ΘΕΜΑ: Κοινοποίηση ορισμένων διατάξεων του άρθρου 5 του ν. 4038/2012 «Επείγουσες ρυθμίσεις που αφορούν την εφαρμογή του μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2012-2015» (ΦΕΚ 14 Α702.02.2012), καθώς και των διατάξεων της παραγράφου 3 του άρθρου 116 του ν.4070/2012 «Ρυθμίσεις ηλεκτρονικών επικοινωνιών, μεταφορών, δημοσίων έργων και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 82 Α'/10.04.2012).

Θέμα: Κοινοποίηση εγγράφου του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου σχετικά με το περιεχόμενο του φακέλου ανάθεσης δημοσίου έργου και προγραμματικών συμβάσεων έργων, που υποβάλλονται για προσυμβατικό έλεγχο.Ε Γ Κ Υ Κ Λ Ι Ο Σ 16

Αντιπλημμυρικά έργα..ζητείται η ανάκληση της 438/2019 Πράξης του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου...Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα παρατέθηκαν στις σκέψεις ΙΙ και ΙΙΙ της παρούσας, το Τμήμα άγεται στην κρίση ότι, κατά τα ορθώς κριθέντα από το Κλιμάκιο, δεν συντρέχουν στην κρινόμενη υπόθεση οι νόμιμες προϋποθέσεις για τη σύναψη της επίμαχης συμπληρωματικής σύμβασης. Ειδικότερα: Η δαπάνη, που περιλαμβάνεται στην συμπληρωματική σύμβαση και αφορά στην πληρωμή της χρηματικής εισφοράς απόρριψης προϊόντων εκσκαφών σε διαχειριστή ΑΕΚΚ, μη νομίμως ορίσθηκε ότι θα πληρωθεί στην ανάδοχο απολογιστικά, δοθέντος ότι αυτή δεν αφορά σε εργασίες που είναι ιδιαίτερα δύσκολο να τιμολογηθούν, ούτε σε δοκιμαστικές εργασίες και έρευνες, ούτε συντρέχει περίπτωση αδυναμίας προσδιορισμού των ποσοτήτων και των προς εκτέλεση εργασιών, περιστάσεις δηλαδή που πρέπει, κατά νόμο, να συντρέχουν, προκειμένου να επιλεγεί η εφαρμογή του απολογιστικού συστήματος ή προκειμένου να ζητηθεί από τον ανάδοχο να εκτελέσει ορισμένες εργασίες απολογιστικώς (πρβλ. άρθρο 9 του Κώδικα Δημοσίων Έργων). Αντιθέτως, η εν λόγω δαπάνη αφορά σε κόστος (κόστος υποδοχής αποβλήτων εκσκαφής σε Σύστημα Συλλογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης, Σ.Σ.Ε.Δ.), το οποίο είναι εκ των προτέρων γνωστό και δύναται ευχερώς να προσδιορισθεί καθ΄ύψος, αφού είναι επίσης ευχερώς προσδιορίσιμη και η ποσότητα των αποβλήτων (εκσκαφών) που θα παραχθούν κατά την εκτέλεση του έργου, έπρεπε δε να συνυπολογισθεί στην τιμή των εργασιών εκσκαφής στο οικείο άρθρο του Τιμολογίου του έργου. Άλλωστε, στην Ειδική Συγγραφή Υποχρεώσεων των τευχών δημοπράτησης του έργου, που εγκρίθηκε τον Μάιο 2016, προβλέπεται ρητώς η υποχρέωση του αναδόχου να εξασφαλίσει “τους αναγκαίους χώρους για τη απόθεση προϊόντων ορυγμάτων, περισσευμάτων φυτικών γαιών, υπολειμμάτων κάθε είδους έργων, όπως οποιουδήποτε περισσεύματος υλικών” και διευκρινίζεται ότι η Υπηρεσία δεν θα αναγνωρίσει καταβολή αποζημίωσης σχετιζόμενη με τέτοια προβλήματα. Επιπλέον, η Κ.Υ.Α. 36259/1757/Ε103//2010 «Μέτρα, όροι και πρόγραμμα για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων από εκσκαφές, κατασκευές και κατεδαφίσεις (Α.Ε.Κ.Κ.)» (Β΄ 1312), η οποία εκδόθηκε κατ΄εξουσιοδότηση των διατάξεων του άρθρου 17 του ν. 2939/2001 και καθόρισε τις ειδικότερες υποχρεώσεις των παραγωγών ή διαχειριστών αποβλήτων εκσκαφών, μεταξύ των οποίων τη συμμετοχή τους σε συλλογικά συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης των αποβλήτων που παράγονται από τη δραστηριότητά τους (άρθρο 8 της Κ.Υ.Α.), ήταν σε ισχύ κατά το χρόνο δημοπράτησης του έργου (2016) και επομένως έπρεπε να διαληφθεί πρόβλεψη στα τεύχη δημοπράτησης του έργου ως προς τα οριζόμενα σε αυτήν. Συνεπώς, και ενόψει του ότι δεν προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου ούτε προβάλλεται από την αιτούσα ότι η υποχρέωση συνεργασίας με εγκεκριμένο σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης (Α.Ε.Κ.Κ.) ανέκυψε μετά τη δημοπράτηση του αρχικού έργου, λόγω λ.χ. το πρώτον δημιουργίας Συλλογικού Συστήματος Εναλλακτικής Διαχείρισης (Σ.Σ.Ε.Δ.) Αποβλήτων Εκσκαφών, Κατασκευών και Κατεδαφίσεων (Α.Ε.Κ.Κ.) στην οικεία γεωγραφική περιφέρεια μετά τη δημοπράτηση του έργου, δεν συντρέχει ούτε η προϋπόθεση του απροβλέπτου, προκειμένου να συμπεριληφθεί νομίμως η εν λόγω δαπάνη στην ελεγχόμενη συμπληρωματική σύμβαση, απορριπτομένου ως αβασίμου του ισχυρισμού, που προβάλλεται με την αίτηση, ότι η οριστική μελέτη του έργου εγκρίθηκε από την αναθέτουσα αρχή στις 31.3.2010, ενώ η προαναφερόμενη ΚΥΑ, που προέβλεψε τη σχετική υποχρέωση διαχείρισης των αποβλήτων, δημοσιεύθηκε στις 24.8.2010. Τέλος, σε κάθε περίπτωση και ανεξαρτήτως των προαναφερόμενων πλημμελειών, που συνδέονται με το εξεταζόμενο κονδύλιο των απολογιστικών δαπανών για την πληρωμή χρηματικής εισφοράς απόρριψης προϊόντων εκσκαφών, αυτό, όπως ορθώς επίσης κρίθηκε από το Κλιμάκιο, συνυπολογίζεται για την εξαγωγή του ποσού της συνολικής αξίας της συμπληρωματικής σύμβασης και τη σύγκρισή της με την αξία της αρχικής σύμβασης, με συνέπεια η αξία της συμπληρωματικής σύμβασης, ανερχόμενη στο ποσό των 799.524,19 ευρώ (πλέον Φ.