Aντικατάσταση αγωγών ομβρίων...Οι προβλεπόμενες εργασίες ήταν κυρίως αφανείς εργασίες εντός του εδάφους, η ακριβής προμέτρηση ποσοτήτων των οποίων θα ήταν δυνατή, κατά το στάδιο της μελέτης, μόνο με την πραγματοποίηση διερευνητικών τομών στην οδό, διαδικασία που δεν προκρίθηκε, διότι επρόκειτο για οδό σε λειτουργία, με αποτέλεσμα η μελέτη να στηριχθεί σε επιφανειακή εκτίμηση – προμέτρηση ποσοτήτων. Σύμφωνα με το ίδιο ως άνω έγγραφο, κατά την εκτέλεση του έργου προέκυψε αύξηση στις εργασίες κυρίως των εκσκαφών και μεταφοράς των προϊόντων προς απόρριψη και εγκιβωτισμού με σκυρόδεμα του αγωγού στο σημείο σύνδεσης με τον συλλεκτήριο αγωγό στη ..., οι οποίες ήταν αναπόφευκτες προκειμένου το έργο να αποδοθεί, το συντομότερο δυνατό, ολοκληρωμένο, λειτουργικό και άρτια τεχνικά κατασκευασμένο. Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, το Τμήμα κρίνει ότι αντικείμενο του 1ου Α.Π.Ε. του έργου «Αντικατάσταση αγωγών ομβρίων» ήταν πράγματι η επανόρθωση ποσοτικών σφαλμάτων της μελέτης και ως εκ τούτου, νομίμως η σχετική δαπάνη για την πληρωμή των προαναφερόμενων υπερσυμβατικών εργασιών βάρυνε το κονδύλιο των απρόβλεπτων της οικείας σύμβασης. Κατ’ ακολουθίαν, η δαπάνη που εντέλλεται με το 414, οικονομικού έτους 2010, χρηματικό ένταλμα είναι νόμιμη, ωστόσο, το ένταλμα αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί λόγω λήξης του οικονομικού έτους 2010.

Αποπεράτωση αποχέτευσης -συμπληρωματική σύμβαση...Με δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην τρίτη σκέψη (ΙΙΙ), το Κλιμάκιο κρίνει ότι οι ως άνω εργασίες που αποτελούν το αντικείμενο της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης, δεν αποδεικνύεται από τον αναθέτοντα φορέα ότι οφείλονται σε απρόβλεπτες περιστάσεις κατά την τεχνική εκτέλεση του έργου, δηλαδή σε αιφνίδια πραγματικά περιστατικά, που αντικειμενικά, κατά τους κανόνες της ανθρώπινης εμπειρίας και λογικής, δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθούν κατά τη σύνταξη της αρχικής μελέτης δημοπράτησης του έργου. Τέτοιες δε απρόβλεπτες περιστάσεις δεν συνιστούν σε καμιά περίπτωση οι επισημάνσεις της αναδόχου, αναφορικά με ορισμένα κατασκευαστικά ζητήματα, καθόσον από κανένα στοιχείο του φακέλου δεν προκύπτει ο λόγος για τον οποίο δεν κατέστη δυνατή η πρόβλεψή τους στο στάδιο σύνταξης της ανωτέρω αρχικής μελέτης. Ούτε εξάλλου η αόριστη αναφορά στην αιτιολογική έκθεση του 4ου Α.Π.Ε., ότι οι επιβαλλόμενες εργασίες κατέστησαν αναγκαίες λόγω των ανωτέρω απροβλέπτων περιστάσεων, αρκεί για να αποδείξει ότι οι εργασίες αυτές δεν οφείλονται σε αστοχίες και παραλείψεις ή σφάλματα της αρχικής μελέτης, ενόψει και του ότι σε κανέναν από τους προεγκριθέντες Α.Π.