Συμπληρωματική σύμβαση έργου- δίκτυα αποχέτευσης...Με δεδομένα τα ανωτέρω και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις σκέψεις 2-5 της παρούσας, το Κλιμάκιο κρίνει ότι οι περιστάσεις που επικαλείται η αναθέτουσα αρχή, εξ αιτίας των οποίων κατέστησαν αναγκαίες οι εργασίες που περιλαμβάνονται στην 1η συμπληρωματική σύμβαση, δεν είναι απρόβλεπτες κατά την έννοια του νόμου και δεν δικαιολογούν τη σύναψη αυτής.Ειδικότερα, ανεξαρτήτως της νομιμότητας της τροποποίησης του αρχικού σχεδιασμού του έργου ως προς την όδευση του αγωγού διάθεσης διατομής Φ355 της αρχικής μελέτης (μεταβολή του σημείου εκβολής του από τον Ποταμό ... στο ρέμα «...») και ως προς τις απαιτήσεις πυροπροστασίας του οικισμού, οι δαπάνες των οποίων δεν βαρύνουν την ελεγχόμενη συμπληρωματική σύμβαση, η επιλογή της χρήσης μεταλλικών αντιστηρίξεων σε όλα τα βάθη εκσκαφής του δικτύου ακαθάρτων (συνεπεία της οποίας μεταβλήθηκε σημαντικά το πλάτος των ορυγμάτων - από 1,30μ. έως 1,40μ. - και το βάθος τοποθέτησης των αγωγών και αυξήθηκαν, μεταξύ άλλων, οι ποσότητες των προς μεταφορά προϊόντων εκσκαφής -από 1.876,02ton σε 48.144,56ton) και η ένταξη των εργασιών αυτών στο αντικείμενο του αρχικού έργου συνιστά ανεπίτρεπτη εκ των υστέρων μεταβολή και επέκταση του τεχνικού αντικειμένου του, καθόσον αυτό, όπως οριοθετήθηκε με τη Διακήρυξη και την οικεία Τεχνική Έκθεση - Περιγραφή και αποτέλεσε τη βάση της διαδικασίας δημοπράτησης, αφορούσε σε εκσκαφές ορυγμάτων πλάτους 0,90μ. για το βαρυτικό και καταθλιπτικό δίκτυο ακαθάρτων. Στην αιτιολογική έκθεση του 1ου Α.Π.Ε. δεν παρατίθεται αναλυτική αιτιολογία για τα απρόβλεπτα γεγονότα που επέβαλαν τη μεταβολή αυτή κατά την εκτέλεση του έργου, αλλά ούτε και προκύπτει οποιαδήποτε πλημμέλεια στην οριστική μελέτη και στις τεχνικές λύσεις που περιέχει, περιλαμβανόμενων της χωροθέτησης και του βάθους εκσκαφής των ορυγμάτων. Ο δε ανωτέρω, διακωλυτικός της σύναψης της ελεγχόμενης σύμβασης, λόγος, ως προς τις εργασίες αυτές, δεν αίρεται, ακόμα κι αν ήθελε υποτεθεί ότι οι ανωτέρω εργασίες από τη φύση τους δεν μπορούν να διαχωριστούν από το αντικείμενο της αρχικής σύμβασης, ή ότι αυτές είναι αναγκαίες για την ολοκλήρωση και καλύτερη λειτουργία του έργου.

ΔΕΝ ΑΝΑΚΛΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΣ/ΤΜ.ΕΒΔΟΜΟ/606/2021

Συμπληρωματική σύμβαση έργου- Επισκευή και συντήρηση σχολικών κτιρίων...Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη 2 της παρούσας, το Κλιμάκιο κρίνει τα ακόλουθα: Οι αποτελούσες αντικείμενο της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης εργασίες, στις οποίες περιλαμβάνονται και νέες τιμές εργασιών, στα συμπεριληφθέντα στην αρχική σύμβαση κτίρια σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του Δήμου ... (Γυμνάσια: 1ο, 2ο, 3ο, 5ο, 6ο, 7ο, 8ο, 10ο, 12ο, 14ο, Εσπερινό και Ειδικό, Λύκεια: 5ο, 6ο & 8ο, 7ο & 10ο και 13ο) συνέχονται με το τεχνικό αντικείμενο της αρχικής σύμβασης, που συνίσταται στη συντήρηση και επισκευή των εν λόγω κτιρίων, κατέστησαν δε αναγκαίες λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων κατά την εκτέλεση του αρχικώς ανατεθέντος έργου, συνιστάμενων στον σεισμό που έλαβε χώρα στην .... στις 19.7.2019, ήτοι μόλις κάποιες ημέρες μετά την υπογραφή της αρχικής σύμβασης (4.7.2019) και, προφανώς, δεν ήταν εφικτό να προβλεφθούν κατά τη σύνταξη της μελέτης και των συμβατικών τευχών της αρχικής σύμβασης, ούτε να αντιμετωπιστούν επαρκώς με την αρχικώς εκτελούμενη σύμβαση. Είναι δε οι εργασίες αυτές αναγκαίες για την ολοκλήρωση της αρχικής σύμβασης, αποσκοπώντας να καταστήσουν τα υπό συντήρηση και επισκευή σχολικά κτίρια ασφαλή και πλήρως λειτουργικά. Εξάλλου, οι εργασίες αυτές δεν μπορούν από τεχνική και οικονομική άποψη να διαχωριστούν από την αρχική σύμβαση, χωρίς να δημιουργηθούν μείζονα προβλήματα για την αναθέτουσα αρχή, καθώς συνέχονται με το υπό κατασκευή έργο και είναι απαραίτητες για τη λειτουργικότητα, καθώς και για την άρτια και έντεχνη ολοκλήρωση του αντικειμένου αυτής. Τέλος, η υπό κρίση συμπληρωματική σύμβαση νομίμως καταρτίζεται σύμφωνα με τις προπαρατεθείσες διατάξεις, διότι η αξία της εν λόγω σύμβασης ανέρχεται στο ποσό των 72.798,67 ευρώ (μη συμπεριλαμβανομένου Φ.