Π.Α.), να υπερβαίνει το ποσοστό του πενήντα τοις εκατό (50%) του ποσού της αρχικής σύμβασης του έργου (1.340.767,81 ευρώ, πλέον Φ.Π.Α.), κατά παράβαση των οριζομένων στις διατάξεις του άρθρου 57 του Κώδικα Δημοσίων Έργων. Ο ισχυρισμός δε της αιτούσας ότι το εν λόγω κονδύλιο δεν συναθροίζεται με τα λοιπά κονδύλια της συμπληρωματικής σύμβασης, προκειμένου να εξαχθεί η συνολική αξία αυτής και να υπολογισθεί το ύψος αυτής σε σχέση με την αξία της αρχικής σύμβασης, διότι αφορά σε ένα “επιπλέον κόστος” και δεν αφορά σε “εκτέλεση εργασιών (υπερσυμβατικών και νέων)” είναι απορριπτέος ως αβάσιμος. Τούτο, διότι τέτοια εξαίρεση δεν προβλέπεται στο νόμο, περαιτέρω δε διότι το εν λόγω κονδύλιο (ανεξαρτήτως του ζητήματος που αφορά στον εσφαλμένο, κατά τα ανωτέρω, προσδιορισμό του τρόπου πληρωμής του) αφορά σε κόστος, που συνδέεται με την εκτέλεση καθεαυτή των εργασιών εκσκαφής του έργου, οι οποίες προβλέπονται και περιγράφονται στο Τιμολόγιο αυτού και δεν αφορά σε εργασίες πράγματι απολογιστικές (λ.χ. δαπάνες για εργασίες που καθίστανται αναγκαίες λόγω τυχαίως ανευρεθέντων αρχαιολογικών ευρημάτων), που ενδεχομένως κατά περίπτωση να δικαιολογούσαν την εξαίρεση της αξίας εκτέλεσής τους από το άθροισμα των εργασιών της συμπληρωματικής σύμβασης (πρβλ. Γνωμοδ. Ν.Σ.Κ. 109/1997)..(...)Δεν ανακαλεί την 438/2019 πράξη του Ε’ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου.

Λειτουργική βελτίωση στεγάστρων λαϊκής αγοράς:..Με δεδομένα αυτά, η εντελλόμενη δαπάνη είναι μη νόμιμη. Τούτο, διότι η 220/8.6.2017 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου περί απευθείας ανάθεσης της βελτίωσης των στεγάστρων της λαϊκής αγοράς στη φερόμενη ως δικαιούχο και ανάδοχο της αρχικής κατασκευής τους εταιρεία στερείται νόμιμης και επαρκούς αιτιολογίας. Ειδικότερα, η ανωτέρω ανάθεση συνιστά νέο αυτοτελές έργο λειτουργικής βελτίωσης των στεγάστρων κάλυψης των πάγκων πώλησης προϊόντων στη δημοτική λαϊκή αγορά, η εγκατάσταση των οποίων είχε ολοκληρωθεί, κατά τα ανωτέρω, ήδη από τα τέλη του έτους 2016, χωρίς να προκύπτουν σαφώς οι τεχνικοί λόγοι που θα καθιστούσαν αναγκαία, κατ’ άρθρο 125 του ν. 3669/2008, την εκτέλεσή του αποκλειστικά από την εταιρεία αυτή. Σε κάθε περίπτωση άλλωστε, το εν λόγω άρθρο 125 του ν. 3669/2008 έχει καταργηθεί από 8.8.2016, με το άρθρο 377 του ν. 4412/2016, και δεν μπορεί, σύμφωνα με τα οριζόμενα από το άρθρο 376 παρ. 2 του ν. 4412/2016, να τύχει εφαρμογής και να διέπει τη νέα σύμβαση βελτίωσης των στεγάστρων, δεδομένου ότι το έργο της κατασκευής και εγκατάστασής τους είχε ολοκληρωθεί. Για τον ίδιο λόγο, εξάλλου, μη νομίμως γίνεται επίκληση από το Δήμο τόσο του άρθρου 74 παρ. 1 και 2 του ν. 3669/2008, περί υποχρεωτικής συντήρησης του έργου από τον ανάδοχο κατά το χρόνο εγγύησης, την οποία άλλωστε, κατά τις ως άνω ρυθμίσεις και εντός του προβλεπόμενου από το νόμο χρονικού διαστήματος των 15 μηνών, έπρεπε αυτή να αναλάβει χωρίς αντάλλαγμα, όσο και του άρθρου 164 του ίδιου νόμου περί της δυνατότητας ανάθεσης συμπληρωματικών εργασιών στον ανάδοχο εκτελούμενου έργου, καθόσον η απόφαση για τη βελτίωση των στεγάστρων ελήφθη μετά την ολοκλήρωση της κύριας εργολαβίας και την εγκατάσταση των μικροπωλητών στις νέες εγκαταστάσεις. Η δε επικαλούμενη από το Δήμο 2173/1.6.2017 απόφαση του Περιφερειάρχη … περί παράτασης της προθεσμίας διαχειριστικής ολοκλήρωσης της Πράξης «Ολοκληρωμένη παρέμβαση αστικής ανάπτυξης πόλης … Δήμου …»έως 31.8.2018, αφορά στο υποέργο της προμήθειας και τοποθέτησης κλιματιστικών μονάδων στο κτήριο του πολυλειτουργικού χώρου και όχι στο επίμαχο έργο της βελτίωσης των στεγάστρων. Τέλος, ενόψει των ανωτέρω καθώς και της χρηματοδότησης του έργου της λειτουργικής βελτίωσης των στεγάστρων από ίδιους πόρους του Δήμου …, δεν απαιτείτο εν προκειμένω η αποστολή σύμφωνης γνώμης για την υλοποίησή του από την Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης του Επιχειρησιακού Προγράμματος.