Ε., στους οποίους συμπεριλήφθηκαν ομοειδείς εργασίες, γίνεται αναφορά σε τέτοια αιφνίδια περιστατικά, ενώ στο 39/10.7.2009 έγγραφο του κυρίου του έργου ρητώς αναφέρεται ότι οι επιπλέον εργασίες οφείλονται σε αδυναμίες της αρχικής μελέτης δημοπράτησης του επίμαχου έργου. Και ναι μεν, αναφορικά τουλάχιστον με τις εργασίες αποκατάστασης βλαβών σε υφιστάμενα δίκτυα κοινής ωφέλειας, δεν παρίσταται εφικτός ο ακριβής εντοπισμός τους εκ των προτέρων, πλην στην οικεία αιτιολογική έκθεση δεν παρατίθεται καμία ειδικότερη αιτιολογία ως προς το γιατί δεν μπορούσε να προβλεφθεί εξ αρχής και να ληφθεί υπόψη η έλλειψη χαρτογράφησης των δικτύων αυτών και, ως εκ τούτου, η ενδεχόμενη πρόκληση ζημιών από τις εργασίες της αναδόχου, γεγονός που ανάγεται στο χρόνο σύνταξης της αρχικής μελέτης και θα συνεπαγόταν και την πρόβλεψη ενός αντίστοιχου κονδυλίου στον προϋπολογισμό του αρχικού έργου. Εξάλλου, σε κάθε περίπτωση, απαιτείται να συντρέχουν σωρευτικά οι προβλεπόμενες από το νόμο προϋποθέσεις για την κατάρτιση συμπληρωματικής σύμβασης εργασιών και δεν αρκεί η συνδρομή κάποιας μόνο από αυτές, όπως το ότι οι εργασίες που αποτελούν το αντικείμενο της συμπληρωματικής σύμβασης δεν μπορούν, τεχνικά ή οικονομικά, να διαχωριστούν από την αρχική σύμβαση χωρίς να δημιουργήσουν μείζονα προβλήματα για την αναθέτουσα αρχή, ούτε ασκεί εν προκειμένω επιρροή το γεγονός της χρηματοδότησης του αρχικού έργου από κοινοτικούς πόρους.

Κατασκευή φράγματος και αγωγού μεταφοράς...Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη II της παρούσας, το Κλιμάκιο κρίνει ότι δεν είναι δυνατή η υπογραφή της υποβληθείσας προς έλεγχο συμπληρωματικής σύμβασης, καθόσον δεν συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις σύναψής της. Ειδικότερα:α) Οι υπό στοιχείο α΄ εργασίες «για την εξυγίανση του εδάφους τμημάτων της περιμετρικής οδού του φράγματος», η αναγκαιότητα εκτέλεσης των οποίων ανέκυψε, κατά την αιτιολογική έκθεση, από την εντατικοποίηση της καλλιέργειας της γης μετά τη δημοπράτηση του έργου, δεν αποδεικνύεται από κανένα στοιχείο του φακέλου, ότι κατέστησαν αναγκαίες λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων, κατά την τεχνική εκτέλεση του έργου, σύμφωνα με τα προεκτεθέντα. Και τούτο διότι δεν προσκομίζονται στοιχεία από την αναθέτουσα αρχή, από τα οποία να προκύπτει ότι το επίμαχο τμήμα του έργου -στο οποίο προβλεπόταν η κατασκευή της εν λόγω περιμετρικής οδού - δεν καλλιεργείτο πριν από τη δημοπράτηση του έργου και ότι η καλλιέργεια προέκυψε αιφνιδίως, για τους λόγους, που εκθέτει η αναθέτουσα αρχή, μετά τη δημοπράτηση αυτού. Αντιθέτως από την προσκομιζόμενη 2156/13.9.2004 (ορθή επανάληψη) Πράξη του Δασαρχείου .... προκύπτει ότι το μεγαλύτερο τμήμα της ευρύτερης έκτασης, που απαλλοτριώθηκε για την εκτέλεση του έργου ήταν μη δασικού χαρακτήρα και είχε τη μορφή χέρσων αγρών, καλλιεργούμενων αγρών και αμπελιών.(...)Ενόψει των ανωτέρω, το Κλιμάκιο κρίνει ότι κωλύεται η υπογραφή της υποβληθείσας προς έλεγχο συμπληρωματικής σύμβασης.