Π.Α.), το οποίο αντιστοιχεί σε ποσοστό 35,26% της αρχικής σύμβασης και, ως εκ τούτου, δεν υπερβαίνει το ποσοστό του 50% του ποσού αυτής (206.451,55 ευρώ, χωρίς Φ.Π.Α.). Ωστόσο, όσον αφορά στις εργασίες που αντιστοιχούν σε μη συμπεριληφθέντα στην αρχική σύμβαση σχολικά κτίρια και συγκεκριμένα στα κτίρια των σχολείων 3ο ΣΕΚ, 17ο Δημοτικό, 45ο Δημοτικό, 9ο & 50ο Νηπιαγωγείο, δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις των άρθρων 132 παρ. 1 περ. γ και 156 παρ. 1 του ν.4412/2016 για τη σύναψη της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης. Και τούτο, διότι η ένταξη των εργασιών αυτών στο αντικείμενο του αρχικού έργου συνιστά ανεπίτρεπτη εκ των υστέρων μεταβολή και επέκταση του τεχνικού αντικειμένου του έργου, δεδομένου ότι αυτό, όπως οριοθετήθηκε με τη Διακήρυξη, την Τεχνική Έκθεση και τα οικεία συμβατικά τεύχη και αποτέλεσε τη βάση της διαδικασίας δημοπράτησης, αφορούσε στην επισκευή και συντήρηση κτιρίων συγκεκριμένων κατονομαζόμενων σχολείων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του Δήμου .... Επομένως, κατά τούτο, με την ελεγχόμενη σύμβαση ανατίθεται αντικείμενο που εκουσίως είχε παραλειφθεί από τις εργασίες της αρχικής εργολαβίας, οι δε εργασίες της δεν ολοκληρώνουν αλλά επεκτείνουν το αντικείμενο της αρχικής σύμβασης, κατά παράβαση των νόμιμων προϋποθέσεων σύναψης συμπληρωματικών συμβάσεων (βλ. Ε.Σ. VI Tμ. 122/2020, 847/2017, πρβλ. Ε΄ Κλ. 145/2020, 906, 337/2019). Ως εκ τούτου, εφόσον δεν προκύπτει οποιαδήποτε λειτουργική διασύνδεση των εν λόγω εργασιών της συμπληρωματικής σύμβασης με το αντικείμενο του έργου, ούτε είναι αναγκαίες οι εργασίες αυτές για την έντεχνη ολοκλήρωση και τελειοποίησή του, μπορούν δε ευχερώς να διαχωριστούν τεχνικά και οικονομικά από αυτό, συντρέχει περίπτωση ανεπίτρεπτης επέκτασης του τεχνικού και φυσικού αντικειμένου του αρχικού έργου και μη νόμιμης ανάθεσης των συγκεκριμένων εργασιών με συμπληρωματική σύμβαση. Το δε κατεπείγον της αναγκαιότητας εκτέλεσης των εν λόγω εργασιών δεν αποτελεί νόμιμη προϋπόθεση για τη σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης και δεν δύναται να δικαιολογήσει την ανάθεση των εργασιών με τις διατάξεις περί συμπληρωματικών συμβάσεων (Ε.Σ. Ε΄ Κλ. 922, 379/2019, 30/2018).

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Με δεδομένα τα ανωτέρω και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις σκέψεις 2 και 3, το Κλιμάκιο κρίνει ότι δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις για τη νόμιμη σύναψη της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης εργασιών. Τούτο δε, διότι δεν συντρέχει αδυναμία διαχωρισμού των εργασιών αυτών ή αναγκαιότητα εκτέλεσής τους για την άρτια ολοκλήρωση και λειτουργία του έργου, αντιθέτως πρόκειται για περίπτωση ανεπίτρεπτης εκ των υστέρων επέκτασης του τεχνικού αντικειμένου της αρχικής σύμβασης, κατά παράβαση των αρχών της διαφάνειας και του ανόθευτου ανταγωνισμού. Ειδικότερα, με την ελεγχόμενη συμπληρωματική σύμβαση σκοπείται η εκτέλεση εργασιών όμοιας μεν φύσης με τις εργασίες της αρχικής σύμβασης, ήτοι εργασίες συντήρησης και βελτίωσης της βατότητας οδών, πλην, όμως, σε τμήμα του οδικού δικτύου Π.