Εξάλλου, σύμφωνα με την έννοια των διατάξεων των άρθρων 23 § 3 και 24 § 5 του π.δ/τος 609/1985 («Κατασκευή δημοσίων έργων», ΦΕΚ Α΄ 223), όπως αυτές ίσχυαν στην υπό κρίση υπόθεση, σε περίπτωση λήξεως ισχύος των προσφορών πριν από την έγκριση του αποτελέσματος, η αναθέτουσα αρχή δύναται να ζητήσει από τους συμμετέχοντες την υποβολή δηλώσεων παρατάσεως της ισχύος των προσφορών και των εγγυήσεων συμμετοχής τους και να συνεχίσει τον διαγωνισμό μόνο μεταξύ εκείνων, που υπέβαλαν σχετική δήλωση (πρβλ. ΣτΕ 3214/2003, 1510/2002, ΕΑ ΣτΕ 330/2007), άλλως αποκλειομένων από τα επόμενα στάδια της διαδικασίας των διαγωνιζομένων εκείνων, οι οποίοι, αν και προσκλήθηκαν δεν συμμορφώθηκαν με τις σχετικές υποδείξεις. Σύμφωνα με το άρθρο 14§1 του ν. 2690/1999 («Κύρωση του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ Α΄ 45): «Το συλλογικό όργανο συνεδριάζει νομίμως όταν στη σύνθεσή του μετέχουν, ως τακτικά ή αναπληρωματικά μέλη, περισσότερα από τα μισά των διορισμένων τακτικών μελών (απαρτία). Η απαρτία πρέπει να υπάρχει σε όλη τη διάρκεια της συνεδρίασης. (…) Στα τριμελή συλλογικά όργανα, για την ύπαρξη απαρτίας, απαιτείται η παρουσία και των τριών (3) τακτικών ή αναπληρωματικών μελών». Επίσης, στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 15 του ιδίου νόμου ορίζεται ότι: «Οι αποφάσεις των συλλογικών οργάνων, αν ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά, λαμβάνονται με την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων μελών. (…) Σε κάθε περίπτωση, αν υπάρξει ισοψηφία, υπερισχύει η ψήφος του προέδρου, εκτός αν η ψηφοφορία είναι μυστική, οπότε αυτή επαναλαμβάνεται για μια ακόμη φορά, η τυχόν δε νέα ισοψηφία ισοδυναμεί με απόρριψη. Το μέλος που απέχει από την ψηφοφορία ή δίδει λευκή ψήφο θεωρείται απόν». Σύμφωνα με την έννοια των διατάξεων αυτών, οι οποίες εφαρμόζονται και στη λειτουργία των νομαρχιακών επιτροπών, για την οποία δεν υπάρχουν ειδικότερες ρυθμίσεις στις διατάξεις του π.δ/τος 30/1996 («Κώδικας Νομαρχιακής αυτοδιοίκησης», ΦΕΚ Α΄ 21), τα τριμελή συλλογικά όργανα έχουν απαρτία, όταν καθ’ όλη τη διάρκεια των συνεδριάσεων παρίστανται και τα τρία μέλη τους, Σε περίπτωση δε που κάποιο από αυτά απουσιάζει ή κωλύεται, πρέπει να καλείται το αναπληρωματικό μέλος. Περαιτέρω, οι αποφάσεις λαμβάνονται με την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων μελών, σε περίπτωση δε ισοψηφίας υπερισχύει η ψήφος του προέδρου, εφόσον η ψηφοφορία δεν είναι μυστική, ενώ εάν κάποιο μέλος δώσει λευκή ψήφο, θεωρείται απόν. Με το τιθέμενο από την τελευταία αυτή ρύθμιση πλάσμα δικαίου αποσκοπείται η ευχερέστερη λήψη αποφάσεων από τα συλλογικό όργανο και όχι η ανατροπή της ήδη σχηματισμένης, πριν από τη λήψη αποφάσεως, νόμιμης απαρτίας αυτού, εκ μόνου του γεγονότος της παροχής λευκής ψήφου. Αντίθετη ερμηνευτική εκδοχή, ότι δηλαδή με την, εκ μέρους του συμμετέχοντος σε όλη τη διαδικασία μέλους, παροχή λευκής ψήφου ανατρέπεται η σχηματισθείσα σε προηγούμενο στάδιο απαρτία, θα οδηγούσε στην αδυναμία λήψης αποφάσεων από το συλλογικό όργανο σε κάθε αντίστοιχη περίπτωση, καθώς τα μέλη που ψηφίζουν «λευκό», δεν κωλύονται ούτε απουσιάζουν, ώστε να αναπληρωθούν νομίμως από τα αναπληρωματικά για το σχηματισμό της, απαιτούμενης για την ύπαρξη νόμιμης σύνθεσης, απαρτίας. Συνεπώς, το τριμελές συλλογικό όργανο με νόμιμη σύνθεση λαμβάνει απόφαση, όταν ένα από τα τρία παριστάμενα μέλη του ψηφίζει «λευκό». Σε περίπτωση δε ισοψηφίας των λοιπών δύο μελών, εφόσον ένα εξ αυτών είναι ο πρόεδρος του οργάνου, μπορεί να ληφθεί θετική ή αρνητική απόφαση ανάλογα με την ψήφο αυτού, η οποία και υπερισχύει.

