοπούν στην εν γένει αποκατάσταση των ζημιών ενός διατηρητέου κτίσματος, η επίμαχη σύμβαση δεν συνιστά επέκταση του τεχνικού αντικειμένου της αρχικής σύμβασης, αλλά αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα αυτής. Τούτων δοθέντων, συντρεχουσών όλων των τιθέμενων στο άρθρο 125 Κ.Δ.Ε. προϋποθέσεων οι επίμαχες εργασίες νομίμως αποτελούν αντικείμενο της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης. Κατά τη γνώμη, όμως, του Προέδρου του Τμήματος Νικόλαου Αγγελάρα και του Συμβούλου Κωνσταντίνου Κωστόπουλου ορθώς το Κλιμάκιο έκρινε εν προκειμένω ότι οι εργασίες που περιλαμβάνονται στην επίμαχη συμπληρωματική σύμβαση συνιστούν επέκταση του τεχνικού αντικειμένου της αρχικής σύμβασης. Και τούτο, διότι σύμφωνα με το τεύχος δημοπράτησης «Τεύχος Αποκατάστασης όψεων κτιρίων» και την από 19.7.2010 «Αρχιτεκτονική Μελέτη», οι εργασίες της αποκατάστασης των όψεων του διατηρητέου κτιρίου του 1ου Δημοτικού Σχολείου Λαυρίου, αφορούσαν σε τοπικές αποκαταστάσεις μόνο του ορατού τμήματος των όψεων του κτιρίου. Οι τοπικές αυτές πολυποίκιλες (επιχρίσματα, χρωματισμοί, κουφώματα κλπ) και διάσπαρτες επιδιορθώσεις-επισκευές ήταν σχετικά μικρού εύρους και με εξειδικευμένο χαρακτήρα, ενώ «σε καμία περίπτωση δεν αφορούσαν στην ολική στατική ενίσχυση του κτιρίου» (βλ. σχετικά την 22551/16.10.2014 εισήγηση της Δ/νσης Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου .....). Αντιθέτως, οι νέες εργασίες, οι οποίες αποτελούν αντικείμενο της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης, συνίστανται σε ευρείες παρεμβάσεις που αφορούν στη στατική αποκατάσταση του κτιρίου, σε ηλεκτρομηχανολογικές εργασίες, στη διατήρηση και προστασία των οροφογραφιών και των υπολοίπων εσωτερικών διακόσμων και στην εσωτερική δομική ενίσχυση όλων των στατικών φορέων του κτιρίου. Αναθεωρεί την 2124/2015 Απόφαση του VI Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Ζητείται η αναθεώρηση της 3101/2012 απόφασης του VI Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, με την οποία απορρίφθηκε, κατά πλειοψηφία, αίτηση του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου για την ανάκληση της 411/2012 πράξης του Ε΄ Κλιμακίου Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις υπό στοιχ. II και III σκέψεις, το Τμήμα άγεται, κατά πλειοψηφία, στην κρίση ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις των άρθρων 28 και 57 του ν. 3669/2008 για τη νόμιμη σύναψη της υπό κρίση συμπληρωματικής σύμβασης, κατά τα βασίμως προβαλλόμενα από το αιτούν Πανεπιστήμιο, καθόσον από την παλαιότητα του κτιρίου, σε συνδυασμό με τις διαχρονικά πολλαπλές διαδοχικές επεμβάσεις στα δομικά του στοιχεία με προβληματικούς τρόπους, προκύπτει ότι ήταν αδύνατη η πρόβλεψη, κατά τη σύνταξη της αρχικής μελέτης όλων των τελικώς απαιτουμένων εργασιών, όση επιμέλεια και αν επεδείκνυε ο μέσος συνετός μελετητής, χωρίς τον κίνδυνο κατάρρευσης του κτιρίου. Συγκεκριμένα, μόνο μετά από την καθαίρεση των δαπέδων του α΄ ορόφου, την αφαίρεση του χώματος πάνω από τους θόλους, την αποκάλυψη και τον καθαρισμό της άνω επιφάνειας των θόλων και την καθαίρεση των επιχρισμάτων στις θέσεις σύνδεσης των εγκαρσίων