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Με την αίτηση αυτή επιδιώκεται η ανάκληση της 494/2012 Πράξης του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου Με τα δεδομένα αυτά το Τμήμα κρίνει, αναφορικά με την υπό στοιχείο (ε) κατηγορία εργασιών (εργασίες συντήρησης πρασίνου) καθώς και τις συναφείς με αυτές μελέτες, ότι εν προκειμένω συνέτρεξαν πράγματι επείγουσες περιστάσεις που δικαιολογούν την άμεση πραγματοποίηση μέρους των επίμαχων εργασιών κατόπιν προφορικής εντολής της αναθέτουσας αρχής που καταχωρήθηκε στο ημερολόγιο του έργου. Τούτο δε διότι έχουν εκτελεσθεί μόνο οι εργασίες συντήρησης που ήταν απολύτως απαραίτητες για να επιζήσει και να μην καταστραφεί το πολύ μεγάλο σε έκταση και σημασία έργο πρασίνου και φύτευσης που έχει εκτελεσθεί. Περαιτέρω δε το Τμήμα κρίνει ότι συντρέχουν εν προκειμένω και απρόβλεπτες περιστάσεις που δικαιολογούν τη σύναψη της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης για τις εργασίες αυτές. Τούτο διότι εν προκειμένω η ανάγκη εκτέλεσης των επίμαχων εργασιών οφείλεται στην μετάθεση του χρόνου περαίωσης του έργου συνεπεία της δημοσιονομικής κρίσης, όπως αναλυτικά αναφέρεται σε προηγούμενη σκέψη υπό στοιχείο V. Επιπλέον δε οι επίμαχες εργασίες είναι αναγκαίες για την ολοκλήρωση του έργου, από την εκτέλεση του οποίου δεν μπορούν να διαχωριστούν χωρίς να δημιουργηθούν μείζονα προβλήματα για την αναθέτουσα αρχή, δοθέντος ότι αφενός αποκαθιστούν το ισοζύγιο πρασίνου, όπως άλλωστε προβλέπεται και στους περιβαλλοντικούς όρους της εργολαβίας, σε ένα επιβαρυμένο περιβάλλον λόγω των πυρκαγιών του Αυγούστου 2007, αφετέρου συμβάλλουν αποτελεσματικά στη σταθεροποίηση των προβληματικών πρανών ορυγμάτων του αυτοκινητόδρομου. Κατά την ειδικότερη όμως γνώμη των μελών του Τμήματος με συμβουλευτική ψήφο, Παρέδρων, Αντιγόνης Στίνη και Ιωάννη Βασιλόπουλου, οι ανωτέρω υπό στοιχείο (ε) εργασίες και οι συναφείς με αυτές μελέτες δεν οφείλονται σε απρόβλεπτες κατά το χρόνο εκτέλεσης του έργου περιστάσεις, δεδομένου ότι αυτές έχουν ήδη περιληφθεί στο αντικείμενο της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης. Τούτο δε διότι δεν αποδεικνύεται από τα στοιχεία του φακέλου ότι η προβλεπόμενη περίοδος συντήρησης για τα φυτά είναι διετής (ήτοι έως 28.10.2011), τουναντίον η εγκεκριμένη μελέτη πρασίνου - φύτευσης (βλ. παράγραφο 1.6) προβλέπει περίοδο συντήρησης τουλάχιστον για τα πρώτα τρία έτη της εγκατάστασης των φυτών (ήτοι έως 28.10.2012). Τέλος και ανεξάρτητα από τα παραπάνω, δημιουργούνται αμφιβολίες σχετικά με το εάν οι υπόλοιπες ανεκτέλεστες ποσότητες των ως άνω εργασιών (ποσοστό που ανέρχεται στο 50%) θα επαρκέσουν για τη συντήρηση των φυτών έως και το τέλος του έτους 2013, οπότε και λήγει η συμβατική προθεσμία περαίωσης του έργου (28.12.2013).Ανακαλεί εν μέρει την 494/2012 Πράξη του Ε΄ Κλιμακίου.

ΕΡΓΑ. (..) ζητεί να ανακληθεί η 314/2009 Πράξη του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου, με την οποία κρίθηκε ότι κωλύεται η υπογραφή σχεδίου της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου «Ολοκλήρωση Κατασκευής Δημαρχείου» μεταξύ του αιτούντος και της εταιρείας «....». Κατόπιν διενέργειας του προβλεπόμενου προσυμβατικού ελέγχου νομιμότητας, το Ε΄ Κλιμάκιο με την προσβαλλόμενη Πράξη του έκρινε ότι κωλύεται η υπογραφή του ως άνω σχεδίου συμπληρωματικής σύμβασης για τις προαναφερόμενες εργασίες, καθόσον δεν πληρούνται οι τιθέμενες από τις προαναφερόμενες διατάξεις του άρθρου 57 του ν. 3669/2008 προϋποθέσεις, και συγκεκριμένα δεν οφείλονται σε απρόβλεπτες περιστάσεις κατά την τεχνική εκτέλεση του έργου, δηλαδή σε αιφνίδια πραγματικά περιστατικά που, αντικειμενικά, κατά τους κανόνες της ανθρώπινης εμπειρίας και λογικής, δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθούν....Ως προς τις εργασίες για τα ασθενή ρεύματα, η κρίση της προσβαλλόμενης Πράξης είναι ορθή και τα περί του αντιθέτου προβαλλόμενα με την κρινόμενη αίτηση ανάκλησης, απορριπτέα ως αβάσιμα. Τούτο διότι οι εργασίες αυτές, όπως περιγράφονται και στο δικόγραφο της αίτησης δεν αφορούν στη λήψη μέτρων για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και την εξοικονόμηση ενέργειας (...), αλλά στην κάλυψη επικοινωνιακών αναγκών του κτιρίου. Τέλος, απορριπτέος ως αβάσιμος, σύμφωνα με το άρθρο 1.4  του πίνακα εργασιών της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης, είναι και ο ισχυρισμός του αιτούντος, ότι η ανάγκη εκτέλεσης των εργασιών για εγκατάσταση θέρμανσης – κλιματισμού – αερισμού, οφειλόταν σε απρόβλεπτες περιστάσεις, δηλαδή στην ανάγκη μεταβολής του χώρου εγκατάστασης του υποσταθμού της ΔΕΗ. Τούτο διότι οι εν λόγω εργασίες προκύπτουν από το ενδεχόμενο καθυστέρησης κατασκευής του υπόγειου χώρου στάθμευσης, γεγονός το οποίο δεν αποτελεί απρόβλεπτη περίσταση, ενώ οι εργασίες οι σχετικές με τη διέλευση των αεραγωγών από τοιχία και πλάκες προβλεπόταν από την οικεία μελέτη και ως εκ τούτου δεν είναι επίσης απρόβλεπτες....Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, το Τμήμα άγεται στην κρίση ότι η κρινόμενη αίτηση πρέπει να γίνει εν μέρει δεκτή και να ανακληθεί η προσβαλλόμενη με αυτήν 314/2009 Πράξη του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου, κατά το μέρος που με αυτήν κρίθηκε ότι κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου σύμβασης 1) για τις εργασίες  επικαιροποίησης της κατασκευής της εγκατάστασης ισχυρών ρευμάτων και 2) τις εργασίες επικαιροποίησης του κεντρικού συστήματος ελέγχου (BMS). ..Αποφαίνεται ότι δεν κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου σύμβασης αναφορικά με τις εργασίες επικαιροποίησης της κατασκευής της εγκατάστασης ισχυρών ρευμάτων και τις εργασίες επικαιροποίησης του κεντρικού συστήματος ελέγχου (BMS)

Σε περίπτωση που ο ανάδοχος εκτελέσει εργασίες που δεν προβλέπονται από τη σύμβαση, κατά ποσότητα ή είδος, δεν δικαιούται αμοιβής ή αποζημίωσης για τις εργασίες αυτές, αν η δαπάνη αυτών υπερβαίνει το 50% του συνολικού συμβατικού ποσού, εκτός αν προηγήθηκε έγγραφη εντολή της Υπηρεσίας ή, σε επείγουσες περιπτώσεις, προφορική εντολή, που καταχωρήθηκε στο ημερολόγιο του έργου.

Αν ο ανάδοχος εκτελέσει εργασίες που δεν προβλέπονται από τη σύμβαση, κατά ποσότητα ή είδος, η δαπάνη των οποίων υπερβαίνει το 50% του συνολικού συμβατικού ποσού, χωρίς έγγραφη εντολή της υπηρεσίας ή, σε επείγουσες περιπτώσεις, χωρίς να έχει δοθεί στον τόπο εκτέλεσης του έργου και να έχει καταχωρηθεί στο ημερολόγιο προφορική εντολή της Υπηρεσίας, δεν δικαιούται αμοιβής ή αποζημιώσεως για τις εργασίες αυτές ούτε αποδόσεως της ωφέλειας κατά τις διατάξεις περί αδικαιολογήτου πλουτισμού.

Εκτέλεση έργου:..Επειδή, η ανωτέρω κρίση της αναιρεσιβαλλόμενης δεν είναι νομίμως αιτιολογημένη, διότι ο ισχυρισμός που προέβαλε το αναιρεσείον με το από 19.6.2006 υπόμνημά του ενώπιον του δικάσαντος Διοικητικού Εφετείου, κατά τον οποίο ο υποβληθείς από την αναιρεσίβλητη 6ος λογαριασμός του έργου δεν συνοδευόταν από τις απαραίτητες, κατά το νόμο, για την πληρωμή του βεβαιώσεις περί ασφαλιστικής και φορολογικής ενημερότητας αυτής, δεν ήταν αλυσιτελής, όπως βασίμως προβάλλεται. Τούτο δε διότι σε περίπτωση που η αναιρεσίβλητη δεν είχε υποβάλει μαζί με τον 6ο λογαριασμό και τις ανωτέρω βεβαιώσεις, δεν θα υφίστατο υπαιτιότητα του Δημοσίου ως κυρίου του έργου για τη μη πληρωμή του και συνεπώς, δεν θα ήταν νόμιμη η από 21.6.2004 δήλωση της αναιρεσίβλητης περί διακοπής των εργασιών του έργου, κατά τα εκτιθέμενα στη σκέψη 4.Επειδή, συνεπώς, η υπό κρίση αίτηση πρέπει να γίνει δεκτή, να αναιρεθεί η προσβαλλόμενη απόφαση και η υπόθεση, που χρειάζεται διευκρίνιση κατά το πραγματικό, να παραπεμφθεί στο ίδιο δικαστήριο για νέα νόμιμη κρίση.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:..Επειδή, σύμφωνα με τις διατάξεις που αναφέρονται στη σκέψη 3, οι οποίες είναι σαφείς και καταλαμβάνουν την ένδικη περίπτωση, μετά τη θέση σε ισχύ του άρθρου 15 παρ. 2 του Ν. 3212/2003, δεν παρέχεται πλέον στον ανάδοχο η δυνατότητα να λάβει προσαύξηση έως 5% των συμβατικών ή νόμιμα κανονιζόμενων τιμών για τις επιβαλλόμενες πρόσθετες (συμπληρωματικές) εργασίες. Οι ρυθμίσεις του νεότερου αυτού νόμου (Ν. 3212/2003), κατά το μέρος που καταλαμβάνουν συμβάσεις τρέχουσες μεν, για τις οποίες, όμως, δεν είχε, κατά το κρίσιμο χρονικό σημείο, εκδοθεί βεβαίωση περάτωσης εργασιών, και που αφορούν επιμέρους στάδια των συμβάσεων αυτών, για τα οποία εκκρεμούσαν διοικητικές διαδικασίες αμφισβητήσεων, όπως εν προκειμένω, δεν θίγουν, πάντως, το δικαίωμα του αναδόχου να αμείβεται για την