Συμπληρωματικές συμβάσεις.Καταβολή ποσού 126.998,00 ευρώ στη φερόμενη ως δικαιούχο εργοληπτική εταιρεία «......», σε εξόφληση του 3ου λογαριασμού του έργου «Συντήρηση και αξιοποίηση Μετοχίου Ιεράς Σκήτης Αγίου Ανδρέα». Ως αιτιολογία της άρνησής του ο Επίτροπος προέβαλε ότι η εντελλόμενη δαπάνη είναι μη νόμιμη, κατά το ποσό των 30.837,06 ευρώ, που αφορά στην 1η συμπληρωματική σύμβαση του εν λόγω έργου, καθόσον δεν στοιχειοθετείται η συνδρομή απρόβλεπτων περιστάσεων που να δικαιολογούν την προσφυγή στην εξαιρετική διαδικασία της ανάθεσης συμπληρωματικών εργασιών στον ανάδοχο του αρχικού έργου, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 57 του ν. 3669/2008. (...)Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη νομική σκέψη που προηγήθηκε, μη νόμιμα, ο πρώην Δήμος ...... προέβη στη σύναψη της 1ης Συμπληρωματικής Σύμβασης εργασιών του οικείου έργου, καθόσον δεν αποδεικνύεται η συνδρομή αιφνίδιων πραγματικών γεγονότων, που ανέκυψαν κατά την τεχνική εκτέλεση του έργου, τα οποία δεν μπορούσαν αντικειμενικά, να προβλεφθούν και να ενταχθούν στο τεχνικό αντικείμενο της κύριας σύμβασης, όπως αυτό προσδιορίστηκε με βάση την αρχική μελέτη του έργου, προϋπόθεση η οποία, πρέπει να συντρέχει σωρευτικά με τις λοιπές προϋποθέσεις του νόμου, που αφορούν στην αδυναμία διαχωρισμού των συμπληρωματικών εργασιών από την κύρια σύμβαση και στην αναγκαιότητά τους για την τελειοποίηση του έργου. Και ναι μεν ο Δήμος ......, (βλ. το 29324/29.7.2013 έγγραφο του Προϊσταμένου της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών), προβάλλει ότι ήταν οι διαπιστωθείσες κατά τις εκσκαφές και μετά την αποκάλυψη των θεμελίων και της φέρουσας τοιχοποιΐας συνθήκες που είχαν σαν αποτέλεσμα την συμπλήρωση του φυσικού αντικειμένου της αρχικής μελέτης και, κατ’ επέκταση, την εκτέλεση των επίμαχων συμπληρωματικών εργασιών, οι επικαλούμενες, όμως, εκ μέρους του Δήμου καταστάσεις, που ανάγονται στις ήδη υπάρχουσες κατά το χρόνο σύναψης της αρχικής σύμβασης συνθήκες, δεν στοιχειοθετούν κατά την κρίση του Κλιμακίου απρόβλεπτες περιστάσεις, δοθέντος ότι η παλαιότητα των κτιρίων συνιστά αναγκαία παράμετρο που πρέπει να λαμβάνεται υποχρεωτικά υπόψη, κατά τη σύνταξη μελέτης αναπαλαίωσης – συντήρησης, η οποία άλλωστε καθορίζει την έκταση των αναγκαίων εργασιών. Υπό το πρίσμα αυτό, η αδυναμία ακριβούς προμέτρησης των εργασιών συνιστά λογικό μεν ενδεχόμενο, δικαιολογεί, όμως, μία εύλογη απόκλιση - αστοχία της μελέτης, στο μέτρο που δεν υπερβαίνει το κονδύλιο των απροβλέπτων της εργολαβικής σύμβασης, το οποίο εν προκειμένω ανερχόταν σε ποσοστό 15% επί του συνολικού προϋπολογισμού και το οποίο αναλώθηκε για την κάλυψη σφαλμάτων της προμέτρησης της αρχικής μελέτης ως προς την ποσότητα ορισμένων εργασιών. Σε κάθε δε περίπτωση λόγω της παλαιότητας του κτιρίου και του γεγονότος ότι μέρος αυτού είχε καταστραφεί, η κατάσταση της φέρουσας κατασκευής και της θεμελίωσης αυτού έπρεπε να είχε ερευνηθεί επισταμένως και με κάθε δυνατή επιμέλεια στην αρχική μελέτη. Περαιτέρω, μη νομίμως περιελήφθη στην συμπληρωματική σύμβαση η αύξηση του Φ.Π.Α. από 19% σε 23%, καθώς η εφαρμογή νέων κανόνων που καθιερώνονται ως υποχρεωτικοί μετά την ανάθεση του έργου, όπως η αύξηση του Φ.Π.Α., καλύπτονται αποκλειστικά από το κονδύλιο των απροβλέπτων που περιλαμβάνεται στην αρχική σύμβαση. Εξάλλου, ο ισχυρισμός του Δήμου, σύμφωνα με τον οποίο το Ελεγκτικό Συνέδριο, κατά τον προληπτικό έλεγχο δαπάνης που αφορά στην εξόφληση λογαριασμού συμπληρωματικής σύμβασης, δεν μπορεί να ελέγξει παρεμπιπτόντως ούτε τη νομιμότητα της σύμβασης αυτής ούτε τη νομιμότητα του συνταχθέντος Α.Π.