Η δαπάνη εκτέλεσης χωματουργικών εργασιών καθαρισμού αγροτικών δρόμων (με τη χρήση μηχανήματος διαμορφωτήρα -§Γ&(ΐ6Γ - και φορτωτή), η οποία δεν αφορά σε δημόσιο τεχνικό έργο, δεν είναι νόμιμη, διότι η ανάθεση των εργασιών δεν έγινε κατόπιν διενέργειας δημόσιου διαγωνισμού, όπως επιτάσσει το π.δ. 60/2007, αλλά με απευθείας ανάθεση, κατόπιν μη νόμιμης κατάτμησης των όμοιων εργασιών, αφού η επιτρεπτή κατά νόμο κατάτμηση των πιστώσεων ανά δημοτικό διαμέρισμα αφορά μόνο στα έργα και όχι στις εργασίες, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 18 παρ. 14 του ν. 3731/2008.

Δεν είναι νόμιμες οι δαπάνες που αφορούν στην πληρωμή εργολάβου για την εκτέλεση τριών δημοτικών έργων, καθόσον αποτελούν κατ' ουσίαν ένα ενιαίο δημοτικό έργο, του οποίου η κατάτμηση έγινε προς αποφυγή της διαδικασίας ανοικτού διαγωνισμού, καθώς ο προϋπολογισμός της συνολικής του δαπάνης υπερβαίνει το όριο της απευθείας ανάθεσης δημοτικών έργων, κατά παράβαση των διατάξεων του άρθρου 17 παρ.4 του ν.2539/1997. Όμοιες οι πράξεις 264, 276/2009 του ιδίου Τμήματος

Δημόσια έργα –Κατάτμηση.Oι εντελλόμενες με τα χρηματικά εντάλματα δαπάνες δεν είναι νόμιμες στο σύνολό τους, καθόσον αφενός η απευθείας ανάθεση έγινε σε εργοληπτική επιχείρηση, η οποία λόγω της τάξεως του πτυχίου της δεν είχε τη δυνατότητα αναλήψεως μικρών έργων, αφετέρου δε το έργο «...» εντάσσεται στο ευρύτερο έργο «...» και η αυτοτελής δημοπράτησή του συνιστά μη επιτρεπόμενη κατάτμηση.

Επομένως, οι μελέτες που ανατέθηκαν σύμφωνα με τα προαναφερόμενα, προκειμένου να εντοπιστούν οι υπόγειοι υδάτινοι πόροι του Δήμου ... σε τρία τοπικά διαμερίσματά του και να διενεργηθούν στη συνέχεια γεωτρήσεις, αφορούν στην εκτέλεση υδρογεωλογικών έργων (Ελ. Συν. VII Τμ. 274/2010). Συνεπώς, εφαρμόζεται στην προκειμένη περίπτωση η ρύθμιση του άρθρου 22 παράγραφος 1 του ν. 3274/2004, όπως ίσχυε κατά το χρόνο ανάθεσης των μελετών, σύμφωνα με την οποία προβλέπεται η κατ’ εξαίρεση δυνατότητα κατάτμησης των δημοτικών έργων που εκτελούνται από τις Δ.Ε.Υ.Α.Α. και η σύνταξη των αντίστοιχων για τα έργα αυτά μελετών, εφόσον αφορούν διαφορετικά δημοτικά διαμερίσματα (πρόκειται για δημοτικά διαμερίσματα του συσταθέντος με το άρθρο 1 του ν. 2539/1997 Δήμου ..., τα οποία μετονομάστηκαν σε τοπικά, σύμφωνα με το άρθρο 2 παράγραφοι 3 και 4 του ως άνω Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων). Κατ’ ακολουθίαν, νομίμως, κατ’ αρχήν, ανατέθηκε απευθείας η εκπόνηση των ως άνω μελετών, που αφορούσαν αντίστοιχα έργα, ανά τοπικό διαμέρισμα.