τοίχων ήταν δυνατή η ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης των λιθοδομών ενόψει και της έλλειψης οικοδομικής άδειας, ως εκ τούτου αποδεικνύεται ότι η αρχική μελέτη, αφ’ ενός μεν στηρίχθηκε σε όσα δεδομένα και τεχνικά στοιχεία ήταν δυνατό, με βάση τους κανόνες επιστήμης και τέχνης, να συλλεγούν προ του χρόνου έναρξης των εργασιών και της απομάκρυνσης των επιφανειακών επιχώσεων που αποκάλυψαν την πραγματική και πλήρη κατάσταση των δομικών στοιχείων του διατηρητέου, αφ’ ετέρου δε περιέλαβε όσες ενέργειες μπορούσαν στο χρόνο εκείνο να πραγματοποιηθούν (αποτυπώσεις της γεωμετρίας των δομικών στοιχείων του κτιρίου και διενέργεια δειγματοληπτικών ελέγχων) και δεν έθιξαν την ακεραιότητα του διατηρητέου. Κατά συνέπεια, το Τμήμα κρίνει, κατά πλειοψηφία, ότι ήταν αδύνατη εκ των προτέρων η εκτίμηση του είδους και του βάθους θεμελίωσης καθώς και της ολοκληρωμένης εικόνας της κατάστασης των λιθοδομών, με αποτέλεσμα να καταστεί αντιστοίχως αδύνατη η εφαρμογή των προβλεπόμενων από την αρχική μελέτη μεθόδων και υλικών, καθισταμένης, ως εκ τούτου, νόμιμης της σύναψης της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης, δεδομένου ότι η ανάγκη υπογραφής της ανέκυψε κατά την εκτέλεση του έργου και από απρόβλεπτες, κατά τα ανωτέρω, περιστάσεις, δεν μπορούν τεχνικά να διαχωριστούν από την αρχική σύμβαση χωρίς να δημιουργήσουν μείζονα προβλήματα στην αναθέτουσα  αρχή και να αποτρέψουν τον κίνδυνο μη ολοκλήρωσης του κτιρίου, αιτιολογούνται δε επαρκώς με την 3172/29.5.2012 εισηγητική έκθεση και την σύμφωνα με αυτή εκδοθείσα 3/13.6.2012 απόφαση της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, με την οποία αποφασίστηκε η σύναψη της ως άνω 1ης συμπληρωματικής σύμβασης. Μειοψήφησαν οι Σύμβουλοι Χρυσούλα Καραμαδούκη και Μαρία Βλαχάκη, κατά τη γνώμη των οποίων, η ανάγκη εκτέλεσης των περιλαμβανόμενων στην ελεγχόμενη 1η συμπληρωματική σύμβαση εργασιών, οι οποίες συνίστανται στην, μετά από τροποποίηση της αρχικής μελέτης αποκατάστασης του διατηρητέου κτιρίου του πρώην δημοτικού σχολείου Ν. Μυστρά, βελτίωση της στατικότητάς του με ενισχύσεις και αποκαταστάσεις ολικού ή τοπικού χαρακτήρα, δεν μπορεί να αποδοθεί σε απρόβλεπτες περιστάσεις που δικαιολογούν την ανάθεση των εργασιών αυτών με την ως άνω συμπληρωματική σύμβαση κατ’ εφαρμογή του άρθρου 57 του ν. 3669/2008. Και τούτο, διότι η επικαλούμενη αποκάλυψη του τρόπου κατασκευής και των υλικών δόμησης του κτιρίου μετά από την πλήρη καθαίρεση των επιχρισμάτων, η διάνοιξη των ανοιγμάτων στο ισόγειο - οπότε κατέστη δυνατή η επισκεψιμότητα όλων των χώρων - και η αφαίρεση του χώματος πάνω από τους θόλους, που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια εκτέλεσης της αρχικής σύμβασης, δεν συνιστούν αιφνίδια πραγματικά γεγονότα μη αναγόμενα στο χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης και μη δυνάμενα να προβλεφθούν με την κατάρτιση πλήρους αρχικής μελέτης του έργου, δεδομένου ότι κατά την αποκατάσταση διατηρητέων κτηρίων είναι αναμενόμενα εξ ορισμού και αφανή κατασκευαστικά χαρακτηριστικά των κτιρίων αυτών, που αφορούν στον συγκεκριμένο τρόπο κατασκευής, τα υλικά δόμησης του φέροντος οργανισμού