Ε., καθόσον πρόκειται για πράξεις οι οποίες δεν έχουν ανακληθεί ή ακυρωθεί δικαστικώς και κατά συνέπεια καλύπτονται από το τεκμήριο νομιμότητας, είναι απορριπτέος το μεν ως μη νόμιμος, καθόσον ο έλεγχος που ασκείται από το Δικαστήριο εκτείνεται σε όλα τα ζητήματα που άπτονται της νομιμότητας και κανονικότητας της δαπάνης, εφόσον δεν έχουν κριθεί από το αρμόδιο δικαστήριο με ισχύ δεδικασμένου, το δε ως ερειδόμενος επί εσφαλμένης προϋπόθεσης, καθόσον ο Επίτροπος, κατά τον διενεργηθέντα προληπτικό έλεγχο της υπό κρίση δαπάνης, δεν έλεγξε τη νομιμότητα του 1ου Α.Π.Ε., αλλά τη συνδρομή των νόμιμων προϋποθέσεων σύναψης και εντεύθεν τη νομιμότητα της συμπληρωματικής σύμβασης και, τέλος, για τον πρόσθετο λόγο ότι η από 10.9.2010 συμπληρωματική σύμβαση δεν αποτελεί ατομική διοικητική πράξη που καλύπτεται από το τεκμήριο νομιμότητας, ώστε να τίθεται ζήτημα παρεμπίπτοντος ελέγχου αυτής (βλ. πράξεις VII Τμ. 29, 130/2012).

Παροχή υπηρεσιών διαχείρισης επικίνδυνων ιατρικών αποβλήτων: Με τα δεδομένα αυτά, η εντελλόμενη δαπάνη, αφορώσα υπηρεσίες παρασχεθείσες κατά το χρονικό διάστημα από 18.10.2016 έως 28.10.2016, δεν ερείδεται ούτε επί της από 16.3.2016 σύμβασης, η χρονική ισχύς της οποίας έληξε στις 15.10.2016 και το πρώτο ένταλμα της οποίας κρίθηκε μη θεωρητέο με την 47/2017 Πράξη του παρόντος Κλιμακίου, ούτε επί της από 2.12.2016 σύμβασης, η χρονική ισχύς της οποίας εκκινεί, κατά τη ρητή πρόβλεψη του άρθρου 11 αυτής, από 2.12.2016. Περαιτέρω, από τα δικαιολογητικά που συνοδεύουν το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα δεν προκύπτει η ύπαρξη έγγραφης σύμβασης καλύπτουσας το επίμαχο χρονικό διάστημα από 18.10.2016 έως 28.10.2016, και ειδικότερα δεν προκύπτει εάν παρατάθηκε η ισχύς της από 16.3.2016 σύμβασης ή εάν, μετά τη λήξη της ισχύος της, μεσολάβησε νέα απόφαση ανάθεσης των εν λόγω υπηρεσιών στη φερόμενη ως δικαιούχο του εντάλματος εταιρεία ή συνήφθη νέα σύμβαση μεταξύ αυτής και του Νοσοκομείου, λαμβανομένου, μάλιστα, υπόψη ότι στο άρθρο 1 της από 2.12.2016 σύμβασης αναφέρεται η από 16.3.2016 σύμβαση ως τελευταία υπογεγραμμένη. Η εν λόγω πλημμέλεια, αν και δεν έχει προβληθεί ως λόγος διαφωνίας από την Επίτροπο, δύναται να εξεταστεί από το Κλιμάκιο, δεδομένου ότι προκύπτει ευθέως από τα στοιχεία του φακέλου και αφορά σε ουσιώδη λόγο σε σχέση με τη νομιμότητα της εντελλόμενης δαπάνης (βλ. Πρακτικά Κ.Π.Ε.Δ. στο IV Tμ. 13η/Συν./23.5.2017 Θέμα Α΄, 30η/Συν./22.11.2016 Θέμα Β΄). Για το λόγο δε αυτό και δεδομένου ότι καταλείπονται αμφιβολίες στο Κλιμάκιο βάσει ποιας έγγραφης σύμβασης ή απόφασης ανάθεσης έχουν παρασχεθεί οι επίμαχες υπηρεσίες και προκειμένου να εξαχθεί ασφαλής κρίση αναφορικά με την υπό κρίση υπόθεση, εισηγούμαι όπως το Κλιμάκιο αναβάλει την έκδοση οριστικής κρίσης, προκειμένου, με επιμέλεια του Γενικού Νοσοκομείου ....... «.......», να προσκομισθούν, εντός 15 ημερών από της λήψεως του παρόντος, στην Επίτροπο του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο Νομό ....... α. έγγραφες αναλυτικές διευκρινίσεις του Νοσοκομείου αναφορικά με το ανακύψαν ζήτημα βάσει ποιας έγγραφης σύμβασης ή απόφασης ανάθεσης παρασχέθηκαν οι εν λόγω υπηρεσίες κατά το επίμαχο χρονικό διάστημα και β. η σύμβαση ή η απόφαση αυτή, από την οποία να προκύπτει η χρονική διάρκεια των παρασχεθεισών βάσει αυτής υπηρεσιών και το ύψος της σχετικής δαπάνης. Ακολούθως, μετά την υποβολή των προαναφερθέντων στοιχείων στην Επίτροπο του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο Νομό ....... και αφού η Επίτροπος τα ελέγξει, εκφέρει σχετική κρίση επ’ αυτών και υποβάλει τα οικεία στοιχεία στο Κλιμάκιο, αυτό θα επιληφθεί εκ νέου της υπόθεσης, προκειμένου να εκδώσει οριστική Πράξη για το παραδεκτό και βάσιμο του λόγου της διαφωνίας· σε περίπτωση δε που η Επίτροπος διαπιστώσει, κατά τα ανωτέρω εκτεθέντα, έλλειψη έγγραφης σύμβασης ή απόφασης ανάθεσης για το ως άνω διάστημα ή κρίνει απαραίτητη τη σύνταξη νέας έκθεσης διαφωνίας, θα πρέπει να τηρηθεί η προδικασία του άρθρου 32 του Κώδικα Νόμων για το Ελεγκτικό Συνέδριο (κυρωθέντος με το άρθρο πρώτο του ν. 4129/2103, Α΄ 52).