εκτέλεση των επιβαλλόμενων, για τεχνικούς λόγους, συμπληρωματικών εργασιών. Άλλωστε, η επίμαχη προσαύξηση 5% δεν προβλεπόταν ως υποχρεωτικό δικαίωμα του αναδόχου αλλά η χορήγησή της ήταν δυνητική, συναρτώμενη με τη συνδρομή και απόδειξη ειδικών προϋποθέσεων. Ως εκ τούτου, οι νεότερες αυτές διατάξεις δεν παρίστανται αντίθετες προς την αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης. Η περαιτέρω δε αμφισβήτηση της ουσιαστικής εκτίμησης του νομοθέτη ως προς τις τεθέντα από αυτόν όρια της ως άνω αμοιβής του αναδόχου, είναι απορριπτέα ως απαράδεκτη. Επομένως, το Διοικητικό Εφετείο ορθώς εφάρμοσε τις ως άνω διατάξεις και είναι απορριπτέα ως αβάσιμα τα περί του αντιθέτου προβαλλόμενα από την αναιρεσείουσα εταιρεία.

Τελική επιμέτρηση.Στην τελική επιμέτρηση δεν επιτρέπεται να περιληφθούν, νέες μη τιμολογημένες εργασίες. (ομόφωνα) β) Δεν επιτρέπεται κατ’ αρχήν να συμπεριληφθούν στον ΑΠΕ για το κλείσιμο της εργολαβίας, νέες μη τιμολογημένες εργασίες που έχουν εκτελεσθεί, εκτός αν, συντρέχουν: αα) Οι ουσιαστικές προϋποθέσεις που τάσσονται από το δεύτερο εδάφιο της παρ.1 του άρθρου 8 του Ν 1418/84, σε συνδυασμό με τις περιπτ. δ, δ1 και δ2 της παρ.3 του άρθρου 8 του ΠΔ 23/1993 (και ήδη με την περίπτ. δ της παρ.3 του άρθρου 8 του ΠΔ 334/2000), ββ) Είχε προηγηθεί της εκτελέσεώς τους έγκριση της Προϊσταμένης Αρχής, ύστερα από τεχνική περιγραφή των εργασιών εκ μέρους της Δ/νουσας Υπηρεσίας, με αιτιολόγηση του επείγοντος και εκτίμηση της δαπάνης, με βάση τις συμβατικές τιμές μονάδας ή ενδεικτικές τιμές για τις νέες εργασίες και ο ΑΠΕ στον οποίο περιλαμβάνονται είναι ο επόμενος της εκτελέσεώς τους και, γγ) Ως προς τις νέες εργασίες που περιλαμβάνονται στον ΑΠΕ, εφ’ όσον συνοδεύεται ο τελευταίος από ΠΚΤΜΝΕ που κανονίζει τις τιμές για τις εργασίες αυτές και συντάσσεται υποχρεωτικά με την εφαρμογή των κατά περίπτωση οριζομένων στην παρ.3 του άρθρου 43 του ΠΔ 609/85. (ομόφωνα) γ) Δεν επιτρέπεται η υπογραφή συμπληρωματικής συμβάσεως για πρόσθετες εργασίες (νέες ή υπερσυμβατικές) μετά την εκτέλεσή τους, εκτός αν, συντρέχουν, οι ίδιες προϋποθέσεις υπό τις οποίες επιτρέπεται και η σύνταξη και έγκριση ΑΠΕ, στον οποίο περιλαμβάνονται πρόσθετες εργασίες μετά την εκτέλεσή τους και εφ’ όσον προηγηθεί της καταρτίσεως της συμβάσεως, η σύνταξη και έγκριση ΑΠΕ και ΠΚΤΜΝΕ, σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στο δεύτερο υποερώτημα.