Διαμόρφωση αύλειου χώρου Ιερού Ναού..:Με δεδομένα αυτά, η δαπάνη εκτέλεσης του επίμαχου έργου εξυπηρετεί λειτουργικές ανάγκες του Δήμου, διότι, αναδεικνύοντας ένα ιστορικό μνημείο – σύμβολο του «μαρτυρικού» χωριού …, συμβάλλει στη διατήρηση της συλλογικής μνήμης των θυμάτων της ναζιστικής κατοχής και προάγει τα πνευματικά συμφέροντα των δημοτών.Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, η δαπάνη που εντέλλεται με το Β100, οικονομικού έτους 2018, χρηματικό ένταλμα πληρωμής του Δήμου … είναι νόμιμη και αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί εάν δεν είχε λήξει το οικονομικό έτος 2018 τις πιστώσεις του οποίου βαρύνει.

Εκτέλεση έργου..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν, το Τμήμα κρίνει τα ακόλουθα: Ενόψει του ότι ο ως άνω Ιερός Ναός χαρακτηρισθείς αρμοδίως ως μνημείο, δεν ανήκει, κατά τα αναφερόμενα στην ένδικη αίτηση, στην κυριότητα της αιτούσας, ούτε από άλλα στοιχεία του φακέλου προκύπτει ότι αυτή ορίστηκε φορέας υλοποίησης του επίμαχου έργου, απαιτείτο η σύναψη προγραμματικής σύμβασης, κατά το άρθρο 100 παρ. 5 του ν. 3852/2010, με τη συμμετοχή της ιδίας και του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Άλλωστε με  την ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΜΤΕ/ΔΑΒΜΜ/ΤΜΒΜΜ/342088/33111/2629/626/4.7.2018 απόφαση του Τμήματος Μελετών Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού, που περιλαμβάνεται στα στοιχεία του φακέλου, εγκρίθηκε, σύμφωνα με την κατατεθείσα προμελέτη, η μερική ανακατασκευή της στέγης (εκτός της περιοχής του τρούλου) του Ιερού Ναού και όχι η υλοποίηση του επίμαχου έργου από την Περιφέρεια ..., ενώ στην τεχνική περιγραφή της οικείας μελέτης του έργου περιλαμβάνονται, πέραν των εργασιών ανακατασκευής της στέγης και εργασίες στον τρούλο του Ιερού Ναού. Επομένως, αβασίμως προβάλλει η αιτούσα ότι στην προκειμένη περίπτωση δεν ήταν υποχρεωτική, πριν από τη διεξαγωγή της εν λόγω διαγωνιστικής διαδικασίας, η σύναψη προγραμματικής σύμβασης κατά τις διατάξεις του άρθρου 100 του ν. 3852/2010 μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού, της Περιφέρειας ... και του Ιερού Ναού. Εξάλλου, με την επικαλούμενη από την αιτούσα 144/2018 πράξη του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου δεν κρίθηκε ότι η σύναψη της προγραμματικής σύμβασης του άρθρου 100 του ν. 3852/2010 δεν απαιτείται να προηγείται της διαγωνιστικής διαδικασίας, πλην όμως πράγματι με αυτήν ελέγχθηκαν ταυτόχρονα τα υποβληθέντα σχέδια της προγραμματικής και της οικείας εκτελεστικής σύμβασης.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Με τα δεδομένα αυτά, και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, δεν είναι νόμιμη η εκτέλεση, με δαπάνες του Δήμου ....., του έργου της ανάπλασης και διαμόρφωσης του αυλείου χώρου του Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου, καθόσον δεν προβλέπεται ούτε από το άρθρο 24 ΔΚΚ ούτε άλλη διάταξη νόμου, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι εξυπηρετεί τη λειτουργική του δραστηριότητα ούτε ότι εξυπηρετεί την αποτελεσματικότερη εκπλήρωση των σκοπών του Δήμου. Και τούτο διότι δεν αποδεικνύεται κατά τρόπο αναμφισβήτητο ότι ο εν λόγω χώρος είναι κοινόχρηστος και ότι ανήκει κατά κυριότητα στο Δήμο, ενόψει και της προσκομισθείσας από 1.8.2008 βεβαίωσης του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου, σύμφωνα με την οποία ο προαύλιος χώρος του ανωτέρω ιερού ναού ανήκει εξ ολοκλήρου σ’ αυτόν. Κατ’ ακολουθίαν, η εντελλόμενη με το υπό κρίση χρηματικό ένταλμα δαπάνη δεν είναι νόμιμη και συνεπώς, το ένταλμα αυτό δεν πρέπει να θεωρηθεί. 