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ-Προσυμβατικός ελεγχος: Αιτηση ανάκλησης της 13/2012 πράξης του Επιτρόπου στην 1η Υπηρεσία του Ελεγκτικού Συνεδρίου Νομού… (...) Με τα δεδομένα αυτά, το Τμήμα κρίνει ότι ο πρώτος λόγος ανάκλησης είναι απορριπτέος ως αβάσιμος, δεδομένου ότι η απόφαση με την οποία κατακυρώθηκε το επίμαχο έργο, προϋπολογιζόμενης δαπάνης 195.121,84 ευρώ πλέον ΦΠΑ, ελήφθη από την Οικονομική Επιτροπή στις 14.3.2011, πριν από τη θέση σε ισχύ της παραγράφου 1 του άρθρου 9 του Ν. 4071/2012, συνεπώς αρμοδίως εκδόθηκε η προσβαλλόμενη ενόσω εξακολουθούσε να εφαρμόζεται η διάταξη του άρθρου 278 του Ν. 3852/2010 που επέβαλε τον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας σχεδίων συμβάσεων έργων των Ο.Τ.Α. η προϋπολογιζόμενη δαπάνη των οποίων υπερβαίνει το ποσό των 100.000 ευρώ πλέον ΦΠΑ εφόσον η σχετική κατακυρωτική απόφαση κατ’ ακολουθία της διαγωνιστικής διαδικασίας ανάθεσή τους εκδόθηκε κατά τη διάρκεια της ισχύος της. Περαιτέρω, το Τμήμα κρίνει ότι ο δεύτερος λόγος ανάκλησης πρέπει να γίνει δεκτός, διότι η, ορθώς κατ’ αρχήν σύμφωνα με τα εκτιθέμενα ανωτέρω στη σκέψη ΙΙΙ, διαπιστούμενη με την προσβαλλόμενη πράξη πλημμέλεια της διαδικασίας ανάθεσης του επίμαχου έργου ως προς το χρόνο έκδοσης της απόφασης με την οποία εγκρίθηκαν οι οικείοι περιβαλλοντικοί όροι, δεν είναι ουσιώδης στην προκειμένη περίπτωση, δεδομένου ότι με την απόφαση αυτή, όπως βεβαιώνεται με το 5536/25.6.2012 έγγραφο της Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων της Περιφερειακής Ενότητας ....., δεν επέρχεται οποιαδήποτε τροποποίηση στη μελέτη του έργου, και επιπροσθέτως, διότι, ενόψει της μεταβολής του ισχύοντος και διέποντος το συγκεκριμένο έργο νομοθετικού καθεστώτος του Ν. 1650/1986, με τις τεθείσες σε ισχύ, μετά τη σύνταξη της μελέτης και την κατάρτιση των όρων της διακήρυξης του διαγωνισμού του εν λόγω έργου, διατάξεις του Ν. 4014/2011, οι περιβαλλοντικοί όροι που τελικώς εγκρίθηκαν για την πραγματοποίησή του ανταποκρίνονται πλήρως στις νεώτερες αυτές ρυθμίσεις, οι οποίες βελτιστοποιούν τις συνθήκες περιβαλλοντικής προστασίας, όπως άλλωστε προεκτέθηκε, κατά την εκτέλεση έργων σε σχέση με το προϊσχύσαν νομοθετικό πλαίσιο. Τέλος, ως προς τον τρίτο λόγο ανάκλησης, το Τμήμα κρίνει ομοίως ότι πρέπει να γίνει δεκτός ως βάσιμος, καθώς, σύμφωνα με τα εκτιθέμενα στη σκέψη ΙV, αρμοδίως η Οικονομική Επιτροπή με την 469/21.12.2011 απόφασή της ενέκρινε τη διακήρυξη του διαγωνισμού, όπως οι αναλυτικοί όροι και τα επιμέρους τεύχη της σε σχέδιο είχαν συνταχθεί και θεωρηθεί από τα αρμόδια καθ’ ύλη υπηρεσιακά όργανα της τεχνικής υπηρεσίας, ήδη από τον Ιούλιο του έτους 2011, χωρίς σ’ αυτό να ασκεί επιρροή το γεγονός ότι η διακήρυξη υπεγράφη και από την Αντιπεριφερειάρχη μεταγενεστέρως, ενόψει της εκτελέσεως της ανωτέρω αποφάσεως της Οικονομικής Επιτροπής με τη δημοσίευση της διακήρυξης και της περίληψής της. Εξάλλου, ο ορισμός της Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων της Περιφερειακής Ενότητας ..... ως προϊσταμένης αρχής στη διακήρυξη του διαγωνισμού δεν συνεπάγεται τροποποίηση των νομοθετικών διατάξεων με τις οποίες καθορίζονται οι αρμοδιότητες της Οικονομικής Επιτροπής ως αποφασίζοντος οργάνου, η οποία, άλλωστε, ως τέτοιο έλαβε το σύνολο των αποφάσεων και στην προκειμένη διαγωνιστική διαδικασία, αντίθετα, κατά τη σαφή διατύπωσή του, ετέθη ώστε να προλαμβάνει αμφιβολίες των διαγωνιζομένων ως προς το υπηρεσιακό όργανο στο οποίο μπορούσαν να απευθύνονται κατά την εξέλιξη του διαγωνισμού.