και της τοιχοποιίας τους καθώς και τυχόν μεταγενέστερες επεμβάσεις επί του διατηρητέου κτηρίου (όπως στην συγκεκριμένη περίπτωση, ο μεγάλος δείκτης κενών των φερουσών λιθοδομών και η μηδενική συνεκτικότητα του συνδετικού κονιάματος, η έλλειψη επιμέλειας στην αρχική δόμηση λόγω συνύπαρξης ακατέργαστων λίθων νταμαριού με κροκάλες ποταμίσιες, άτεχνα κλεισίματα παλαιών ανοιγμάτων, μετατροπές και αυξομειώσεις ανοιγμάτων -παλαιών και νέων- με διαφορετικά υλικά σε πολλά κρίσιμα σημεία, αναντιστοιχία ισογείου και ορόφου λόγω αλλαγής διάταξης των καμαρών με νεώτερη επέμβαση κ.ά.), τα οποία λογικά αποτελούν αντικείμενο αυτονόητων προηγούμενων καίριων δειγματοληπτικών ελέγχων, προκειμένου να διαπιστωθεί ο ακριβής τρόπος δόμησης των κτηρίων, να διακριβωθούν και να επισημανθούν τα σημεία τα οποία χρήζουν ιδιαίτερου τρόπου επισκευής – αποκατάστασης με τη χρήση ενδεδειγμένων υλικών και ακολούθως να συνταχθούν οι σχετικές πλήρεις μελέτες. Περαιτέρω, η διευθύνουσα υπηρεσία δεν αιτιολογεί γιατί, κατά την εκπόνηση της αρχικής μελέτης, ενόψει των ευρισκόμενων στη διάθεση των μελετητών τεχνικών μέσων αλλά και των διενεργηθέντων δειγματοληπτικών ελέγχων, δεν κατέστη δυνατή η διακρίβωση κυρίως της ποιότητας των υλικών των φερουσών λιθοδομών του κτιρίου, οι οποίες φέρονται να εμφανίζουν μεγάλο δείκτη κενών, του είδους του συνδετικού κονιάματος, της αποκόλλησης ή της μη σύνδεσης των εγκάρσιων τοίχων, της με νεότερη επέμβαση αλλαγής της διάταξης των καμαρών του 1ου ορόφου που έχουν σαν αποτέλεσμα να μην υπάρχει αντιστοιχία ισογείου και ορόφου και να απαιτείται ήδη η κατασκευή νέων σφενδονίων, της ανάγκης αποκατάστασης της φέρουσας ικανότητας των θόλων καθώς και της ανάγκης ενίσχυσης των ανοιγμάτων του 1ου ορόφου, ώστε να δύναται να θεωρηθεί ότι η ανάγκη εκτέλεσης των επίμαχων εργασιών οφείλεται σε απρόβλεπτες περιστάσεις που δικαιολογούν τη σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης και όχι σε παραλείψεις, ατέλειες ή σφάλματα της αρχικής μελέτης. Εξ άλλου, δεν παρασχέθηκαν από την αναθέτουσα αρχή, σε εκτέλεση 349/2012 πράξη του Ε΄ Κλιμακίου, διευκρινίσεις σχετικά με τον αριθμό, το είδος και την επάρκεια των διενεργηθέντων κατά το στάδιο εκπόνησης της αρχικής μελέτης δειγματοληπτικών ελέγχων ούτε διευκρινίσεις σχετικά με τους λόγους για τους οποίους δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί η ύπαρξη των αναφερομένων στην ως άνω εισηγητική έκθεση ατελειών του εν λόγω κτηρίου πριν από την καθαίρεση των επιχρισμάτων και τη διάνοιξη των ανοιγμάτων, με τη διενέργεια των προσηκόντων δειγματοληπτικών ελέγχων, ιδίως ενόψει της γνωστής εκ των προτέρων παλαιότητας του κτιρίου. Επομένως, πρόκειται για νέες εργασίες που δεν οφείλονται σε απρόβλεπτες περιστάσεις, επί των οποίων εφαρμογή έχουν οι διατάξεις της παρ. 3 του άρθρου 57 του ν. 3669/2008, με τις οποίες 