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, η εντελλόμενη δαπάνη δεν είναι νόμιμη, καθόσον η εκτέλεση, με δαπάνες του Δήμου ....., του έργου της ανάπλασης του αυλείου χώρου του Ιερού Ναού Αγίου Δημητρίου, ο οποίος, ως ενοριακός, έχει ιδία νομική προσωπικότητα (άρθρο 1παρ. 4 του ν. 590/1977-ΦΕΚ Α΄ 146), δεν προβλέπεται από καμία διάταξη νόμου, δε συντελεί στην αποτελεσματικότερη εκπλήρωση των σκοπών του Δήμου, ούτε εξυπηρετεί τη λειτουργική του δραστηριότητα. Πλην, όμως, το Τμήμα κρίνει ότι τα αρμόδια όργανα του Δήμου πεπλανημένα, πλην συγγνωστώς, υπέλαβαν ότι οι αύλειοι χώροι του Ιερού Ναού αποτελούν κοινοχρήστους χώρους και ως εκ τούτου η ανάπλασή τους εμπίπτει στην αρμοδιότητα του Δήμου, σύμφωνα με την προμνησθείσα διάταξη του Δημοτικού και Κοινοτικού Κώδικα. Κατόπιν αυτών, το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα πρέπει να θεωρηθεί λόγω συγγνωστής πλάνης.Συγγνωστή πλάνη

Δαπάνη Δήμου για την προμήθεια υλικών για την εγκατάσταση κεντρικής θέρμανσης σε Ιερό Ναό, όπως και για την προμήθεια επίπλων για αίθουσα, που ανήκει στον ως άνω Ναό, είναι μη νόμιμη, καθόσον δεν προβλέπεται από καμμιά διάταξη νόμου, ούτε εξυπηρετεί τους σκοπούς του Δήμου, αφού επάγεται ωφέλεια μόνο στον εν λόγω Ναό, ο οποίος, ως ενοριακός έχει ίδια νομική προσωπικότητα(ν.π.δ.δ.). Συγγνωστή πλάνη.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Με την ένδικη αίτηση ζητείται η αναθεώρηση της 123/2020 απόφασης του VI Τμήματος. Με την απόφαση αυτή απορρίφθηκε, ως εκπροθέσμως ασκηθείσα, αίτηση ανάκλησης κατά της  39/2019 πράξης του αναπληρωτή Επιτρόπου στον Νομό Κοζάνης, με την οποία κρίθηκε ότι κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου προγραμματικής σύμβασης μεταξύ της αιτούσας, του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και του Ενοριακού Ιερού Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Διλόφου Βοΐου Κοζάνης για την υλοποίηση του έργου «Αποκατάσταση Ιερού Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Διλόφου», προϋπολογιζόμενης δαπάνης 450.000 ευρώ, με ΦΠΑ.(....)Με δεδομένα αυτά, τόσο το Υπουργείο Πολιτισμού όσο και το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο του Ιερού Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Διλόφου έχουν εγκρίνει το σχέδιο της προγραμματικής σύμβασης. Περαιτέρω, δοθέντος ότι το εκκλησιαστικό νομικό πρόσωπο, που έχει την κυριότητα και νομή του προς αποκατάσταση ναού, δεν διαθέτει οικονομικοτεχνικά μέσα ούτε καν διοικητικό προσωπικό, ευλόγως η συμμετοχή του περιορίζεται στον ορισμό εκπροσώπου στην επιτροπή παρακολούθησης του έργου, χωρίς η περιορισμένη αυτή σύμπραξη να προσδίδει, εξ αυτού και μόνο του λόγου, ακυρότητα στην υπό κατάρτιση προγραμματική σύμβαση. Τέλος, εφόσον με τις προγραμματικές συμβάσεις επιδιώκεται ο σχεδιασμός και ο προγραμματισμός για την υλοποίηση ενός έργου, υπηρεσίας ή μελέτης και όχι η υλοποίηση καθεαυτή, δεν απαιτείται ούτε άλλωστε προβλέπεται στο ελάχιστο περιεχόμενό τους (βλ. άρθρο 100 του ως άνω ν. 3852/2010) η προηγούμενη έκδοση οικοδομικής αδείας για το προς εκτέλεση έργο. Αναθεωρεί την 123/2029 απόφαση του VI Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου.Ανακαλεί την 39/2019 πράξη του αναπληρωτή Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στον Νομό Κοζάνης.Αποφαίνεται ότι δεν κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου προγραμματικής σύμβασης μεταξύ της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και του Ενοριακού Ιερού Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Διλόφου Βοΐου Κοζάνης.