Δημόσια έργα.(...) Με τα δεδομένα αυτά, το Κλιμάκιο κρίνει ότι νομίμως έγινε η ανάθεση του επίμαχου έργου στον ανωτέρω εργολήπτη δημοσίων έργων, ο οποίος είναι κάτοχος πτυχίου Μ.Ε.ΕΠ. στην κατηγορία των ηλεκτρομηχανολογικών έργων, καθόσον, όπως προαναφέρθηκε, το έργο περιλαμβάνει και εργασίες σύνδεσης του νέου τμήματος ύδρευσης με το ήδη υφιστάμενο στα δύο άκρα (βλ. σχετ. και Δ17α/04/60/Φ.Ν.312/13.7.1997 εγκύκλιο του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, σύμφωνα με την οποία τα εξωτερικά δίκτυα ύδρευσης και άρδευσης αποτελούν κοινό αντικείμενο των κατηγοριών υδραυλικών και ηλεκτρομηχανολογικών έργων και ως εκ τούτου στις δημοπρασίες έργων που αφορούν εξωτερικά δίκτυα ύδρευσης και άρδευσης θα καλούνται υποχρεωτικά τόσο οι επιχειρήσεις που είναι εγγεγραμμένες στην κατηγορία των υδραυλικών έργων όσο και οι επιχειρήσεις που είναι εγγεγραμμένες στην κατηγορία των ηλεκτρομηχανολογικών έργων).

Δημόσια έργα-Κατάτμηση.Απαγορεύεται ο επιμερισμός της κατασκευής ενός «ενιαίου» έργου σε μερικότερα μη αυτοτελή έργα - έργα δηλαδή που από τεχνική και ουσιαστική άποψη όχι μόνο δεν μπορούν, αλλά και επιβάλλεται για το οικονομικοτεχνικώς άρτιο και το συμφέρον του ευρύτερου έργου να αποτελέσουν αντικείμενο ενιαίας δημοπρασίας - και στη συνέχεια η απευθείας ανάθεση αυτών χωριστά ή η ανάθεση κατόπιν πρόχειρου διαγωνισμού με βάση το ύψος της δαπάνης που προκύπτει από την κατάτμηση της συνολικής δαπάνης που απαιτείται για την κατασκευή του «ενιαίου» έργου, καθόσον με τον τρόπο αυτό επιχειρείται, κατά περιγραφή των οικείων διατάξεων, η μη τήρηση της οριζόμενης από τις διατάξεις αυτές διαδικασία διενέργειας τακτικού διαγωνισμού (βλ. Πράξεις VII Τμ. 324, 19/2010, 45/2009, 79/2008 47, 134, 139, 142/2008, 4, 267/2007, 83, 145, 164, 259, 280/2006, 70/2005, IV Τμ. 136, 137/2004, 193, 37/2003, 88/97, 93/1999 κ.ά.). Το ενιαίο, δε, του έργου κρίνεται κατά περίπτωση με βάση λειτουργικά κριτήρια και ειδικότερα την οικονομικοτεχνική λειτουργία των ανατιθέμενων μερικότερων έργων, το είδος των απαιτούμενων για την κατασκευή καθενός από τα έργα αυτά  εργασιών, την ύπαρξη μιας αναδόχου εργοληπτικής εταιρείας ή περισσοτέρων  ασχολούμενων  με  το  αυτό  αντικείμενο,  την ταυτόχρονη ανάθεση της κατασκευής των μερικότερων έργων, την ομοιότητα των μελετών, τη δυνατότητα πραγματοποίησης του συνόλου των εργασιών από μία και μόνο επιχείρηση, τη χρονική διάρκεια κατασκευής τους, την ενότητα του γεωγραφικού πλαισίου, εντός του οποίου θα εκτελεστούν τα ανατιθέμενα έργα. Κατά συνέπεια, ο επιμερισμός της κατασκευής ενός ενιαίου δημοτικού έργου, η εκτέλεση του οποίου λαμβάνει χώρα εντός του γεωγραφικού πλαισίου του Δήμου, σε περισσότερα ομοειδή έργα, για τα οποία έχουν αναγραφεί ιδιαίτερες πιστώσεις στον οικείο προϋπολογισμό, προς αποφυγή της διαδικασίας επιλογής αναδόχου με δημόσιο ανοικτό διαγωνισμό δεν είναι νόμιμος και επομένως, δεν είναι νόμιμη και η δαπάνη που προκαλείται από την εκτέλεση των έργων αυτών (βλ. Πράξεις VIΙ Τμ. 83, 164, 259/2006, 4, 210, 267/2007, 45/2009, 19, 103/2010 κ.ά.). Κατ’ εξαίρεση, επιτρέπεται η κατάτμηση δημοτικών έργων και η σύνταξη των αντίστοιχων μελετών, καθώς και η αναγραφή στο δημοτικό προϋπολογισμό κατατμημένων πιστώσεων, εφόσον τα έργα αυτά εκτελούνται σε διαφορετικά δημοτικά ή τοπικά διαμερίσματα.(....) Ενόψει όσων ήδη εκτέθηκαν, δημόσιες συμβάσεις, οι οποίες, αν και υπάγονται στον ως άνω προσυμβατικό έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου, δεν υποβλήθηκαν στον έλεγχο αυτόν, είναι αυτοδικαίως άκυρες και δεν παράγουν, ως εκ τούτου, έννομες συνέπειες (Ελ.Συν. Πρακτικά Ολομ. της 7ης Γ.Σ. της 7.3.2001, VI Tμ. Απόφ. 3069/2011, IV Τμ. Πράξεις 166/2006, 199/2004).

Συντήρηση πλατειών και κοινόχρηστων χώρων...Με αυτά τα δεδομένα οι εντελλόμενες δαπάνες δεν είναι νόμιμες, καθόσον οι συναφθείσες μικτές συμβάσεις συνιστούν προεχόντως συμβάσεις προμηθειών - εργασιών, αφού η αξία των υπό προμήθεια ειδών υπερβαίνει, και μάλιστα δυσανάλογα πολύ, την αξία των εργασιών, ανεξαρτήτως της φύσης μέρους αυτών ως συνεχόμενων με το έδαφος (π.χ. διάστρωση σκυροδέματος, εκσκαφές). Επομένως, οι συμβάσεις αυτές μη νομίμως ανατέθηκαν ως «έργα» περιλαμβάνοντας κονδύλια εργολαβικού οφέλους και απροβλέπτων. Ο ισχυρισμός του Δήμου, ότι οι δαπάνες για τις λοιπές εργασίες υπερβαίνουν κατά πολύ τις δαπάνες για προμήθεια αγαθών, πρέπει να απορριφθεί πρωτίστως ως αναπόδεικτος. Ωστόσο λαμβανομένου υπόψη του χαρακτήρα των συμβάσεων ως μικτών και του γεγονότος ότι διεξήχθη διαγωνιστική διαδικασία για την ανάθεση των επίμαχων προμηθειών - εργασιών στην οποία επιτεύχθηκε υψηλό ποσοστό έκπτωσης (άνω του 50%), στη συγκεκριμένη περίπτωση τα όργανα του Δήμου δεν ενήργησαν με πρόθεση καταστρατήγησης των διατάξεων του ν. 4412/2016 αλλά συγγνωστώς υπέλαβαν ότι οι επίμαχες συμβάσεις έπρεπε να ανατεθούν ως δημόσια έργα. Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, τα ελεγχόμενα χρηματικά εντάλματα πρέπει να θεωρηθούν.