Βελτίωση και Συντήρηση Οριζόντιας και Κατακόρυφης Σήμανσης του Ε.Ο.Δ.(...) Με την κρινόμενη αίτηση ζητείται η ανάκληση της 15/2012 πράξης του Αναπληρωτή Επιτρόπου στην 1η Υπηρεσία του Ελεγκτικού Συνεδρίου Νομού ....., με την οποία κρίθηκε ότι κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου συμβάσεως μεταξύ της Περιφέρειας ..... και της εργοληπτικής επιχείρησης  «.........»  με αντικείμενο το έργο «Βελτίωση και Συντήρηση του Ε.Ο.Δ. ...."Από το συνδυασμό των ανωτέρω διατάξεων συνάγεται ότι με τον ειδικό, ιδρυτικό και οργανωτικό του θεσμού της Νομαρχιακής Αυτοδιοικήσεως νόμο 2218/1994, η Νομαρχιακή Επιτροπή κατέστη αποκλειστικώς αρμόδια για τη διεξαγωγή κάθε είδους διαγωνισμών για την εκτέλεση δημοσίων έργων στη χωρική αρμοδιότητα της οικείας Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, ασκώντας τις αρμοδιότητες της Προϊσταμένης Αρχής, στις οποίες περιλαμβανόταν ο καθορισμός των όρων των σχετικών διαγωνισμών, η κατάρτιση των διακηρύξεων, η έγκριση των τευχών δημοπράτησης, η συγκρότηση των επιτροπών διενέργειας, η κρίση επί των υποβαλλομένων ενστάσεων και η κατακύρωση των αποτελεσμάτων των δημοπρασιών (βλ. VI Τμ. ΕΣ απ. 2492, 2444/2012, 3204/2011). Εξάλλου, μετά την έναρξη της ισχύος του ν. 3852/2010 και την ανάθεση της άσκησης  των σχετικών με την εκτέλεση δημοσίων έργων αρμοδιοτήτων στις Περιφέρειες (1.7.2011), οι εν λόγω αρμοδιότητες περιήλθαν στην Οικονομική Επιτροπή της οικείας Περιφέρειας. Περαιτέρω, οι αρμοδιότητες των τεχνικών υπηρεσιών, των πρώην Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων και ήδη Περιφερειών, στο πλαίσιο των διαδικασιών ανάθεσης δημοσίων έργων, προσδιορίζονται ειδικότερα με τις προαναφερόμενες διατάξεις του π.δ. 186/1996,  χωρίς να άπτονται των αποφασιστικών αρμοδιοτήτων της Νομαρχιακής Επιτροπής των πρώην Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων, ήδη της Οικονομικής Επιτροπής των Περιφερειών. Κατά συνέπεια στα επιμέρους υπηρεσιακά τεχνικά όργανα των φορέων αυτών της Περιφέρειας καταλείπονται αρμοδιότητες μόνο προπαρασκευαστικές των αποφασιστικών οι οποίες είναι αναγκαίες κατά τις διαγωνιστικές διαδικασίες, όπως αντίστοιχα κατά το στάδιο της κατασκευής των έργων, η από τεχνικής απόψεως εποπτεία τους. (...)Με τα δεδομένα αυτά, το Τμήμα κρίνει ότι ο πρώτος λόγος ανάκλησης πρέπει να γίνει δεκτός αφού στην προκειμένη περίπτωση η οριζόντια και κάθετη σήμανση του οδικού δικτύου συνδέεται απόλυτα με το κύριο «πράγμα», που είναι το οδικό δίκτυο, καθώς εξασφαλίζει την επίτευξη του προορισμού του, που είναι η ασφαλής κυκλοφορία, χωρίς την ύπαρξη της οποίας αλλοιώνεται και αυτός ο ίδιος ο προορισμός του.Περαιτέρω, ο δεύτερος λόγος ανάκλησης πρέπει να γίνει ομοίως δεκτός ως βάσιμος, καθώς, σύμφωνα με τα εκτιθέμενα στη σκέψη ΙV, αρμοδίως η Οικονομική Επιτροπή με την 80/14.3.2012 απόφασή της ενέκρινε τη διακήρυξη του διαγωνισμού, όπως οι αναλυτικοί όροι και τα επιμέρους τεύχη της σε σχέδιο είχαν συνταχθεί και θεωρηθεί από τα αρμόδια καθ' ύλη υπηρεσιακά όργανα της Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων, ήδη από τον Φεβρουάριο του έτους 2012. Δεν ασκεί, δε, έννομη επιρροή το γεγονός ότι ο Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων της Περιφέρειας, στο πλαίσιο εκτέλεσης της ανωτέρω απόφασης της Οικονομικής Επιτροπής, υπέγραψε, με την 30919/13130/2.4.2012 πράξη του, εκ νέου τη διακήρυξη και τα συνοδεύοντα αυτή τεύχη δημοπράτησης. Εξάλλου, ο ορισμός της Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων της Περιφέρειας ..... ως προϊσταμένης αρχής στη διακήρυξη