Δημόσια Έργα:Ζητείται η ανάκληση της 32/2021 Πράξης της Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στην Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης, με την οποία κρίθηκε ότι κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου σύμβασης για την εκτέλεση του έργου «Αποκατάσταση Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου Διλόφου Βοΐου».(....)Κατόπιν των ανωτέρω και σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν στη σκέψη 4 της παρούσας, ως προς τον πρώτο διακωλυτικό λόγο, το Δικαστήριο, δοθέντος του ότι το δημοπρατηθέν έργο αφορά σε εργασίες αποκατάστασης του χαρακτηρισθέντος ως μνημείου "Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου Διλόφου Βοΐου", κρίνει ότι απαιτείται η τήρηση της διαδικασίας έκδοσης σχετικής οικοδομικής άδειας από την ήδη συσταθείσα ΥΔΟΜ της Εκκλησίας της Ελλάδος, στη χωρική δικαιοδοσία της οποίας ανήκει ο ανωτέρω ναός, κατά τα οριζόμενα στις ειδικές διατάξεις του άρθρου 32 παρ. 2 και 7 του ν. 4495/2017, αφού προηγουμένως εξασφαλιστεί η προέγκριση της σχετικής οικοδομικής άδειας από την ΥΔΟΜ του Δήμου Βοΐου, όπως ορθώς κρίθηκε και με την προσβαλλόμενη Πράξη (βλ. σχετ.  το 20410/27.10.2021 έγγραφο της ΥΔΟΜ του Δήμου Βοΐου και το 209/αριθ. διεκπ. 109/26.10.2021 έγγραφο του Προϊσταμένου του Τμήματος Αδειών της ΥΔΟΜ της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, με τα οποία επιβεβαιώνεται η παραπάνω κρίση). Ωστόσο, το ζήτημα αυτό ως αναγόμενο στις υποχρεώσεις του αναδόχου κατά το στάδιο εκτελέσεως της συμβάσεως (βλ άρθρο 12 παρ. 4 του συμβατικού τεύχους Ειδική Συγγραφή Υποχρεώσεων σελ. 22 και 23) δεν συνιστά διακωλυτικό λόγο για την υπογραφή του σχεδίου συμβάσεως (πρβλ. VI Τμ. 1071/2016).Ως προς τον δεύτερο διακωλυτικό λόγο, το Δικαστήριο κρίνει ότι, κατά παράβαση της διαγραφόμενης στις διατάξεις των άρθρων 10 και 40 του ν. 3028/2002 διαδικασίας, η Περιφέρεια προέβη στη δημοπράτηση του έργου της αποκατάστασης του ως άνω χαρακτηρισμένου ως μνημείου Ιερού Ναού, χωρίς την προηγούμενη έγκριση από την αρμόδια ΔΑΒΜΜ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού των εργασιών που περιλαμβάνονται στην τελική μελέτη του έργου, όπως αυτή αναμορφώθηκε μετά τη σύνταξη της αρχικής μελέτης (έτος 2012) προκειμένου να αντιμετωπισθεί το προαναφερόμενο γεωλογικό φαινόμενο, το οποίο επισυνέβη σε μεταγενέστερο χρόνο (2013) και εξέθεσε το μνημείο σε μεγαλύτερες φθορές επιβάλλοντας είτε την αύξηση των ήδη προβλεπόμενων με την αρχική μελέτη εργασιών είτε την ένταξη νέων για την συνολική αποκατάσταση και ενίσχυση των θεμελίων του Ιερού Ναού και του περιβάλλοντος αυτόν χώρου. Απορρίπτει την από 29.9.2021 προσφυγή του  Ο.Τ.Α. Β΄ βαθμού  (ν.π.δ.δ.) με την επωνυμία «Περιφέρεια …».Αποφαίνεται ότι το σχέδιο σύμβασης για την εκτέλεση του έργου με τίτλο έργου «Αποκατάσταση Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου Διλόφου Βοΐου» δεν πρέπει να υπογραφεί.