Συμπληρωματικές εργασίες αποκατάστασης οδογέφυρας...Με δεδομένα αυτά, αμφότερες οι συμπληρωματικές εργασίες αποκατάστασης της οδογέφυρας του Κεντρικού Λιμένα .... και αντικατάστασης των προγραμματιζόμενων λογικών ελεγκτών (PLC) της Σήραγγας ... είναι απαραίτητες για την τελειοποίηση του αντικειμένου της αρχικής σύμβασης και δεν υπερβαίνουν, σε ποσοστό, το 50% της αξίας της. Περαιτέρω, συντρέχει εν προκειμένω το στοιχείο του απροβλέπτου, διότι, για τις μεν εργασίες στην οδογέφυρα, η εσωτερική φθορά και διάβρωση του οπλισμού, που προκάλεσε την αποκόλληση τμημάτων του σκυροδέματος και κατέστησε κατεπείγουσα, λόγω επικινδυνότητας για τους χρήστες του λιμένα, την ανάγκη επισκευής του, δεν μπορούσε να προβλεφθεί κατά το στάδιο της μελέτης, καθώς δεν ήταν ορατή, για τις δε εργασίες αντικατάστασης των PLC αυτές συνέχονται, όπως προκύπτει από τις εκθέσεις της αναδόχου, με έντονα καιρικά φαινόμενα και με πτώσεις της τάσης του ηλεκτρικού δικτύου, που συνέβησαν απροειδοποίητα μετά την ανάθεση του έργου.Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, δεν συντρέχουν νομικές πλημμέλειες που να κωλύουν την υπογραφή του, υποβληθέντος προς έλεγχο, σχεδίου συμπληρωματικής σύμβασης, το οποίο επισυνάπτεται στην παρούσα Πράξη και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της.

Συντήρηση υπαίθριου θεάτρου:..Με δεδομένα αυτά η εντελλόμενη με το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα δαπάνη είναι μη νόμιμη, διότι τα προβαλλόμενα ως απρόβλεπτα γεγονότα, ήτοι η αποσάρθρωση του φέροντος σκελετού του αμφιθεάτρου, δεν προέκυψαν αιφνιδίως αλλά υπήρχαν κατά το χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης και  ο Δήμος ... δεν κατόρθωσε, αν και φέρει το βάρος απόδειξης, να αποδείξει ότι δεν μπορούσε να προβλεφθεί αντικειμενικά σύμφωνα με τους κανόνες της ανθρώπινης εμπειρίας και λογικής. Συγκεκριμένα, παρουσιάζεται αντίφαση στη σχετική αιτιολογία, αφού, αν και στην αιτιολογική έκθεση σημειώνεται ότι μετά την αποξήλωση του δαπέδου φάνηκε η αποσάθρωση μεγάλου (σε τέτοιο σημείο που το ποσό της συμπληρωματικής σύμβασης να φτάσει στο ανώτατο ποσοστό που θα μπορούσε να φτάσει, ήτοι σε ποσοστό 50% της αρχικής σύμβασης) τμήματος του σκελετού που βρίσκεται κάτω από το δάπεδο, στο έγγραφο επανυ-ποβολής σημειώνεται, με σκοπό να αιτιολογηθεί ότι δεν μπορούσε αντικειμενικά με βάση τη δειγματοληπτική αποξήλωση που πραγματοποίησε ο μελετητής να προβλεφθεί το μέγεθος του προβλήματος, ότι οι δοκοί που αντικαταστάθηκαν αντιστοιχούν σε μικρό ποσοστό του συνόλου τους, ώστε, τελικώς, καταλείπεται αμφιβολία περί της έκτασης της αποσάθρωσης (μεγάλης ή περιορισμένης) και της δυνατότητας πρόβλεψης της. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη ότι η καταστροφή των προς αντικατάσταση δοκών αφορούσε στο επάνω μέρος επί του οποίου εδράζονταν τα ξύλινα δάπεδα, ενώ οι άλλες τρεις πλευρές αυτών που ήταν ορατές διατηρούνταν σε καλή κατάσταση, καθώς και ότι οι συμπληρωματικές εργασίες ήταν αναγκαίες για την άρτια ολοκλήρωση του θεάτρου και δεν μπορούσαν να αποχωριστούν από τις αρχικές, κρίνεται ότι ο Δήμος ... προχώρησε στη σύναψη της συμπληρωματικής σύμβασης χωρίς πρόθεση καταστρατήγησης των σχετικών διατάξεων. Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, η εντελλόμενη με το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα δαπάνη θα μπορούσε να θεωρηθεί λόγω συγγνωστής πλάνης, αν δεν είχε λήξει το οικονομικό έτος 2018, τις πιστώσεις του οποίου βαρύνει.

Αποκατάσταση και λειτουργία ορφανοτροφείου..ζητείται η αναθεώρηση της 514/2020 απόφασης του VI Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου..Κατά την κρίση του Δικαστηρίου, η ελεγχόμενη συμπληρωματική σύμβαση νομίμως καταρτίζεται σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ. 2 του άρθρου 132 του ν. 4412/2016. Και τούτο, διότι η αξία της εν λόγω τροποποίησης ανέρχεται σε 867.170,86 ευρώ, χωρίς ΦΠΑ (13,80% του ποσού της αρχικής σύμβασης), και, ως εκ τούτου, είναι κατώτερη των σωρευτικώς τιθέμενων ορίων των 5.548.000 ευρώ και 941.625,21 ευρώ (αξία αρχικής σύμβασης χωρίς ΦΠΑ 6.277.501,41 Χ 15%), αντιστοίχως (σκέψη 22). Εξ άλλου, οι επίμαχες εργασίες κατασκευής αφενός διακοσμητικών προεξοχών – διαζωμάτων επί των διατηρητέων όψεων του κτιρίου αφετέρου υπόγειων καναλιών διασύνδεσης ηλεκτρικών/μηχανολογικών δικτύων και εγκαταστάσεων στο κεντρικό κτίριο καθώς και υποσταθμού ηλεκτροδότησης στον περιβάλλοντα χώρο, ιδιοκτησίας του Ιδρύματος, δεν μεταβάλουν τη φύση της σύμβασης καθώς συνδέονται άρρηκτα με το κύριο έργο της αποκατάστασης και του εκσυγχρονισμού του κεντρικού κτιρίου του Ιδρύματος και είναι απαραίτητες για την αισθητική και τεχνική αναβάθμισή του. Εφόσον δε πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 132 παρ. 2 του ν. 4412/2016, το Ελεγκτικό Συνέδριο δεν προβαίνει σε προληπτικό έλεγχο νομιμότητας του υποβληθέντος σχεδίου της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης.Κατά τη μειοψηφούσα γνώμη των Συμβούλων Γεωργίου Βοΐλη και Κωνσταντίνας Ζώη, οι διατάξεις των παρ. 2, 4 και 6 του άρθρου 132 του  ν. 4412/2016 δεν εφαρμόζονται εν προκειμένω, δεδομένου ότι το έργο είχε δημοπρατηθεί υπό την ισχύ του ν. 3669/2008 (βλ. σκ. 23).Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, η κρινόμενη αίτηση αναθεώρησης πρέπει να γίνει δεκτή, να αποδοθεί στην αιτούσα το καταβληθέν παράβολο (άρθρο 73 παρ. 4 εδάφιο πρώτο του Κώδικα Νόμων για το Ελεγκτικό Συνέδριο), να αναθεωρηθεί η 514/2020 προσβαλλόμενη απόφαση του VI Τμήματος και να ανακληθεί η 979/2019 πράξη του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Κατόπιν δε της ανάκλησης αυτής, το Τμήμα αποφαίνεται, ότι απαραδέκτως εισήχθη για έλεγχο ενώπιον του Ελεγκτικού Συνεδρίου, το σχέδιο της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου «Αποκατάσταση και εκσυγχρονισμός λειτουργίας κεντρικού κτιρίου του Ορφανοτροφείου Θηλέων Ι.... (... Ιδρύματος Παιδικής Προστασίας)»