Ε. Ροδόπης, το οποίο δεν είχε συμπεριληφθεί στα διάσπαρτα, όπως υποστηρίζει η αναθέτουσα Αρχή, αλλά επακριβώς ορισθέντα τμήματα οδών της μελέτης της αρχικής σύμβασης. Συνεπώς, οι εργασίες που ανατίθενται με την ελεγχόμενη σύμβαση αφορούν σε νέο και αυτοτελές τεχνικό αντικείμενο, το οποίο δεν είναι αδιαχώριστα συνδεδεμένο με το αντικείμενο της αρχικής σύμβασης, όπως αυτό οριοθετήθηκε με τα εγκεκριμένα τεύχη που είχαν αποτελέσει μέρος της διαδικασίας ανάθεσής της, και το οποίο δεν αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την έντεχνη ολοκλήρωση του αρχικού έργου, που θα εξυπηρετεί, και δίχως την εκτέλεση των εν λόγω εργασιών, πλήρως τον σκοπό, για τον οποίο δημοπρατήθηκε και ανατέθηκε, ήτοι την ασφαλή κυκλοφορία των οχημάτων στα ορισθέντα στην αρχική μελέτη τμήματα οδικού δικτύου. Άλλωστε, όπως συνομολογεί και η αναθέτουσα Αρχή, το φυσικό αντικείμενο της αρχικής σύμβασης έχει ολοκληρωθεί σε ποσοστό 100%. Κατόπιν τούτου, το Κλιμάκιο κρίνει ότι οι εργασίες που περιλαμβάνονται στην υποβληθείσα προς έλεγχο 1η συμπληρωματική σύμβαση εργασιών συνιστούν ανεπίτρεπτη επέκταση του τεχνικού αντικειμένου της αρχικής σύμβασης, που δεν ήταν γνωστή στο σύνολο των εργοληπτικών επιχειρήσεων που συμμετείχαν στη διαγωνιστική διαδικασία για την ανάθεση της εκτέλεσης του αρχικού έργου κατά την υποβολή της προσφοράς τους, και, ως εκ τούτου, δεν αποτέλεσε τη βάση της διαδικασίας ανάδειξης αναδόχου. Η δε επικαλούμενη από την αναθέτουσα Αρχή αναγκαιότητα εκτέλεσης των ελεγχόμενων εργασιών, και αληθής υποτιθέμενη, δεν αναιρεί, σε κάθε περίπτωση, την υποχρέωση αυτής να τηρεί τους κανόνες ανάθεσης των δημοσίων συμβάσεων, οι οποίοι έχουν θεσπισθεί για την προστασία του δημοσίου συμφέροντος (ΕλΣυν Ολ. 551/2023 σκ. 54). 

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ-ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ:Και τούτο, καθόσον οι αποτελούσες το αντικείμενο της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης εργασίες δεν περιλαμβάνονται στο αντικείμενο της αρχικής σύμβασης, αλλά συνέχονται, ως πρόσθετες, με το τεχνικό αντικείμενο αυτής, χωρίς να αλλάζουν τη φύση της. Περαιτέρω, λόγω του αντικειμένου του έργου ... και της φύσης των ως άνω συμπληρωματικών εργασιών, υφίστανται τεχνικοί λόγοι που δεν επιτρέπουν την αλλαγή αναδόχου χωρίς να δημιουργηθούν μείζονα προβλήματα στην άρτια και έγκαιρη εκτέλεση του έργου, δεδομένου ότι η ανάθεσή τους σε ανάδοχο διαφορετικό από εκείνον της αρχικής σύμβασης θα προκαλούσε σημαντικές τεχνικές δυσχέρειες, αφού θα απαιτούσε τον συντονισμό και την επίβλεψη, από την αναθέτουσα αρχή, διαφορετικών συνεργείων στον τόπο εκτέλεσης του έργου. Επιπλέον, συντρέχουν απρόβλεπτες περιστάσεις ως προς τη δεύτερη εργασία της Σ.Σ.Ε.(...)Δεν κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου της 2ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου «Αποκαταστάσεις – Ανακατασκευές – Αναπλάσεις Κοινοχρήστων Χώρων του Δήμου Αθηναίων».

Κατασκευή παιδικού βρεφονηπιακού σταθμού...Με δεδομένα τα ανωτέρω το Κλιμάκιο διαπιστώνει ότι οι εργασίες της ελεγχόμενης 1ης Συμπληρωματικής Σύμβασης του έργου, που συνίστανται, σύμφωνα με τον 3ο ΑΠΕ, πρωτίστως στη θωράκιση της κατασκευής έναντι του τοπικού φαινομένου ανύψωσης του υδροφόρου ορίζοντα και στη θεμελίωση και στην κατασκευή των περιμετρικών τοιχίων αντιστήριξης του εδάφους με βάση τα νέα δεδομένα της σύστασης του υπεδάφους που τους περιβάλλει, συνέχονται με το τεχνικό αντικείμενο της αρχικής σύμβασης και δεν περιλαμβάνονται σε αυτό. Περαιτέρω, λαμβάνοντας υπόψη ότι, κατά την φάση κατασκευής του αγωγού όμβριων υδάτων στην οδό …, τα έτη 2014 και 2015, δηλαδή