Χορήγηση ή μη άδειας από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ) για την έναρξη εργασιών αποκατάστασης νεότερου μνημείου.(...)Για την έναρξη εργασιών αποκατάστασης του Ιερού Ναού Εισοδίων της Θεοτόκου στο Αίγιο, Π.Ε. Αχαΐας, ιδιοκτησίας της Ιεράς Μητρόπολης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας, κηρυγμένου νεότερου μνημείου, δεν απαιτείται επιπλέον άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (ομόφωνα).

Δεν είναι λειτουργική κατά τα ανωτέρω δαπάνη, η οποία εξυπηρετεί την αξιοποίηση ή βελτίωση αλλότριας περιουσίας, ήτοι, μεταξύ άλλων, περιουσίας κινητής ή ακίνητης που ανήκει κατά κυριότητα σε άλλο ν.π.δ.δ., καθόσον η δαπάνη αυτή επάγεται ωφέλεια μόνο στο τελευταίο (πρβλ. Ελ.Συν. VII Τμ. πραξ. 207, 141/2010, 105, 129, 179/2009, 2, 207/2008, 338, 257, 39/2006). Δύναται, όμως, να θεωρηθεί λειτουργική εκείνη η δαπάνη που συντελεί στη βελτίωση μεν αλλότριας περιουσίας, συνεπάγεται, όμως, ωφέλεια για το Δήμο, στον οποίον έχει παραχωρηθεί η χρήση και εκμετάλλευση της περιουσίας αυτής, κινητής ή ακίνητης, για μακρό χρονικό διάστημα και συντελεί άμεσα ή έμμεσα στην πιο αποτελεσματική εκπλήρωση των σκοπών του.(...)Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη η εκπόνηση μελέτης για την κατασκευή του έργου «προσθήκη κατ’ επέκταση Η/Χ και αντικατάσταση στέγης στο δημοτικό αναψυκτήριο ...», παρόλο που αφορά ακίνητο ιδιοκτησίας της Ιεράς Μητρόπολης Ιερισσού, Αγίου Όρους και Αρδαμερίου, εξυπηρετεί την αποτελεσματική εκπλήρωση των σκοπών του Δήμου ..., καθόσον επάγεται ωφέλεια για το Δήμο, στον οποίο έχει νομίμως παραχωρηθεί η χρήση και εκμετάλλευση του ακινήτου αυτού και μάλιστα για μακρό χρονικό διάστημα (είκοσι έτη), ο οποίος άλλωστε ήδη εκμεταλλεύεται το ως άνω Δημοτικό Αναψυκτήριο εκμισθώνοντας το. Επιπλέον, ο Δήμος ….. προβαίνοντας στην προαναφερόμενη μελέτη εκπληρώνει αναληφθείσα υποχρέωσή του προς την ως άνω Ιερά Μητρόπολη, σχετικά με τους όρους παραχώρησης του ακινήτου αυτού, καθόσον η παραχώρηση πραγματοποιήθηκε με σκοπό την ανάπλαση και αξιοποίηση του χώρου, ο δε όρος αυτός συντελεί αποτελεσματικά στην εκπλήρωση των σκοπών του Δήμου.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Ζητείται  η ανάκληση της 64/2024 Πράξης του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Επί των ζητημάτων που αναφύονται από την εξέταση των ως άνω δύο διακωλυτικών λόγων η Πάρεδρος Ευπραξία Δημολιού εξέφρασε την εξής αποκλίνουσα γνώμη: Κάθε έκτακτο και απρόβλεπτο γεγονός χρήζει εξατομικευμένης εκτίμησης, όπως και το κατεπείγον ή μη της ανάγκης αποκατάστασης των διάφορων τύπων ζημιών που αυτό προκαλεί. Η ειδική προϋπόθεση του κατεπείγοντος για την προσφυγή στη διαπραγμάτευση σε περίπτωση καταστροφικού σεισμού δεν εκλείπει εκ του γεγονότος ότι απαιτούνται αδειοδοτήσεις ή μελέτες, ή διασφάλιση υψηλού ύψους χρηματοδότησης για την ταχύτερη στατική και λειτουργική αποκατάσταση του σοβαρά