Προμήθεια υλικών ύδρευσης – άρδευσης:Με δεδομένα αυτά η εντελλόμενη δαπάνη είναι νόμιμη, καθόσον οι άνω απευθείας αναθέσεις αφενός μεν είναι κάτω του ορίου των 20.000,00 ευρώ και αφετέρου αφορούν σε διαφορετικές δημοτικές ενότητες. Περαιτέρω, δεν υφίσταται περίπτωση μη νόμιμης κατάτμησης των ως άνω προμηθειών λόγω μη συμπερίληψης των προμηθευθέντων ειδών σε προηγηθέντες και κατακυρωθέντες εντός του ίδιου οικονομικού έτους (2018) διαγωνισμούς για την ανάθεση έργων επισκευής του δικτύου ύδρευσης των Δ.Ε. ..... και Καλλικράτειας, διότι α) οι εν λόγω διαγωνισμοί αφορούσαν στην αποκατάσταση εκτάκτων βλαβών του δικτύου από τους αναδόχους εργολήπτες και όχι προμήθεια αγαθών προς ενσωμάτωση στις επισκευές και την τακτική συντήρηση αυτού από τις υπηρεσίες του Δήμου, β) στον προϋπολογισμό των ανωτέρω έργων συμπεριλαμβάνονταν μεν υλικά που επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν και ενσωματωθούν στα έργα αποκατάστασης βλαβών (παράγρ. 1.3.2 των μελετών που προηγήθηκαν της ανάθεσης των ανωτέρω έργων), τα οποία, ωστόσο, δεν μπορούσαν να καταγραφούν αναλυτικά κατ’ είδος εκ των προτέρων, αφού σκοπός των αναθέσεων στους εργολήπτες ήταν η άμεση αποκατάσταση των βλαβών εντός ώρας, ανεξαρτήτως των υλικών που απαιτούντο και γ) δεν αποδεικνύεται ότι η δαπάνη για την προμήθεια των αγαθών που πρόκειται να ενσωματωθεί στα ως άνω έργα, συναθροιζόμενη με τις μεταγενέστερα διενεργηθείσες προμήθειες εκ 11.328,86 και 18.871,44 ευρώ, αντίστοιχα, υπερβαίνει το όριο των 20.000,00 ευρώ, αφού, όπως προαναφέρθηκε, τα εν λόγω υλικά δεν καταγράφονται χωριστά κατ’ είδος στις αντίστοιχες μελέτες. 

Κατά την έννοια των ανωτέρω διατάξεων,(N.3669/2008, πρώτο εδάφιο της παρ. 4 του άρθρου 17 του ν. 2539/1997 ,όπως αντικαταστάθηκε με την παρ. 1 του άρθρου 22 του ν. 3274/2004 (ΦΕΚ Α΄ 195), αναδιατυπώθηκε με το άρθρο 24 παρ. 8 του ν. 3613/2007 (ΦΕΚ Α΄ 263/21.11.2007) και συμπληρώθηκε με το άρθρο 18 παρ. 14 του ν. 3731/2008 (ΦΕΚ Α΄ 263/23.12.2008) η διαδικασία που πρέπει να τηρηθεί για την ανάδειξη αναδόχου εργοληπτικής εταιρείας για την κατασκευή ενός δημοτικού έργου τελεί κάθε φορά σε συνάρτηση με την σπουδαιότητα και την εξειδικευμένη φύση του ανατιθέμενου έργου, καθώς και με το ύψος της συνολικής δαπάνης που απαιτείται για την κατασκευή του. Ειδικότερα, η επιλογή αναδόχου με τη διενέργεια τακτικού διαγωνισμού αποβλέπει στην προσέλευση μεγάλου ή έστω ικανού αριθμού υποψηφίων, με αντικειμενικό σκοπό την ανάπτυξη επαρκούς ανταγωνισμού και την διασφάλιση των οικονομικών κυρίως συμφερόντων του οικείου Δήμου, με την επιλογή της πλέον συμφέρουσας για αυτόν, από οικονομικής και τεχνικής άποψης, προσφοράς. Για το λόγο αυτό απαγορεύεται ο επιμερισμός της κατασκευής ενός «ενιαίου» έργου σε μερικότερα μη αυτοτελή έργα - έργα δηλαδή που από τεχνική και ουσιαστική άποψη όχι μόνο δεν μπορούν, αλλά και επιβάλλεται για το οικονομικοτεχνικώς άρτιο και το συμφέρον του ευρύτερου έργου να αποτελέσουν αντικείμενο ενιαίας δημοπρασίας - και στη συνέχεια η απευθείας ανάθεση αυτών χωριστά ή η ανάθεση κατόπιν πρόχειρου διαγωνισμού με βάση το ύψος της δαπάνης που προκύπτει από την κατάτμηση της συνολικής δαπάνης που απαιτείται για την κατασκευή του «ενιαίου» έργου, καθόσον με τον τρόπο αυτό επιχειρείται, κατά περιγραφή των οικείων διατάξεων, η μη τήρηση της οριζόμενης από τις διατάξεις αυτές διαδικασία διενέργειας τακτικού διαγωνισμού (βλ. Πράξεις VII Τμ. 45/2009, 79/2008 47, 134, 139, 142/2008, 4, 267/2007, 83, 145, 164, 259, 280/2006, 70/2005, IV Τμ. 136, 137/2004, 193, 37/2003, 88/97, 93/1999 κ.