ταυτόχρονα με την εκπόνηση της μελέτης για την κατασκευή του ελεγχόμενου έργου, δεν διαπιστώθηκε ύπαρξη υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα σε αντίστοιχα βάθη με αυτά της αρχικά προβλεπόμενης θεμελίωσης του κτιρίου, δεν απαιτείτο εκ νέου εξέταση των γεωτεχνικών και εδαφολογικών δεδομένων εντός του συγκεκριμένου οικοπέδου με την εκπόνηση σχετικής γεωτεχνικής και εδαφολογικής μελέτης, ενώ δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί, με βάση τα ως άνω δεδομένα, η στάθμη του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα σε βάθος περίπου 5,50 μέτρα κάτω από την στάθμη του εδάφους και περίπου 30-50 εκ. κάτω από την πλάκα επί εδάφους του υπογείου του κτιρίου. Αντίστοιχα, δεν προκύπτει από τα προσκομισθέντα στοιχεία ότι μπορούσαν να εντοπιστούν εκ των προτέρων και με ακρίβεια τα σημεία εναπόθεσης μπάζων και άλλων φερτών υλικών, που προέκυψαν κατά την κατασκευή των όμορων οικοδομών και επιχωματώθηκαν επί των ορίων του οικοπέδου (ιδίως στη ΒΑ και ΒΔ όψη του). Συνεπώς, το Κλιμάκιο κρίνει ότι οι εργασίες της ελεγχόμενης 1ης Συμπληρωματικής Σύμβασης του έργου οφείλονται πράγματι σε απρόβλεπτες περιστάσεις και, ειδικότερα, στον εντοπισμό, κατά την εκτέλεση του αρχικού έργου, της υψηλής στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα και των φερτών υλικών που είχαν εναποτεθεί στο υπέδαφος περιμετρικά των υφιστάμενων μαντρότοιχων, κατ’ ανατροπή των χαρακτηριστικών που είχαν ληφθεί υπόψη κατά τη σύνταξη της μελέτης του αρχικού έργου. Εξάλλου, οι επίμαχες συμπληρωματικές εργασίες δεν δύναται, σε κάθε περίπτωση, να διαχωριστούν από τις προβλεπόμενες στα συμβατικά τεύχη εργασίες, ενώ η αναλογούσα επί πλέον αμοιβή για την εκτέλεση των ελεγχόμενων συμπληρωματικών εργασιών, μη συμπεριλαμβανομένου του Φ.Π.Α., ανέρχεται στο ποσό των 208.247,54 ευρώ, το οποίο δεν υπερβαίνει το 50% της αρχικής συμβατικής δαπάνης.

Συμπληρωματική σύμβαση έργου..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη ΙΙ της παρούσας, το Τμήμα άγεται στην κρίση ότι οι εργασίες της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης κατέστησαν αναγκαίες λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων, που ανέκυψαν κατά το στάδιο της εκτέλεσης του έργου, κατά τα βασίμως προβαλλόμενα με την αίτηση ανάκλησης. Ειδικότερα, τα αναφερόμενα στην ως άνω αιτιολογική έκθεση του 3ου Ανακεφαλαιωτικού Πίνακα Εργασιών προβλήματα στατικότητας στον φέροντα οργανισμό του κτιρίου, στο οποίο στεγάζεται το Κινηματοθέατρο, στα οποία οφείλεται η ανάγκη εκτέλεσης των ανωτέρω εργασιών, διαπιστώθηκαν μετά την καθαίρεση των επιχρισμάτων ή μετά την αποξήλωση των γυψοσανίδων και των  δαπέδων του εν λόγω κτιρίου και δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί η ύπαρξή τους κατά το στάδιο εκπόνησης της αρχικής μελέτης του έργου με την επίδειξη της επιμέλειας του μέσου συνετού μελετητή (πρβλ Ε.Σ. Tμ. Μειζ. – Επταμ. Σύνθ. 394/2013, VI Τμ. 4606/2014, 797/2012).  Και τούτο, διότι η μελέτη αυτή, η οποία εγκρίθηκε από την Τεχνική Υπηρεσία του αιτούντος, ήταν κατά το δυνατόν πλήρης και ακριβής, δεδομένου ότι α) το κτίριο, στο οποίο στεγάζεται το Κινηματοθέατρο, ήταν εσωτερικά και λόγω της λειτουργίας του, ως χώρου πολιτιστικών εκδηλώσεων, επενδεδυμένο με γυψοσανίδες στους τοίχους και στις οροφές, έφερε επιχρίσματα, λοιπά διακοσμητικά στοιχεία και δάπεδα, και, ως εκ τούτου, δεν ήταν εμφανής η ύπαρξη διαβρώσεων και βλαβών στις υποκείμενες τοιχοποιίες, β) το Κινηματοθέατρο κατά την εκπόνηση της εν λόγω αρχικής μελέτης του έργου τελούσε σε αδιάκοπη λειτουργία, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή, κατά το χρόνο αυτό, η καθαίρεση των πλακιδίων και η αποξήλωση των ως άνω διακοσμητικών στοιχείων αυτού και η πραγματοποίηση, συνεπώς, εκτεταμένης διευρεύνησης της κατάστασης της εσωτερικής τοιχοποίας και του φέροντος οργανισμού του κτιρίου, γ) η φύση και το αντικείμενο του αρχικού έργου, που έγκειται στην ανακατασκευή του εσωτερικού χώρου του Κινηματοθεάτρου, με σύγχρονα υλικά και εξοπλισμό, δεν δημιούργησαν, όπως ευλόγως υποστηρίζεται, ανάγκη ειδικού εκτεταμένου ελέγχου της στατικότητας ολόκληρου του κτιρίου και, τέλος, δ) οι διαπιστωθείσες βλάβες οφείλονται σε κρυφές διαρροές σωληνώσεων των υπερκείμενων ορόφων, οι οποίες είχαν εμποτίσει σε μεγάλο μήκος και πλάτος τον φέροντα οργανισμό στο επίπεδο του ισογείου κινηματοθεάτρου και οι οποίες, όπως αναφέρθηκε, δεν ήταν εμφανείς, με αποτέλεσμα την πρόκληση εκτεταμένων ζημιών στους οπλισμούς και στα σκυροδέματα του κτιρίου. Συνεπώς, συντρέχουν εν προκειμένω οι προϋποθέσεις σύναψης της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης, δεδομένου ότι η ανάγκη εκτέλεσης των συμπεριλαμβανομένων σε αυτήν εργασιών, οι οποίες επιφέρουν αύξηση δαπάνης της αρχικής σύμβασης σε ποσοστό 15,48%, οφείλεται σε απρόβλεπτες περιστάσεις, ήτοι σε πραγματικά γεγονότα, τα οποία δεν μπορούσαν, ενόψει των ως άνω περιστάσεων, να προβλεφθούν κατά την εκπόνηση της αρχικής μελέτης, παρότι αυτή υπήρξε κατά τον δυνατόν πλήρης και ακριβής..Ανακαλεί την 342/2019 Πράξη του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου.​

ΔΙΚΤΥΑ ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗΣ ΑΚΑΘΑΡΤΩΝ: Με τα δεδομένα αυτά το Κλιμάκιο κρίνει ότι οι ως άνω εργασίες δεν δύνανται να αποτελέσουν νομίμως αντικείμενο συμπληρωματικής σύμβασης, κατά την έννοια των άρθρων 132 και 156 του ν.4412/2016, όπως οι διατάξεις αυτές ερμηνεύθηκαν ανωτέρω. Οι εργασίες που περιλαμβάνονται στην υποβληθείσα προς έλεγχο 1η συμπληρωματική σύμβαση συνιστούν ανεπίτρεπτη επέκταση του αντικειμένου της αρχικής σύμβασης, που δεν ήταν γνωστή στο σύνολο των εργοληπτικών επιχειρήσεων που συμμετείχαν στη διαγωνιστική διαδικασία για την ανάθεση της εκτέλεσης του αρχικού έργου κατά την υποβολή της προσφοράς τους, και, ως εκ τούτου, δεν αποτέλεσαν τη βάση της διαδικασίας ανάδειξης αναδόχου. Ειδικότερα, οι ανωτέρω εργασίες (βλ σκ. 3.4) αφορούν αποκλειστικά εργασίες που αφορούν το μη προβλεπόμενο από την αρχική σύμβαση τριτεύον δίκτυο αποχετευτικής σύνδεσης ακινήτων και συνιστούν κατ’ ουσίαν την ανάθεση της υλοποίησης ενός νέου έργου, το οποίο δεν είχε συμπεριληφθεί στη μελέτη του αρχικού. Συγκεκριμένα, προκειμένου να διασφαλιστεί η απαιτούμενη, για τη λειτουργία των μεγαλύτερων των αρχικά προβλεφθέντων αντλιών, ποσότητα λυμάτων, αποφασίστηκε να εκτελεστούν εργασίες, οι οποίες επεκτείνουν το αρχικό αντικείμενο, αφορώντας το μη προβλεπόμενο στην αρχική σύμβαση τριτεύον δίκτυο αποχετευτικής σύνδεσης, το οποίο επεκτείνεται σε περισσότερα ακίνητα σε σχέση με το προβλεπόμενο στην αρχική σύμβαση δευτερεύον, με αποτέλεσμα οι εργασίες που θα εκτελεστούν να μη συμβάλουν στην άρτια ολοκλήρωση του αντικειμένου της αρχικής σύμβασης, αλλά να επεκτείνουν τη δυναμικότητά του. Περαιτέρω, οι ανωτέρω εργασίες μπορούν τεχνικά και οικονομικά να διαχωριστούν από την αρχική σύμβαση, καθόσον αποτελούν το αυτοτελές, σε σχέση με τα προβλεφθέντα από την αρχική σύμβαση, έργο της κατασκευής αγωγών τριτεύοντος δικτύου αποχετευτικής σύνδεσης, που δεν περιλαμβάνεται στην αρχική σύμβαση. Τέλος, εφόσον διαπιστώνεται ανεπίτρεπτη επέκταση του αντικειμένου της αρχικής σύμβασης, αλυσιτελώς η αναθέτουσα αρχή επικαλείται την αδυναμία εκτέλεσης εργασιών από δυο αναδόχους και την ανάγκη ταυτόχρονης εκτέλεσης των εργασιών της αρχικής και συμπληρωματικής.  
ΑΝΑΚΛΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΣ/ΤΜ.ΕΒΔΟΜΟ/1717/2023 

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ-ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ:να ελέγξει τη νομιμότητα της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου της  Γενικής Γραμματείας Αθλητισμού, του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, με τίτλο «ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΑΘΛΗΤΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΑΚΙΝΗΤΟ “…», συμβατικού τιμήματος 482.331,16 ευρώ χωρίς Φ.Π.Α.(....)το Κλιμάκιο κρίνει ότι, αναφορικά με τις εργασίες που περιλαμβάνονται στην 1η συμπληρωματική σύμβαση και έχουν ήδη εκτελεστεί, σύμφωνα με το  ... έγγραφο του Προϊσταμένου της Διεύθυνσης Τεχνικών Αθλητικών Έργων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, ήτοι τις εργασίες της τοποθέτησης γεωυφάσματος διαχωρισμού, τις αναπροσαρμογές τιμών στα στέγαστρα, στις τέντες και στις εργασίες που αφορούν τις μεταλλικές βάσεις μπάνερ, στερείται πλέον χρονικής αρμοδιότητας για τον έλεγχό τους. Τούτο δε, λαμβάνοντας υπόψη και ότι δεν έχει ακολουθηθεί από την αναθέτουσα αρχή η διαδικασία του άρθρου 155, αλλά του άρθρου 156 του ν.4412/2016 ...., ενώ τις διατάξεις του άρθρου 155 του ν.4412.2016 ουδόλως τις επικαλείται η αναθέτουσα αρχή. Περαιτέρω, η αναθέτουσα αρχή δεν προσδιορίζει επακριβώς το ποσοστό επί της αρχικής σύμβασης που αφορούν οι εργασίες που έχουν εκτελεστεί, ενώ τέλος δεν αιτιολογείται αναλυτικά ο λόγος που οι εργασίες αυτές κατέστησαν αναγκαίες κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των εργασιών της αρχικής σύμβασης.(....)Περαιτέρω, ως προς τις εργασίες που αφορούν τη μετατροπή οικίσκου σε καντίνα και δεν έχουν εκτελεστεί, το Κλιμάκιο κρίνει ότι μπορούν νομίμως να αποτελέσουν αντικείμενο συμπληρωματικής σύμβασης, δεδομένου ότι πληρούν  τις προϋποθέσεις που θέτουν οι διατάξεις των άρθρων 132  και 156  του ν.4412/2016. Και τούτο, καθόσον οι αποτελούσες αντικείμενο της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης εργασίες συνέχονται, ως πρόσθετες, με το τεχνικό αντικείμενο της αρχικής σύμβασης και δεν αλλάζουν τη φύση αυτής.Απαραδέκτως εισάγεται το σχέδιο της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου της   Γενικής Γραμματείας Αθλητισμού, του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού με τίτλο «ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΑΘΛΗΤΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΑΚΙΝΗΤΟ “…», κατά το μέρος που αφορά στις εργασίες της τοποθέτησης γεωυφάσματος διαχωρισμού, τις αναπροσαρμογές τιμών στα στέγαστρα, στις τέντες και στις εργασίες που αφορούν τις μεταλλικές βάσεις μπάνερ.Δεν κωλύεται  η υπογραφή του σχεδίου ως προς  τις εργασίες που αφορούν τη μετατροπή οικίσκου σε καντίνα.​

ΔΕΝ ΑΝΑΚΛΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΣ/ΤΜ.ΕΒΔΟΜΟ/988/2023.

Συμπληρωματική σύμβαση έργου...Με δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη ΙΙ της παρούσας:1) Όσον αφορά στις εργασίες παραλλαγής της χάραξης από Χ.Θ. 11+420 έως Χ.Θ. 13+904, οι οποίες δεν έχουν εκτελεστεί (βλ. την 84791/38.4.2020 βεβαίωση του Διευθυντή της Διευθύνουσας Υπηρεσίας Κατασκευών Κεντρικής, .... της αναθέτουσας αρχής), το Κλιμάκιο κρίνει ότι, από την προσήκουσα εκτίμηση του συνόλου των στοιχείων του φακέλου και ιδίως από τις αιτιολογημένες τεχνικές κρίσεις της από 27.2.2019 έκθεσης εμπειρογνωμοσύνης «επί της προτεινόμενης από την Ανάδοχο παραλλαγής χάραξης» του Ομ. Καθηγητή Ε.Μ.Π. ... και του Καθηγητή Ε.Μ.Π. ..., συνάγεται ότι, στην προκείμενη υπόθεση συντρέχουν οι προϋποθέσεις των άρθρων 132 παρ. 1 περ. γ και 156 παρ. 1 του ν.4412/2016 για τη σύναψη της ελεγχόμενης 1ης συμπληρωματικής σύμβασης ως προς τις εργασίες αυτές. Και τούτο, διότι η ανάγκη εκτέλεσης των ως άνω εργασιών ανέκυψε λόγω νεότερων γεωλογικών στοιχείων, τα οποία δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθούν ή να διαγνωστούν κατά το στάδιο εκπόνησης της αρχικής μελέτης. Ειδικότερα, στην περιοχή της παραλλαγής χάραξης και συγκεκριμένα στην περιοχή εξόδου της σήραγγας Σ2, βρισκόταν ήδη από το στάδιο της μελέτης εγκατεστημένο το αποκλισιόμετρο ΔΝ-03. Η δε περιοχή αυτή είχε χαρακτηριστεί γεωτεχνικά ως «ασταθής». Η αναγνώριση της περιοχής ως «ασταθούς» και οι αρχικές μετρήσεις του αποκλισιόμετρου είχαν συμβάλει στη διαμόρφωση της εγκεκριμένης μελέτης στην περιοχή, ήτοι την κάτω στομίου εξόδου της εν λόγω σήραγγας με τη μέθοδο cover&cut με τεχνικό, που μελετήθηκε να κατασκευαστεί με σύστημα πασσαλοστοιχιών και πλάκα οροφής. Σύμφωνα με τις μετρήσεις, για μεγάλο χρονικό διάστημα (3,5 έτη) στο αποκλισιόμετρο υπήρχε συστηματική μετακίνηση του επιφανειακού εδαφικού μανδύα έως βάθος 9 περίπου μέτρων και με μέσο ρυθμό κίνησης περίπου 1mm/μήνα. Από τις μετρήσεις, όμως, που πραγματοποιήθηκαν κατά τον επόμενο χρόνο, ήτοι από την έναρξη της σύμβασης (Μάιος 