πληγέντος από τον σεισμό κτιρίου που εν προκειμένω είναι Ιερός Ναός μεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας και λατρευτικής τιμής. Και εφόσον αποδεικνύονται οι συνεχείς και συναπτές ενέργειες της Ιεράς Μητρόπολης Αχαρνών, του Δήμου Αχαρνών και της αναθέτουσας Αναπτυξιακής Αχαρνών τόσο για την προηγούμενη και άμεση εκπόνηση ενδελεχούς στατικής μελέτης διασφαλίζουσας την ποιοτική εκτέλεση των αποκαταστατικών εργασιών όσο και για την ολοκλήρωση της ανάθεσης των εργασιών αυτών δίχως χρονοτριβή οφειλόμενη σε υπαιτιότητά τους, η παρατηρούμενη χρονική απόσταση από τον χρόνο εκδήλωσης του σεισμού η οποία οφείλεται αποκλειστικά στη δυσμενή συγκυρία της υγειονομικής κρίσης του Covid-19, δεν αποκλείει την αποσόβηση των εξ αρχής αδήριτων, μη αμβλυνόμενων με την πάροδο του χρόνου αλλά, αντιθέτως, συνεχώς επιδεινούμενων αναγκών αποκατάστασης του φέροντος οργανισμού του Ιερού Ναού με προσφυγή στην πλέον κατάλληλη ως την πλέον ταχεία διαδικασία ανάθεσης, που είναι η διαπραγμάτευση. Επίσης, δοθέντος ότι η αποκατάσταση του φέροντος οργανισμού του Ιερού Ναού οδηγεί αναπόφευκτα και σε ταυτόχρονη αποξήλωση και επανατοποθέτηση πεπαλαιωμένων ηλεκτρομηχανολογικών  εγκαταστάσεων, η ολική ανακαίνιση των οποίων επιβάλλεται και εκ του λόγου ότι δεν συμφωνούν με τα διεθνή πρότυπα εσωτερικών ηλεκτρολογικών εγκαταστάσεων, είναι θεμιτή, για λόγους αλληλεξάρτησης των εργασιών και οικονομίας κονδυλίων, η γενόμενη συμπερίληψη του συνόλου αυτών στις ανατιθέμενες με την διαπραγμάτευση εργασίες αποκατάστασης, η οποία άλλωστε επιβαρύνει τον συνολικό προϋπολογισμό, σε μικρό ποσοστό, μη υπερβαίνον το 11,7% αυτού, κατά τα βασίμως προβαλλόμενα με την προσφυγή και την παρέμβαση. Αντιθέτως, αναφορικά με τις εργασίες επανασχεδιασμού - ανακαίνισης της περιβάλλουσας τον Ιερό Ναό Πλατείας, είναι έκδηλο ότι δεν συνδέονται με επαρκή αιτιότητα με τις ζημίες που προκλήθηκαν από τον σεισμό. Κατά συνέπεια, και λαμβανομένων υπόψη i) ότι η χρηματοδότηση των εν λόγω διακριτών εργασιών επανασχεδιαμού- ανακαίνισης της πλατείας δεν καλύπτεται από το Πρόγραμμα ΦΙΛΟΔΗΜΟΣ ΙΙ αλλά φέρεται ότι θα καλυφθεί από ίδιους πόρους του Δήμου Αχαρνών για τους οποίους δεν έχει προσκομιστεί απόφαση ανάληψης δαπάνης, ii) ότι η πολύ μικρή προσφερθείσα μέση έκπτωση του αναδόχου εκ ποσοστού 1,06%, σε ανάθεση που γίνεται αποκλειστικά βάσει τιμής, επιτρέπει την αφαίρεσή τους από τη σύμβαση χωρίς την αλλοίωση της προσφοράς του αναδόχου και του ελάχιστου ανταγωνισμού που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης, εκτιμάται ότι  είναι δυνατή, υπό τις συνθήκες αυτές, η υπογραφή της σύμβασης κατόπιν αποχωρισμού των εν λόγω εργασιών από το αντικείμενό της, όπως  αναγνωρίζεται επικουρικώς από την αναθέτουσα  στην ένδικη προσφυγή. Δεν ανακαλεί, κατά τα αναφερόμενα στο αιτιολογικό, την 64/2024 Πράξη προσυμβατικού ελέγχου του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου