Συμπληρωματική σύμβαση έργου :Με δεδομένα τα ανωτέρω και σε συνδυασμό με όσα έγιναν δεκτά στη νομική σκέψη (ΙΙ) της παρούσας, διαπιστώνεται καταρχάς ότι η οικεία αιτιολογική έκθεση που συνοδεύει τον 3ο Α.Π.Ε. του έργου περιορίζεται στην παραδοχή ότι «δεν ήταν σε γνώση της Τεχνικής Υπηρεσίας και του Αναδόχου εξ αρχής» τα εκτεταμένα προβλήματα διάβρωσης και οξείδωσης του οπλισμού, ενανθράκωσης του σκυροδέματος, κατασκευαστικές αστοχίες κ.α., αποκαλύφθηκαν δε μετά από τις αποξηλώσεις των επενδύσεων του χώρου. Δεν παρατίθενται όμως τα αιφνίδια εκείνα πραγματικά γεγονότα που εμφιλοχώρησαν μετά τη σύνταξη των οικείων μελετών, ένεκα των οποίων κατέστη αναγκαία η εκτέλεση των επίμαχων συμπληρωματικών εργασιών για την επίλυση των όποιων προβλημάτων στατικής επάρκειας του κτηρίου, αφού η αποξήλωση επενδύσεων κατά την ανακατασκευή κτηρίων δεν συνιστά απρόβλεπτη περίσταση κατά την έννοια του νόμου. Αντίθετα, συνεκτιμώντας το μεν ότι  η οικεία αιτιολογική έκθεση που συνοδεύει τον 3ο Α.Π.Ε. ουδεμία αιτιολογία διαλαμβάνει ως προς τη δυνατότητα ή μη πρόβλεψης, σύμφωνα με τους κανόνες της τεχνικής, των προβλημάτων που επικαλείται η αναθέτουσα αρχή περί στατικής επάρκειας του κτηρίου πριν από τη δημοπράτηση του έργου, το δε ότι κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας τα όποια προβλήματα στατικής επάρκειας του κτηρίου, τα οποία μάλιστα φέρεται ότι ανέκυψαν μετά την εκπνοή της αρχικής προθεσμίας περαίωσης της αρχικής σύμβασης, συναρτώνται με το χρόνο ανέγερσης του κτίσματος (δεκαετία του 1960) αλλά και τις μεταγενέστερες επεμβάσεις, που έχει υποστεί το κτήριο στο παρελθόν, πρέπει να γίνει δεκτό ότι η αποκάλυψη προβλημάτων διάβρωσης και οξείδωσης του οπλισμού και ενανθράκωσης του σκυροδέματος μετά την αποξήλωση των επενδύσεων ανάγεται σε προφανή σφάλματα και ελλείψεις της αρχικής μελέτης. Άλλωστε, ενισχύεται η παραδοχή αυτή εκ του ότι για τη νέα μεταλλική κατασκευή του εξώστη δεν προκύπτει με σαφήνεια ότι είχε εκπονηθεί από την αρμόδια Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου στατική μελέτη πριν από τη δημοπράτηση του έργου (πρβλ. Ε.Σ. VI Τμ. 123/2019, 1889/2016). Συνεπώς, δεν αιτιολογείται ότι, μολονότι η μελέτη, με βάση την οποία προσδιορίστηκε το τεχνικό αντικείμενο του έργου, υπήρξε κατά το δυνατόν πλήρης και ακριβής, συνέτρεξαν απρόβλεπτες περιστάσεις, που δικαιολογούν τη σύναψη της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης, και ως εκ τούτου κρίνεται ότι δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις για την εκτέλεση των ανωτέρω συμπληρωματικών εργασιών.

ΑΝΑΚΛΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΣ/ΤΜ.6/975/2019

Αποκατάσταση ζημιών από φυσικές καταστροφές...ζητείται η ανάκληση της 607/2019 πράξης του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου..Το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι αποτελεί εγγενές στοιχείο της διακήρυξης δημόσιου έργου αποκατάστασης οδοστρωμάτων ο ακριβής γεωγραφικός προσδιορισμός και η έκταση των παρεμβάσεων, ώστε, μεταξύ άλλων, σε περίπτωση σύναψης συμπληρωματικής σύμβασης, όπως εν προκειμένω, να είναι δυνατός ο έλεγχος τυχόν μη επιτρεπόμενης επέκτασης του τεχνικού αντικειμένου του έργου ή η τυχόν επικάλυψη εργασιών. Τέτοιος όμως προσδιορισμός δεν αποδεικνύεται ότι έγινε εν προκειμένω. Για τον λόγο δε αυτό δεν είναι δυνατό να ελεγχθεί και ο ισχυρισμός του αιτούντος Δήμου, σύμφωνα με τον οποίο μέρος των προς αποκατάσταση με τη συμπληρωματική σύμβαση βλαβών έγινε ορατό μετά την έναρξη εκτέλεσης της αρχικής σύμβασης, ο οποίος σε κάθε περίπτωση προβάλλεται εν προκειμένω αορίστως.Τέλος, το Δικαστήριο υπογραμμίζει ότι οι κανόνες έντεχνης εκτέλεσης ενός έργου επιτάσσουν στην αναθέτουσα αρχή, εφόσον μεσολαβήσουν, ως εν προκειμένω, μεταβολές στα τεχνικά χαρακτηριστικά και δεδομένα επί των οποίων ο σχεδιασμός του υπό ανάθεση έργου στηρίχθηκε, να γίνεται επικαιροποίηση ή εκ νέου εκπόνηση της σχετικής μελέτης. Όπως δε ορθώς επισημαίνεται στην προσβαλλόμενη απόφαση, εφόσον κατά τους ισχυρισμούς του αιτούντος Δήμου η επικαιροποίηση αυτή δεν ήταν δυνατή, έπρεπε για την εκτέλεση των περιλαμβανόμενων στη συμπληρωματική σύμβαση εργασιών είτε να γίνει νέα πρόταση προς την Περιφέρεια για τη χρηματοδότησή τους σε βάρος πιστώσεων είτε να αναζητηθεί άλλος τρόπος χρηματοδότησης.Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, το Δικαστήριο κρίνει ότι δεν συντρέχουν εν προκειμένω οι προϋποθέσεις τροποποίησης της σύμβασης και η κρινόμενη αίτηση αναθεώρησης πρέπει να απορριφθεί.Απορρίπτει την αίτηση αναθεώρησης.

Αποκατάσταση και λειτουργία ορφανοτροφείου..ζητείται η αναθεώρηση της 514/2020 απόφασης του VI Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου..Κατά την κρίση του Δικαστηρίου, η ελεγχόμενη συμπληρωματική σύμβαση νομίμως καταρτίζεται σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ. 2 του άρθρου 132 του ν. 4412/2016. Και τούτο, διότι η αξία της εν λόγω τροποποίησης ανέρχεται σε 867.170,86 ευρώ, χωρίς ΦΠΑ (13,80% του ποσού της αρχικής σύμβασης), και, ως εκ τούτου, είναι κατώτερη των σωρευτικώς τιθέμενων ορίων των 5.548.000 ευρώ και 941.625,21 ευρώ (αξία αρχικής σύμβασης χωρίς ΦΠΑ 6.277.501,41 Χ 15%), αντιστοίχως (σκέψη 22). Εξ άλλου, οι επίμαχες εργασίες κατασκευής αφενός διακοσμητικών προεξοχών – διαζωμάτων επί των διατηρητέων όψεων του κτιρίου αφετέρου υπόγειων καναλιών διασύνδεσης ηλεκτρικών/μηχανολογικών δικτύων και εγκαταστάσεων στο κεντρικό κτίριο καθώς και υποσταθμού ηλεκτροδότησης στον περιβάλλοντα χώρο, ιδιοκτησίας του Ιδρύματος, δεν μεταβάλουν τη φύση της σύμβασης καθώς συνδέονται άρρηκτα με το κύριο έργο της αποκατάστασης και του εκσυγχρονισμού του κεντρικού κτιρίου του Ιδρύματος και είναι απαραίτητες για την αισθητική και τεχνική αναβάθμισή του. Εφόσον δε πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 132 παρ. 2 του ν. 4412/2016, το Ελεγκτικό Συνέδριο δεν προβαίνει σε προληπτικό έλεγχο νομιμότητας του υποβληθέντος σχεδίου της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης.Κατά τη μειοψηφούσα γνώμη των Συμβούλων Γεωργίου Βοΐλη και Κωνσταντίνας Ζώη, οι διατάξεις των παρ. 2, 4 και 6 του άρθρου 132 του  ν. 4412/2016 δεν εφαρμόζονται εν προκειμένω, δεδομένου ότι το έργο είχε δημοπρατηθεί υπό την ισχύ του ν. 3669/2008 (βλ. σκ. 23).Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, η κρινόμενη αίτηση αναθεώρησης πρέπει να γίνει δεκτή, να αποδοθεί στην αιτούσα το καταβληθέν παράβολο (άρθρο 73 παρ. 4 εδάφιο πρώτο του Κώδικα Νόμων για το Ελεγκτικό Συνέδριο), να αναθεωρηθεί η 514/2020 προσβαλλόμενη απόφαση του VI Τμήματος και να ανακληθεί η 979/2019 πράξη του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Κατόπιν δε της ανάκλησης αυτής, το Τμήμα αποφαίνεται, ότι απαραδέκτως εισήχθη για έλεγχο ενώπιον του Ελεγκτικού Συνεδρίου, το σχέδιο της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου «Αποκατάσταση και εκσυγχρονισμός λειτουργίας κεντρικού κτιρίου του Ορφανοτροφείου Θηλέων Ι.... (... Ιδρύματος Παιδικής Προστασίας)»

ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΛΥΜΑΤΩΝ.(...)Συνεπώς, η επιγενόμενη (συνεπεία των θυελλωδών ανέμων και των προκληθεισών μεγάλων κυματισμών) βλάβη, στη θωράκιση του υποθαλάσσιου αγωγού, καθιστά αυτονοήτως μη λειτουργικό το όλο έργο της επέκτασης και του εκσυγχρονισμού της ΕΕΛ, το οποίο σχεδιάστηκε συγκεντρωτικά και προϋπέθετε κατά το χρόνο έγκρισης της οικείας μελέτης και σύναψης της αρχικής σύμβασης την αρτιότητα και λειτουργικότητα του προϋφιστάμενου αγωγού, για τον οποίο η μόνη επέμβαση που προβλέφθηκε προκειμένου να εξασφαλίζεται η καλύτερη διάχυση της εκροής ήταν η προσθήκη στομίων στον διαχυτήρα του. Η λειτουργική αυτή ενότητα επιρρωνύεται, τόσο από την πρόβλεψη της διακήρυξης της αρχικής σύμβασης ότι στο αντικείμενο του έργου περιλαμβάνονται όλες οι απαιτούμενες εργασίες αναβάθμισης και επέκτασης της υφιστάμενης ΕΕΛ, έστω και εάν δεν αναφέρονται ρητά στα τεύχη δημοπράτησης, όσο και από την τεχνική περιγραφή των εργασιών αυτών, η οποία καταστρώθηκε με λεπτομερή παράθεση των υφιστάμενων εγκαταστάσεων, μονάδων και κατασκευών, στις οποίες περιλαμβάνεται και ο υποθαλάσσιος αγωγός που μαζί με τον αντίστοιχο χερσαίο επιτελούν τη λειτουργία της διάθεσης των επεξεργασμένων λυμάτων στην θάλασσα και εντάσσονται στο έργο της επέκτασης της ΕΕΛ. Επομένως, οι συμπληρωματικές εργασίες που περιλαμβάνει η ελεγχόμενη 1η συμπληρωματική σύμβαση είναι τεχνικά αναγκαίες και συντελούν αφενός στην άρτια ολοκλήρωση του αντικειμένου της αρχικής σύμβασης χωρίς να αποτελούν ανεπίτρεπτη επέκτασή του ή μεταβολή της φύσης του, αφετέρου στην επίτευξη του σκοπού του έργου που είναι η επέκταση και αναβάθμιση της υφιστάμενης ΕΕΛ, ώστε να αποκτήσει δυναμικότητα ικανή να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις αυξημένες απαιτήσεις επεξεργασίας λυμάτων λόγω της προβλεπόμενης αύξησης του πληθυσμού κατά την επερχόμενη 20ετία και των όρων που τίθενται στην περιβαλλοντική αδειοδότηση του έργου. Για τους λόγους αυτούς Δέχεται την προσφυγή ανάκλησης τηςς  798/2022 Πράξης του Ε΄ Κλιμακίου και την υπέρ αυτής παρέμβαση

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Με δεδομένα τα ανωτέρω και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις σκέψεις 2 και 3, το Κλιμάκιο κρίνει ότι δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις για τη νόμιμη σύναψη της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης εργασιών. Τούτο δε, διότι δεν συντρέχει αδυναμία διαχωρισμού των εργασιών αυτών ή αναγκαιότητα εκτέλεσής τους για την άρτια ολοκλήρωση και λειτουργία του έργου, αντιθέτως πρόκειται για περίπτωση ανεπίτρεπτης εκ των υστέρων επέκτασης του τεχνικού αντικειμένου της αρχικής σύμβασης, κατά παράβαση των αρχών της διαφάνειας και του ανόθευτου ανταγωνισμού. Ειδικότερα, με την ελεγχόμενη συμπληρωματική σύμβαση σκοπείται η εκτέλεση εργασιών όμοιας μεν φύσης με τις εργασίες της αρχικής σύμβασης, ήτοι εργασίες συντήρησης και βελτίωσης της βατότητας οδών, πλην, όμως, σε τμήμα του οδικού δικτύου Π.Ε. Ροδόπης, το οποίο δεν είχε συμπεριληφθεί στα διάσπαρτα, όπως υποστηρίζει η αναθέτουσα Αρχή, αλλά επακριβώς ορισθέντα τμήματα οδών της μελέτης της αρχικής σύμβασης. Συνεπώς, οι εργασίες που ανατίθενται με την ελεγχόμενη σύμβαση αφορούν σε νέο και αυτοτελές τεχνικό αντικείμενο, το οποίο δεν είναι αδιαχώριστα συνδεδεμένο με το αντικείμενο της αρχικής σύμβασης, όπως αυτό οριοθετήθηκε με τα εγκεκριμένα τεύχη που είχαν αποτελέσει μέρος της διαδικασίας ανάθεσής της, και το οποίο δεν αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την έντεχνη ολοκλήρωση του αρχικού έργου, που θα εξυπηρετεί, και δίχως την εκτέλεση των εν λόγω εργασιών, πλήρως τον σκοπό, για τον οποίο δημοπρατήθηκε και ανατέθηκε, ήτοι την ασφαλή κυκλοφορία των οχημάτων στα ορισθέντα στην αρχική μελέτη τμήματα οδικού δικτύου. Άλλωστε, όπως συνομολογεί και η αναθέτουσα Αρχή, το φυσικό αντικείμενο της αρχικής σύμβασης έχει ολοκληρωθεί σε ποσοστό 100%. Κατόπιν τούτου, το Κλιμάκιο κρίνει ότι οι εργασίες που περιλαμβάνονται στην υποβληθείσα προς έλεγχο 1η συμπληρωματική σύμβαση εργασιών συνιστούν ανεπίτρεπτη επέκταση του τεχνικού αντικειμένου της αρχικής σύμβασης, που δεν ήταν γνωστή στο σύνολο των εργοληπτικών επιχειρήσεων που συμμετείχαν στη διαγωνιστική διαδικασία για την ανάθεση της εκτέλεσης του αρχικού έργου κατά την υποβολή της προσφοράς τους, και, ως εκ τούτου, δεν αποτέλεσε τη βάση της διαδικασίας ανάδειξης αναδόχου. Η δε επικαλούμενη από την αναθέτουσα Αρχή αναγκαιότητα εκτέλεσης των ελεγχόμενων εργασιών, και αληθής υποτιθέμενη, δεν αναιρεί, σε κάθε περίπτωση, την υποχρέωση αυτής να τηρεί τους κανόνες ανάθεσης των δημοσίων συμβάσεων, οι οποίοι έχουν θεσπισθεί για την προστασία του δημοσίου συμφέροντος (ΕλΣυν Ολ. 551/2023 σκ. 54). 

Εκτέλεση έργου...Ως εκ τούτου η εκ νέου, με βάση τις σύγχρονες τεχνικογεωλογικές εκτιμήσεις, αξιολόγηση του εκτελεσθέντος γεωερευνητικού προγράμματος (στο πλαίσιο την εν εξελίξει σύμβασης κατασκευής), που βασίζεται κυρίως στην εμπειρία από την κατασκευή του ορύγματος Ο22, αφενός μεν ουδόλως αποτελεί απρόβλεπτη περίσταση, καθόσον ήταν ήδη γνωστό ότι πρόκειται για επιβαρυμένη περιοχή από άποψη τεκτονικής και διαβρωτικών διεργασιών, αφετέρου δε ουδόλως αιτιολογεί για ποιο λόγο δεν ήταν δυνατόν να αξιολογηθεί εκ των προτέρων, και δη κατά τη σύνταξη της μελέτης του έργου. Όσον δε αφορά στο όρυγμα Ο26, η προσφεύγουσα επικαλείται την πραγματοποίηση της γεώτρησης ΓΚ-Δ789. Εντούτοις, πέραν του ότι όλως αορίστως αναφέρεται ότι η εκτέλεση γεωτρήσεων μόνο κατάντη των κατασκευών της οδού και όχι στο φρύδι των υπό εξέταση πρανών οφείλεται σε αδυναμία πρόσβασης την εποχή που αυτές εκτελέστηκαν, τα ειδικά γεωλογικά προβλήματα της περιοχής εκτέλεσης του έργου (έντονη αποσάθρωση των γρανιτών, είτε λόγω εξαλλοίωσης, είτε λόγω επιφανειακής αποσάθρωσης) είχαν ήδη εντοπιστεί κατά την εκπόνηση της αρχικής γεωλογικής μελέτης. Και ναι μεν, όπως επισημαίνει η αναθέτουσα αρχή-προσφεύγουσα, με βάση τα ευρήματα της σύγχρονης γεώτρησης ΓΚ-Δ789 προέκυψε ότι τα πρανή θα διαμορφωθούν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους εντός των πλήρως αποσαρθρωμένων γρανιτών και επομένως «διαπιστώθηκε η ανατροπή του γεωτεχνικού προσομοιώματος της μελέτης της Υπηρεσίας, η οποία πλέον χρήζει αναθεώρησης με βάση τα νέα δεδομένα», η παραδοχή, όμως, αυτή, ως μοναδικός λόγος θεμελίωσης της ανάγκης σύναψης συμπληρωματικής σύμβασης, θα αποτελούσε καταστρατήγηση των διατάξεων του νόμου που απαιτούν ως αναγκαίο στοιχείο την ύπαρξη απρόβλεπτων περιστάσεων (βλ. Ε.Σ. 2368/2011, Πρ. Ε΄ Κλ. 470/2012, 368/2011). Επομένως, η προπαρατιθέμενη αιτιολογία δεν είναι επαρκής, καθόσον δεν αιτιολογείται για ποιο λόγο δεν είχε καταστεί δυνατόν να εντοπιστούν τα ως άνω ευρήματα εκ των προτέρων. Το γεγονός δε ότι η ανάγκη εκτέλεσης των πρόσθετων εργασιών σταθεροποίησης και προστασίας των ορυγμάτων Ο20 και Ο26 ανέκυψε μετά τα νέα γεωτεχνικά δεδομένα, κατόπιν ελέγχου των ήδη υπαρχουσών γεωτεχνικών μελετών και της σύνταξης αναθεωρημένων μελετών που εκπόνησε ο ανάδοχος, βάσει της απορρέουσας από την Ε.Σ.Υ. υποχρέωσής του (βλ. σχετικώς άρθρα 6.1.6 - 6.1.7 της Ε.Σ.Υ.), δεν συνιστά αυτοτελώς λόγο που δικαιολογεί τη σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης, αλλά αντιθέτως για τις εργασίες αυτές, που επιφέρουν μάλιστα επαύξηση της συμβατικής δαπάνης ποσοστού 140% για το όρυγμα Ο20 και 245% για το όρυγμα Ο26 (αφαιρουμένου του ποσοστού έκπτωσης εκάστης κατηγορίας εργασιών, το οποίο κυμαίνεται από 49-52%), απαιτείτο, κατά τα προεκτεθέντα, η παροχή ειδικών διευκρινήσεων για τις περιστάσεις εκείνες που οδήγησαν στην απρόβλεπτη μεταβολή των γεωτεχνικών δεδομένων που έλαβε υπόψη της η αρχική μελέτη. Τέλος, το γεγονός ότι οι ως άνω εργασίες δεν μπορούν τεχνικά ή οικονομικά να διαχωριστούν από την κύρια σύμβαση, χωρίς να δημιουργήσουν μείζονα προβλήματα, δεν αρκεί για να καταστήσει νόμιμη την υπογραφή της ελεγχόμενης 1ης συμπληρωματικής σύμβασης κατά τούτο, αφού για τη νόμιμη κατάρτιση συμπληρωματικής σύμβασης εργασιών, σύμφωνα με τις προαναφερόμενες διατάξεις, απαιτείται, σε κάθε περίπτωση, να συντρέχουν σωρευτικά οι προβλεπόμενες από τις διατάξεις αυτές προϋποθέσεις. Η γνώμη όμως αυτή δεν κράτησε.Ανακαλεί την 497/2020 Πράξη του Ε΄ Κλιμακίου

Αποκατάσταση ζημιών από φυσικές καταστροφές- συμπληρωματική σύμβαση..ζητείται η ανάκληση της 607/2019 Πράξης του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου...Με τα δεδομένα αυτά, το Τμήμα διαπιστώνει ότι με την κρινόμενη αίτηση προβάλλονται λόγοι που προσβάλλουν το πρώτο σκέλος της αιτιολογίας της αρνητικής κρίσης του Κλιμακίου (ανωτέρω υπό Α), ενώ δεν πλήττεται το δεύτερο σκέλος της αιτιολογίας της προσβαλλόμενης Πράξης περί εξάντλησης της συμβατικής προθεσμίας περαίωσης του αρχικού έργου (ανωτέρω υπό Β) και δεν προσκομίζεται κανένα επιπλέον στοιχείο για τυχόν έγκριση παράτασης της προθεσμίας αυτής. Δεδομένου δε ότι το διατακτικό της προσβαλλόμενης στηρίζεται αυτοτελώς και στις δύο (2) ως άνω (υπό Α και Β) αιτιολογίες, οι προβαλλόμενοι με την αίτηση λόγοι αλυσιτελώς προβάλλονται, αφού η τυχόν αποδοχή τους δεν θα οδηγούσε σε ανάκληση του συνόλου της 607/2019 Πράξης. Ανεξαρτήτως, ωστόσο, αυτού, το Τμήμα, σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά σε προηγούμενη σκέψη (υπό στοιχείο ΙΙ), κρίνει ότι κατά τα ορθώς κριθέντα από το Κλιμάκιο δεν πληρούνται, εν προκειμένω, οι σωρευτικά απαιτούμενες προϋποθέσεις σύναψης συμπληρωματικής σύμβασης για την εκτέλεση των ανωτέρω εργασιών. Τούτο, διότι η ανάγκη εκτέλεσης των εργασιών που περιλαμβάνονται στο αντικείμενο αυτής, καίτοι δεν οφείλεται σε υπαιτιότητα της αναθέτουσας αρχής και του αναδόχου, δεν προκλήθηκε από απρόβλεπτες περιστάσεις, καθώς η εκδήλωση των πλημμυρικών φαινομένων της 1ης.12.2017 και η επιδείνωση της υφιστάμενης κατάστασης των προς αποκατάσταση οδοστρωμάτων και των συναφών με αυτά τεχνικών έργων ήταν ήδη γνωστές τόσο κατά τον χρόνο σύνταξης της μελέτης του αρχικού έργου (20.12.2017), όσο και κατά τον χρόνο έγκρισης αυτής και δημοπράτησής του (9.2.2018). Αβασίμως, δε, προβάλλεται από τον αιτούντα Δήμο ότι η .... μελέτη του έργου είχε ήδη συνταχθεί από το Δεκέμβριο του έτους 2016 και αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα των υποβληθέντων εγγράφων χορήγησης της χρηματοδότησης, καθώς τόσο από τη διαδικασία έγκρισης της σχετικής πρότασης, όπως αυτή περιγράφεται στην .... Εγκύκλιο Οδηγιών, όσο και από την ....απόφαση του Περιφερειακού Συμβουλίου της Περιφέρειας … προκύπτει ότι στα δικαιολογητικά στα οποία στηρίχθηκε η αξιολόγηση της πρότασης χρηματοδότησης του συγκεκριμένου έργου δεν περιλαμβάνεται η ως άνω μελέτη, στο συμπέρασμα δε αυτό δεν ασκεί επιρροή το τυχαίο γεγονός του αμετάβλητου της προϋπολογισθείσας δαπάνης. Μόνη δε βέβαιη ημερομηνία την οποία φέρει η μελέτη είναι εκείνη της σύνταξής της από τους μελετητές και της θεώρησής της από την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου στις 20.12.2017. Σε κάθε περίπτωση, οι κανόνες της ορθής και έντεχνης εκτέλεσης του έργου επιτάσσουν στην αναθέτουσα αρχή σε περιπτώσεις όπου μεσολαβεί μεγάλο χρονικό διάστημα από τον αρχικό σχεδιασμό του ή εφόσον μεσολαβήσουν μεταβολές στα τεχνικά χαρακτηριστικά και δεδομένα επί των οποίων αυτός (ο σχεδιασμός) στηρίχθηκε, να γίνεται επικαιροποίηση ή εκ νέου εκπόνηση της σχετικής μελέτης. Εφόσον δε αυτό ήταν αδύνατο, κατά τους ισχυρισμούς του αιτούντος Δήμου, θα έπρεπε για την εκτέλεση των σχετικών εργασιών, η ανάγκη πραγματοποίησης των οποίων ήταν εκ των προτέρων γνωστή, είτε να γίνει νέα πρόταση προς την Περιφέρεια για τη χρηματοδότησή τους σε βάρος των πιστώσεων της ΣΑΕΠ 801 είτε να αναζητηθεί άλλος τρόπος χρηματοδότησης (ενδεικτικά αναφέρεται η δυνατότητα υποβολής σχετικής πρότασης εκ μέρους του Δήμου για τη χρηματοδότηση αυτών σε βάρος των πιστώσεων της ΣΑΕ 055 του Υπουργείου Εσωτερικών για την αποκατάσταση φυσικών καταστροφών).Δεν ανακαλεί την 607/2019 Πράξη του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Το Έβδομο Τμήμα του Ελεγκτικού Συνεδρίου επιλαμβανόμενο προσφυγής ανάκλησης κατά της 656/2022 Πράξης του Ε΄ Κλιμακίου (Ζ΄ Διακοπών), με την οποία κρίθηκε ότι η υπογραφή του σχεδίου της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου «...» κωλύεται για το λόγο ότι οι περιστάσεις που αναφέρονται στη συνοδεύουσα τον 1ο Α.Π.Ε. αιτιολογική έκθεση δεν ανάγονται σε γεγονότα απρόβλεπτα, διαπίστωσε ότι το Κλιμάκιο  εφάρμοσε το άρθρο 156 παρ. 1 του ν. 4412/2016 όπως ίσχυε κατά τον χρόνο σύναψης της αρχικής σύμβασης ήτοι πριν από την τροποποίησή του από 1.9.2021 με το άρθρο 75 του ν. 4782/2021 και όχι όπως  ίσχυε κατά τον χρόνο που εγκρίθηκε η σύναψη της συμπληρωματικής (...), δεχόμενο έτσι σιωπηρά ότι το νομικό πλαίσιο που διέπει τις συμπληρωματικές συμβάσεις καθορίζεται από τον χρόνο υπογραφής της αρχικής σύμβασης.(...)Με βάση τα ανωτέρω, πρέπει να γίνει δεκτό ότι η τροποποιητική σύμβαση αρχικής όμοιας, καίτοι συνδέεται με αυτή, παρουσιάζει αυτοτέλεια ως προς τις προϋποθέσεις σύναψής της, οι οποίες δεν καθορίζονται από τους όρους της αρχικής σύμβασης αλλά από τις ισχύουσες κάθε φορά νομοθετικές διατάξεις, χωρίς τούτο να μεταβάλλει αναδρομικά το νομικό πλαίσιο που διέπει την εκτέλεσή της, καθόσον δεν ανάγεται στους όρους εκτέλεσης της αρχικής σύμβασης. Κατά τούτο, εκάστοτε εφαρμοστέες είναι οι διατάξεις που ισχύουν κατά το χρονικό σημείο, κατά το οποίο ο αναθέτων φορέας επιλέγει με γνώμονα τη βέλτιστη εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος, το είδος της διαδικασίας που θα εφαρμόσει για την ολοκλήρωση της εκτέλεσης της σύμβασης που βρίσκεται σε εξέλιξη και συγκεκριμένα εάν υποχρεούται να προβεί στην προκήρυξη διεξαγωγής νέας διαγωνιστικής διαδικασίας για τη σύναψη δημόσιας σύμβασης ολοκλήρωσης του έργου ή μη.Κατόπιν τούτων στο υποβληθέν προδικαστικό ερώτημα του Εβδόμου Τμήματος προσήκει η απάντηση ότι στις τροποποιητικές συμβάσεις έργων, εκάστοτε εφαρμοστέες είναι οι διατάξεις που ισχύουν κατά τον χρόνο που ο αναθέτων φορέας αποφασίζει να τροποποιήσει την εκτελούμενη σύμβαση με τη σύναψη της τροποποιητικής.Αναπέμπει, κατά τα λοιπά, την υπόθεση στο Έβδομο Τμήμα του Ελεγκτικού Συνεδρίου.

Συμπληρωματική σύμβαση έργου- Επισκευή και συντήρηση σχολικών κτιρίων...Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη 2 της παρούσας, το Κλιμάκιο κρίνει τα ακόλουθα: Οι αποτελούσες αντικείμενο της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης εργασίες, στις οποίες περιλαμβάνονται και νέες τιμές εργασιών, στα συμπεριληφθέντα στην αρχική σύμβαση κτίρια σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του Δήμου ... (Γυμνάσια: 1ο, 2ο, 3ο, 5ο, 6ο, 7ο, 8ο, 10ο, 12ο, 14ο, Εσπερινό και Ειδικό, Λύκεια: 5ο, 6ο & 8ο, 7ο & 10ο και 13ο) συνέχονται με το τεχνικό αντικείμενο της αρχικής σύμβασης, που συνίσταται στη συντήρηση και επισκευή των εν λόγω κτιρίων, κατέστησαν δε αναγκαίες λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων κατά την εκτέλεση του αρχικώς ανατεθέντος έργου, συνιστάμενων στον σεισμό που έλαβε χώρα στην .... στις 19.7.2019, ήτοι μόλις κάποιες ημέρες μετά την υπογραφή της αρχικής σύμβασης (4.7.2019) και, προφανώς, δεν ήταν εφικτό να προβλεφθούν κατά τη σύνταξη της μελέτης και των συμβατικών τευχών της αρχικής σύμβασης, ούτε να αντιμετωπιστούν επαρκώς με την αρχικώς εκτελούμενη σύμβαση. Είναι δε οι εργασίες αυτές αναγκαίες για την ολοκλήρωση της αρχικής σύμβασης, αποσκοπώντας να καταστήσουν τα υπό συντήρηση και επισκευή σχολικά κτίρια ασφαλή και πλήρως λειτουργικά. Εξάλλου, οι εργασίες αυτές δεν μπορούν από τεχνική και οικονομική άποψη να διαχωριστούν από την αρχική σύμβαση, χωρίς να δημιουργηθούν μείζονα προβλήματα για την αναθέτουσα αρχή, καθώς συνέχονται με το υπό κατασκευή έργο και είναι απαραίτητες για τη λειτουργικότητα, καθώς και για την άρτια και έντεχνη ολοκλήρωση του αντικειμένου αυτής. Τέλος, η υπό κρίση συμπληρωματική σύμβαση νομίμως καταρτίζεται σύμφωνα με τις προπαρατεθείσες διατάξεις, διότι η αξία της εν λόγω σύμβασης ανέρχεται στο ποσό των 72.798,67 ευρώ (μη συμπεριλαμβανομένου Φ.Π.Α.), το οποίο αντιστοιχεί σε ποσοστό 35,26% της αρχικής σύμβασης και, ως εκ τούτου, δεν υπερβαίνει το ποσοστό του 50% του ποσού αυτής (206.451,55 ευρώ, χωρίς Φ.Π.Α.). Ωστόσο, όσον αφορά στις εργασίες που αντιστοιχούν σε μη συμπεριληφθέντα στην αρχική σύμβαση σχολικά κτίρια και συγκεκριμένα στα κτίρια των σχολείων 3ο ΣΕΚ, 17ο Δημοτικό, 45ο Δημοτικό, 9ο & 50ο Νηπιαγωγείο, δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις των άρθρων 132 παρ. 1 περ. γ και 156 παρ. 1 του ν.4412/2016 για τη σύναψη της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης. Και τούτο, διότι η ένταξη των εργασιών αυτών στο αντικείμενο του αρχικού έργου συνιστά ανεπίτρεπτη εκ των υστέρων μεταβολή και επέκταση του τεχνικού αντικειμένου του έργου, δεδομένου ότι αυτό, όπως οριοθετήθηκε με τη Διακήρυξη, την Τεχνική Έκθεση και τα οικεία συμβατικά τεύχη και αποτέλεσε τη βάση της διαδικασίας δημοπράτησης, αφορούσε στην επισκευή και συντήρηση κτιρίων συγκεκριμένων κατονομαζόμενων σχολείων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του Δήμου .... Επομένως, κατά τούτο, με την ελεγχόμενη σύμβαση ανατίθεται αντικείμενο που εκουσίως είχε παραλειφθεί από τις εργασίες της αρχικής εργολαβίας, οι δε εργασίες της δεν ολοκληρώνουν αλλά επεκτείνουν το αντικείμενο της αρχικής σύμβασης, κατά παράβαση των νόμιμων προϋποθέσεων σύναψης συμπληρωματικών συμβάσεων (βλ. Ε.Σ. VI Tμ. 122/2020, 847/2017, πρβλ. Ε΄ Κλ. 145/2020, 906, 337/2019). Ως εκ τούτου, εφόσον δεν προκύπτει οποιαδήποτε λειτουργική διασύνδεση των εν λόγω εργασιών της συμπληρωματικής σύμβασης με το αντικείμενο του έργου, ούτε είναι αναγκαίες οι εργασίες αυτές για την έντεχνη ολοκλήρωση και τελειοποίησή του, μπορούν δε ευχερώς να διαχωριστούν τεχνικά και οικονομικά από αυτό, συντρέχει περίπτωση ανεπίτρεπτης επέκτασης του τεχνικού και φυσικού αντικειμένου του αρχικού έργου και μη νόμιμης ανάθεσης των συγκεκριμένων εργασιών με συμπληρωματική σύμβαση. Το δε κατεπείγον της αναγκαιότητας εκτέλεσης των εν λόγω εργασιών δεν αποτελεί νόμιμη προϋπόθεση για τη σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης και δεν δύναται να δικαιολογήσει την ανάθεση των εργασιών με τις διατάξεις περί συμπληρωματικών συμβάσεων (Ε.Σ. Ε΄ Κλ. 922, 379/2019, 30/2018).

Συντήρηση δημοτικών οδών...Με δεδομένα τα ανωτέρω, το Κλιμάκιο κρίνει ότι δεν συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις τροποποίησης της αρχικής – κύριας σύμβασης του έργου «Συντήρηση δημοτικών οδών Δ.Κ. ..., Τ.Κ. ... και Τ.Κ. ... Δ.Ε. ... Δήμου ...» και ανάθεσης των συμπληρωματικών εργασιών. Τούτο, διότι οι ανωτέρω εργασίες δεν προέκυψαν από περιστάσεις τις οποίες τα αρμόδια όργανα του Δήμου δεν μπορούσαν να προβλέψουν με επιμελή δράση. Ειδικότερα: Α) Ως προς το βοτσαλωτό δάπεδο της προαναφερόμενης πλατείας, επικαλούνται τη γνώμη που εκφράστηκε από το αρμόδιο όργανο (Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής), στο πλαίσιο του έργου διαμόρφωσης της πλατείας. Τη διαφοροποίηση του αρμόδιου Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής από το περιεχόμενο της μελέτης του έργου μπορούσε να έχει προβλέψει η αναθέτουσα αρχή ως ενδεχόμενο, κατά συνέπεια τα αρμόδια όργανα όφειλαν να προβούν εγκαίρως στις ενέργειες που θα επέτρεπαν να ληφθεί υπόψη τέτοια γνώμη, από την οποία, άλλωστε, δεσμεύονταν, κατά την κατάστρωση της αρχικής μελέτης του κυρίως εν προκειμένω έργου. Β) Ως προς τις εργασίες αποχέτευσης ομβρίων, με την εκτέλεση των οποίων σκοπείται να αποφευχθεί η εισροή υδάτων στα οικήματα της προαναφερόμενης οδού, δεν γίνεται επίκληση κανενός απρόβλεπτου παράγοντα. Αντίθετα, η εκτέλεσή τους συνδέεται με την ανάγκη να ανταποκριθεί οψίμως και με βραδύτητα η αναθέτουσα αρχή στις συχνές οχλήσεις, έγγραφες και προφορικές, των θιγόμενων σε περίπτωση βροχόπτωσης παρόδιων ιδιοκτητών οικημάτων. Περίπτωση διατύπωσης των οχλήσεων σε χρόνο μεταγενέστερο της σύνταξης της αρχικής μελέτης, αποδιδόμενη σε απρόοπτη μεταβολή των βροχοπτώσεων, ως φυσικού φαινομένου, σε βαθμό που το υφιστάμενο δίκτυο δεν επαρκούσε για την απορροή των υδάτων, δεν προκύπτει. Με στοιχειώδη προνοητικότητα, επιμελώς ενεργώντας τα όργανα της αναθέτουσας αρχής και αυτεπαγγέλτως, πολλώ μάλλον που οχλούσαν οι παρόδιοι ιδιοκτήτες, όφειλαν, κατά τη σύνταξη της αρχικής μελέτης οδοποιίας του κυρίως έργου να αξιολογήσουν την κατάσταση του δικτύου απορροής ομβρίων, ώστε σε περίπτωση ανεπάρκειας να μεριμνήσουν για τη διασφάλιση της πλήρους και επαρκούς λειτουργικότητάς του, συμπεριλαμβάνοντας τις σχετικές εργασίες είτε στη μελέτη του κυρίως εν προκειμένω έργου, είτε στο πλαίσιο διαχωρισμένου έργου, για την προστασία των προσώπων και της περιουσίας τους και της δημόσιας υποδομής. Γ) Ως προς τις εργασίες φρεζαρίσματος σε βάθος 8 εκ., αυτές γενικά είναι συνυφασμένες με τα έργα οδοποιίας, άλλωστε, συμπεριλήφθηκαν σε μικρότερο βάθος (4 εκ.) και στην αρχική μελέτη, δεν προκύπτει ότι εκτείνονται σε σπάνιο βάθος, και δεν γίνεται επίκληση κανενός παράγοντα που τις επέβαλε κατά τρόπο απρόβλεπτο. Τέλος, οι εργασίες ασφαλτόστρωσης δρόμων που δεν περιλαμβάνονταν στο αρχικό έργο, όμως προέκυψε ανάγκη να αποκατασταθούν μετά από την εκτέλεση έργων ύδρευσης και αποχέτευσης σε αυτούς, δεν παρουσιάζουν οποιαδήποτε συνάφεια με το φυσικό αντικείμενο του αρχικού - κυρίως έργου, συνιστούν επέκτασή του, ούτε είναι αναγκαίες, και μάλιστα απόλυτα, για την τελειοποίησή του, και, προφανώς, ανάγονται στην εκτέλεση διαφορετικού έργου. Εξάλλου, από το σύνολο των προαναφερόμενων, που αναφέρονται σε αποσπασματικό αντικείμενο επιμέρους εργασιών, συνάγεται ότι δεν συντρέχει ούτε η περίπτωση ανάθεσης συμπληρωματικού έργου, με τις προϋποθέσεις του άρθρου 132 παρ. 1 περ. β.