2018) έως τον μήνα Απρίλιο του έτους 2019, καταγράφηκαν διατμητικές μετακινήσεις πενταπλάσιας ταχύτητας εδαφικής μετακίνησης σε βάθος 9 μέτρων από αυτήν που υπήρχε πριν τη δημοπράτηση του έργου, γεγονός που κατέστησε απαραίτητη την επανεξέταση και αναμόρφωση των συμβατικών οριστικών μελετών στην περιοχή και την υποβολή εκ μέρους του αναδόχου πρότασης παραλλαγής χάραξης. Με τις περιλαμβανόμενες στην παραλλαγή της χάραξης εργασίες, τα έργα απομακρύνονται από την περιοχή των ερπυστικών παραμορφώσεων του εδαφικού μανδύα, με αποτέλεσμα να αποφεύγονται γεωτεχνικά προβλήματα στην περιοχή εξόδου. Οι ως άνω αποκλίσεις από την αρχική μελέτη επιβεβαιώνονται και από τις μετρήσεις που διενήργησε ο ανάδοχος εγκαθιστώντας το αποκλισιόμετρο ΓΚ Δ623 σε θέση ορύγματος που παρακάμπτεται με την παραλλαγή της χάραξης (βλ. αναλυτικά το από 4.6.2020 υπηρεσιακό σημείωμα του Διευθυντή της Διευθύνουσας Υπηρεσίας Κατασκευών ... της «....»). Η παραλλαγή της χάραξης βασίζεται, κυρίως,, στην ευθυγράμμιση της συμβατικής χάραξης με την κατάργηση των περισσότερων χωματουργικών (ορύγματα και επιχώματα και ορισμένα εκ των οποίων είναι οπλισμένα) και τεχνικών έργων (τοίχοι αντιστήριξης, τέσσερις γέφυρες και μία σήραγγα) και την κατασκευή δύο σηράγγων (μήκους 475 και 170μ.) και μιας νέας γέφυρας (μήκους 120μ.). Ως άμεσο αποτέλεσμα, μειώνεται το μήκος του έργου στο συγκεκριμένο τμήμα από 2.484μ. σε 2.017μ. (μείωση 19% στο συγκεκριμένο τμήμα και 5,6% στο συνολικό μήκος του έργου). Εξάλλου, με την παραλλαγή της χάραξης από Χ.Θ. 11+420 έως Χ.Θ. 13+904, σύμφωνα με την ως άνω από 27.2.2019 έκθεση εμπειρογνωμοσύνης και την από 2.4.2019 γνωμοδότηση του Καθηγητή ... (σχετικά με το αν είναι επιτρεπτή σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.4412/2016 η τροποποίηση της σύμβασης και ειδικότερα η προτεινόμενη παράλλαξη χάραξης από Χ.Θ. 11+420 έως Χ.Θ. 13+904), γίνονται δεκτά τα εξής: α) ελαχιστοποιούνται οι γεωτεχνικοί κίνδυνοι, εξασφαλίζοντας ομαλή εξέλιξη της κατασκευής (χρονικά και οικονομικά) και ασφαλέστερη συμπεριφορά του έργου μακροχρόνια, β) αυξάνεται η οδική ασφάλεια και κυκλοφοριακή εξυπηρέτηση του έργου, γ) επιτυγχάνεται ταχύτητα μελέτης που καλύπτει τη διακρατική συμφωνία μεταξύ Ελλάδας -,Βουλγαρίας, δ) μειώνεται δραστικά η περιβαλλοντική όχληση, ε) μειώνονται οι απαιτήσεις συντήρησης και βελτιώνεται η μακρόχρονη λειτουργικότητα του έργου, στ) μειώνεται το εύρος κατάληψης του έργου, ενώ οι περιορισμένες, σε συγκεκριμένες θέσεις, υπερβάσεις των αδειοδοτημένων και εγκεκριμένων ορίων πραγματοποιούνται κατά κόρον σε δημόσιες εκτάσεις, ζ) υποβοηθιέται το χρονοδιάγραμμα των εργασιών, καθώς η κατασκευή εντός των σηράγγων είναι ανεξάρτητη των καιρικών συνθηκών, θ) το εκτιμώμενο κόστος είναι μόλις κατά 2% μεγαλύτερο από το εκτιμώμενο κόστος της συμβατικής χάραξης, που είχε προσδιοριστεί στο ποσό των 5.669.671,26 ευρώ, θ) με την τροποποίηση δεν εισάγονται όροι που θα επέτρεπαν τη συμμετοχή περισσότερων υποψηφίων - αναδόχων και ι) η ως άνω λύση δεν συνεπάγεται αλλαγή της οικονομικής ισορροπίας υπέρ του αναδόχου, είτε άμεσα με την αύξηση της αμοιβής του, ήτοι του συμβατικού τιμήματος, είτε έμμεσα με τη μείωση των συμβατικών υποχρεώσεων ή μη επιτρεπτή κρατική ενίσχυση. Κατά συνέπεια, οι συμπληρωματικές εργασίες παραλλαγής χάραξης από Χ.Θ. 11+420 έως Χ.Θ. 13+904 συνδέονται άρρηκτα με την αρχική εργολαβία και είναι αναγκαίες για την ολοκλήρωση του τεχνικού της αντικειμένου. Σε κάθε δε περίπτωση, η ως άνω παραλλαγή χάραξης, η οποία προέκυψε λόγω νεών γεωλογικών - γεωτεχνικών συνθηκών δεν συνιστά κατασκευή άλλου έργου (βλ. Ε.Σ. Τμ. Μείζ.-Επτ. Συνθ. 1378/2017, πρβλ. Τμ. Μείζ.-Επτ. Συνθ. 4001/2013, Ε΄ Κλ. 889, 586/2019). Τέλος, η γεωλογική έρευνα και μελέτη, με βάση την οποία προσδιορίστηκε και δημοπρατήθηκε το τεχνικό αντικείμενο του αρχικού έργου, συντάχθηκε με τα δεδομένα του έτους 2015 (βλ. σχετική έκθεση εμπειρογνωμοσύνης των καθηγητών ... και ... υποβληθείσα στις 24.11.2015, με βάση την οποία οριστικοποιήθηκαν οι μελέτες των έργων στην παραπάνω γεωτεχνικά κρίσιμη περιοχή). Επομένως, οι διατμητικές μετακινήσεις πενταπλάσιας ταχύτητας εδαφικής μετακίνησης, που διαπιστώθηκαν από το αποκλισιόμετρο ΔΝ-03 μετά την υπογραφή της σύμβασης - κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ Μαΐου 2018 και Απριλίου 2019 - στην περιοχή του έργου, ανάγονται σε χρόνο μεταγενέστερο των αρχικών ερευνών και μελετών και δεν μπορούσαν να προβλεφθούν. Κατόπιν τούτων, συνεκτιμώμενου του επείγοντος χαρακτήρα για την εκτέλεση των επίμαχων συμπληρωματικών εργασιών και του ότι με την ελεγχόμενη σύμβαση δεν επέρχεται επέκταση του φυσικού και τεχνικού αντικειμένου της αρχικής σύμβασης, αλλά ολοκλήρωση αυτού, το Κλιμάκιο κρίνει ότι συντρέχουν όλες οι νόμιμες προϋποθέσεις για τη σύναψη της επίμαχης συμπληρωματικής σύμβασης ως προς τις εργασίες παραλλαγής χάραξης από Χ.Θ. 11+420 έως Χ.Θ. 13+904.

ΑΝΑΚΛΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΣ/ΤΜ.6/1893/2020

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Με τα δεδομένα αυτά το Κλιμάκιο κρίνει ότι οι ως άνω εργασίες δεν δύνανται να αποτελέσουν νομίμως αντικείμενο συμπληρωματικής σύμβασης, κατά την έννοια των άρθρων 132 και 156 του ν.4412/2016, όπως οι διατάξεις αυτές ερμηνεύθηκαν ανωτέρω. Ειδικότερα, ενόψει της γενικής περιγραφής του τεχνικού αντικειμένου του έργου της αρχικής σύμβασης, οι εργασίες της συμπληρωματικής σύμβασης δεν μπορεί να θεωρηθούν αναγκαίες για την τελειοποίηση της αρτιότητας και λειτουργικότητας του έργου αυτού, αφού, στο μέτρο που δεν πρόκειται για ενιαίο έργο με λειτουργική αυτοτέλεια, ολοκλήρωση του αντικειμένου του δεν νοείται. Οι εργασίες της συμπληρωματικής σύμβασης δεν έχουν ενιαία οικονομική και τεχνική λειτουργία, αλλά συνίστανται σε μεμονωμένες επεμβάσεις - εργασίες που, στην πραγματικότητα, αποτελούν το σύνολο πολλών μικρότερων έργων, ούτως ώστε να μην μπορεί να γίνει λόγος για τελειοποίηση της αρτιότητας και λειτουργικότητας του αρχικού έργου. Οι προς ανάθεση, με τη συμπληρωματική σύμβαση, εργασίες είναι αυτοτελείς και η τελευταία δεν συμπληρώνει το αντικείμενο της κύριας σύμβασης, αντιθέτως, αφορά στην εκτέλεση των αυτών - επαναλαμβανόμενων και συνεχώς εκτελεστέων - εργασιών συντήρησης και αποκατάστασης βλαβών σε επόμενο χρόνο μετά την εξάντληση του συμβατικού αντικειμένου του αρχικού έργου. Περαιτέρω, ο διαχωρισμός των εργασιών της συμπληρωματικής σύμβασης από την κύρια σύμβαση δεν θα δημιουργήσει μείζονα προβλήματα στην αναθέτουσα αρχή (βλ. ΕλΣυν Ολ. 1311/2022, Έβδομο Τμ. 578/2022, Ε΄ Κλ. 1/2022). Τέλος, αλυσιτελώς επικαλείται η αναθέτουσα αρχή ότι οι συμπληρωματικές εργασίες κατέστησαν αναγκαίες λόγω της αδυναμίας ανάδειξης αναδόχου κατά την επόμενη χρονικά διαγωνιστική διαδικασία, καθώς η ίδια η επιλογή της ...να αναθέτει σε τρίτους το σημαντικό, για τους προαναφερόμενους λόγους, αντικείμενο της αρμοδιότητάς της για το σύντομο χρονικό διάστημα των δώδεκα μηνών, ενέχει τον κίνδυνο, σε περίπτωση ανώμαλης εξέλιξης των διαγωνιστικών διαδικασιών, ως εν προκειμένω, να μη συμπίπτει χρονικά η έναρξη της νέας εργολαβίας με τη λήξη της προηγούμενης και να μην εξασφαλίζεται η αδιάλειπτη εκτέλεση από τους οικείους αναδόχους των απαραίτητων για τη λειτουργία του δικτύου εργασιών συντήρησης και αποκατάστασης των βλαβών του. Χαρακτηριστικό δε είναι ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση η προθεσμία περαίωσης της εκτέλεσης της εργολαβίας Νο 61, η οποία είχε αρχικώς ορισθεί για τις 8.6.2022, χρειάσθηκε να παραταθεί για ένα επιπλέον έτος (ήτοι έως τις 8.6.2023), χωρίς κατά τον χρόνο του ελέγχου να έχει ολοκληρωθεί η διαγωνιστική διαδικασία ανάθεσης των χρονικά επόμενων εργασιών συντήρησης.