ά.). Το ενιαίο, δε, του έργου κρίνεται κατά περίπτωση με βάση λειτουργικά κριτήρια και ειδικότερα την οικονομικοτεχνική λειτουργία των ανατιθέμενων μερικότερων έργων, το είδος των απαιτούμενων για την κατασκευή καθενός από τα έργα αυτά εργασιών, την ύπαρξη μιας αναδόχου εργοληπτικής εταιρείας ή περισσοτέρων ασχολούμενων με το αυτό αντικείμενο, την ταυτόχρονη ανάθεση της κατασκευής των μερικότερων έργων, την ομοιότητα των μελετών, τη δυνατότητα πραγματοποίησης του συνόλου των εργασιών από μία και μόνο επιχείρηση, τη χρονική διάρκεια κατασκευής τους, την ενότητα του γεωγραφικού πλαισίου, εντός του οποίου θα εκτελεστούν τα ανατιθέμενα έργα. Κατά συνέπεια, ο επιμερισμός της κατασκευής ενός ενιαίου δημοτικού έργου, η εκτέλεση του οποίου λαμβάνει χώρα εντός του γεωγραφικού πλαισίου του Δήμου, σε περισσότερα ομοειδή έργα, για τα οποία έχουν αναγραφεί ιδιαίτερες πιστώσεις στον οικείο προϋπολογισμό, προς αποφυγή της διαδικασίας επιλογής αναδόχου με δημόσιο ανοικτό διαγωνισμό δεν είναι νόμιμος και επομένως, δεν είναι νόμιμη και η δαπάνη που προκαλείται από την εκτέλεση των έργων αυτών (βλ. Πράξεις VIΙ Τμ. 83, 164, 259/2006, 4, 210, 267/2007, 45/2009 κ.ά.)……Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις προηγούμενες σκέψεις, το Τμήμα κρίνει ότι τα ανωτέρω έργα, που εκτελέστηκαν στο Δήμο ..., δεν είναι χωριστά και αυτοτελή έργα, αλλά αποτελούν ένα ενιαίο δημοτικό έργο, διότι περιλαμβάνουν τις ίδιες ή παρεμφερείς εργασίες για την κατασκευή τους -ήτοι τσιμεντοστρώσεις και ασφαλτοστρώσεις- οι οποίες εκτελούνται στον ίδιο γεωγραφικό χώρο (Δ.Δ. …), κατά την ίδια χρονική περίοδο, επιπλέον δε ανατέθηκαν ταυτόχρονα τα τρία στην ίδια εταιρεία και λίγο μεταγενέστερα το τέταρτο. Κατά συνέπεια, δεν είναι νόμιμη η κατάτμηση του ενιαίου αυτού έργου σε τέσσερα επιμέρους έργα με το χαρακτηρισμό αυτών ως αυτοτελών «μικρών έργων», με σκοπό την αποφυγή διενέργειας δημόσιου ανοικτού διαγωνισμού και την προσφυγή αφενός στην εξαιρετική διαδικασία της απευθείας ανάθεσης (για τα τρία εξ αυτών) και αφετέρου στην εξαιρετική διαδικασία του πρόχειρου διαγωνισμού (για το τέταρτο έργο), δεδομένου ότι ναι μεν ούτε ο προϋπολογισμός καθενός από τα τρία πρώτα έργα ούτε και ο προϋπολογισμός του τέταρτου εξ αυτών υπερβαίνουν τα ποσά που τίθενται από τις προαναφερόμενες διατάξεις ως όρια για την απευθείας ανάθεση έργου σε εργοληπτική επιχείρηση ή για την προσφυγή στη διαδικασία του πρόχειρου διαγωνισμού (10.271,46 ευρώ χωρίς Φ.Π.Α. και 45.000,00 ευρώ με Φ.Π.Α., αντίστοιχα), πλην όμως ο προϋπολογισμός της συνολικής τους δαπάνης ανέρχεται στο ποσό των 52.781,48 ευρώ (44.354,42 ευρώ χωρίς Φ.Π.Α.), που υπερβαίνει τόσο το προαναφερόμενο όριο της απευθείας ανάθεσης δημοτικών έργων όσο και αυτό για τη διενέργεια πρόχειρου διαγωνισμού.

ΕΛΛΕΙΜΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΗΜΟΥ:Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη μείζονα σκέψη της παρούσας, το Τμήμα κρίνει ότι ο εκκαλών δεν ευθύνεται για την αποκατάσταση του ελλείμματος που αντιστοιχεί στις δαπάνες που πληρώθηκαν με τα επίμαχα χρηματικά εντάλματα του Δήμου .., καθόσον δεν βαρύνεται με οιασδήποτε μορφής υπαιτιότητα ως προς τη δημιουργία του, όπως βασίμως προβάλλεται και με την υπό κρίση έφεση. Ειδικότερα, ο εκκαλών προέβη στην εκκαθάριση των δαπανών για την πληρωμή των επίμαχων έργων, τα οποία είχαν ανατεθεί και ήδη βεβαιωθεί ως προσηκόντως παραληφθέντα, με επιμέλεια των αρμόδιων οργάνων της προηγούμενης Δημοτικής Αρχής, καθώς και στην υπογραφή των σχετικών χρηματικών ενταλμάτων, δεδομένου ότι στα εντάλματα αυτά είχαν επισυναφθεί όλα τα νόμιμα δικαιολογητικά, όπως οι ανωτέρω αποφάσεις της Δημαρχιακής Επιτροπής περί (απευθείας) ανάθεσης των έργων, οι οικείες συμβάσεις, οι βεβαιώσεις καλής εκτέλεσης της ορισθείσας προς τούτο Επιτροπής Παραλαβής, τα σχετικά τιμολόγια παροχής υπηρεσιών, οι αποφάσεις της Δημαρχιακής Επιτροπής περί ψήφισης ισόποσων πιστώσεων, καθώς και οι απαιτούμενες βεβαιώσεις Ι.Κ.Α. και Δ.Ο.Υ.. Για τον λόγο αυτόν, άλλωστε, οι εν λόγω δαπάνες αρχικά είχαν θεωρηθεί νόμιμες και κανονικές και από την αρμόδια Επίτροπο του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Περαιτέρω, για τη διάγνωση τυχόν υπαιτιότητας στη διαχειριστική συμπεριφορά του εκκαλούντος δεν μπορεί να ληφθεί υπόψη το από 27.5.2010 έγγραφο της Διεύθυνσης Ελέγχου Κατασκευής Έργων της Περιφέρειας …, με το οποίο και αποδείχθηκε ότι τα συγκεκριμένα έργα που πληρώθηκαν με τα ως άνω, εκδοθέντα στις 19.9.2007   τα δύο πρώτα και στις 24.7.2008 το τρίτο, χρηματικά εντάλματα, δεν είχαν εκτελεσθεί, διότι το στοιχείο αυτό συντάχθηκε και περιήλθε σε γνώση του σε χρόνο πολύ μεταγενέστερο της πληρωμής. Επιπλέον, τα επίμαχα έργα δεν συμπεριλαμβάνονταν στο από 21.12.2007 πόρισμα του δειγματοληπτικού ελέγχου που διενήργησε η συγκροτηθείσα, κατόπιν πρότασης του ίδιου του εκκαλούντος, Επιτροπή του Δήμου.(..)Κατόπιν αυτών, κατά παραδοχή του σχετικού λόγου έφεσης, η προσβαλλόμενη πράξη παρίσταται νομικώς πλημμελής και, ως εκ τούτου, ακυρωτέα ως προς τον εκκαλούντα.