του διαγωνισμού δεν συνεπάγεται τροποποίηση των νομοθετικών διατάξεων με τις οποίες καθορίζονται οι αρμοδιότητες της Οικονομικής Επιτροπής ως αποφασίζοντος οργάνου (η οποία, άλλωστε, έλαβε το σύνολο των αποφάσεων στην προκειμένη διαγωνιστική διαδικασία), αντίθετα, κατά τη σαφή διατύπωσή του, ετέθη ώστε να προλαμβάνει αμφιβολίες των διαγωνιζομένων ως προς το υπηρεσιακό όργανο στο οποίο μπορούσαν να απευθύνονται κατά την εξέλιξη του διαγωνισμού. Τέλος, ως προς τον τρίτο λόγο ανάκλησης το Τμήμα κρίνει ότι ορθά ο Επίτροπος ερμήνευσε τις σχετικές διατάξεις, όπως εκτέθηκε ανωτέρω στη σκέψη IV. Πλην, σύμφωνα με το παρόν σύστημα διενέργειας των διαγωνισμών δημοσίων έργων, όταν ως κριτήριο για την ανάθεση της σύμβασης επιλέγεται η χαμηλότερη τιμή, η Επιτροπή Διαγωνισμού απλώς ελέγχει την πληρότητα των τυπικών δικαιολογητικών συμμετοχής των υποψηφίων αναδόχων και καταγράφει τις προσφερόμενες τιμές, χωρίς να προβαίνει σε υποκειμενικές εκτιμήσεις. Περαιτέρω, στην προκειμένη περίπτωση, τα μέλη της Επιτροπής Διαγωνισμού ορίστηκαν έπειτα από δημόσια κλήρωση, δεν ασκήθηκαν ενστάσεις επί της διαγωνιστικής διαδικασίας, το δε αποτέλεσμα του διαγωνισμού εγκρίθηκε από την αρμόδια προϊσταμένη αρχή. Εν όψει όλων αυτών, η ανωτέρω διαπιστωθείσα πλημμέλεια στη σύνθεση της Επιτροπής Διαγωνισμού, δεν συνιστά από μόνη της ουσιώδη νομική πλημμέλεια διακωλυτική της υπογραφής του οικείου σχεδίου σύμβασης (Αποφ. VI Tμ. 1258/2011, 1131, Τμ. Μειζ. Συνθ. 894, 896/2012). Για τους λόγους αυτούς Δέχεται την από 25.7.2012 αίτηση της Περιφέρειας ...... Ανακαλεί την 15/2012 πράξη του Επιτρόπου στην 1η Υπηρεσία του Ελεγκτικού Συνεδρίου Νομού ......

«Διάθεση ογκωδών και κλαδιών για περαιτέρω επεξεργασία σε ιδιώτη, για ανακύκλωση έτους 2016» Με την αίτηση αυτή επιδιώκεται η ανάκληση της 11/2016 Πράξης της Επιτρόπου της Υπηρεσίας Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο Δήμο ….Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα κατά πλειοψηφία έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, οι ανατιθέμενες εργασίες, που πραγματοποιούνται κατά το στάδιο της συλλογής και μεταφοράς των αντίστοιχων απορριμμάτων και αποσκοπούν προεχόντως στον περιορισμό του όγκου και της ποσότητας των αποβλήτων που αποστέλλονται προς υγειονομική ταφή, με εκτροπή μέρους αυτών σε νόμιμες ροές ανακύκλωσης, εμπίπτουν στον κύκλο αρμοδιοτήτων του Δήμου και, ως εκ τούτου, ο τελευταίος δεν κωλύεται εξ αυτού του λόγου να προβεί στην περαιτέρω ανάθεση της εκτέλεσης των εργασιών αυτών σε ιδιώτες, απορριπτομένης ως αβάσιμης της σχετικής πλημμέλειας που επισημάνθηκε από την Επίτροπο.(...) Για τους λόγους αυτούς Αναβάλλει την οριστική του κρίση, προκειμένου να προσκομιστούν τα ακόλουθα στοιχεία και διευκρινίσεις:  1. Διευκρινήσεις του Δήμου σχετικά με τα αναγκαία τεχνικά μέσα /μηχανολογικό εξοπλισμό, υποδομές και προσωπικό, που είναι αναγκαία για την εκτέλεση των ανατιθέμενων με τη σύμβαση εργασιών, τα οποία δεν διαθέτει Δήμος και καθιστούν αναγκαία την ανάθεση των εργασιών αυτών σε ιδιώτη.2. Ανάλυση από το Δήμο του κόστους μεταφοράς των απορριμμάτων από το Δήμο προς τον Χ.Υ.Τ.Α. Φυλής, με βάση τις αναθεωρημένες τιμές (τέλος ταφής ΕΔΣΝΑ έτους 2015 κλπ) που ίσχυαν κατά το χρόνο δημοπράτησης των εργασιών.3. Διευκρινήσεις του Δήμου σχετικά με τον τρόπο προσδιορισμού, στον ενδεικτικό προϋπολογισμό της μελέτης, της αξίας των προς ανάθεση εργασιών σε 47,99 ευρώ / τόνο. 4. Υπολογισμό από το Δήμο του κόστους της σύμβασης, με συνυπολογισμό στην τιμή της προσφοράς (46 ευρώ/τόνο) των επιβαρύνσεων του Δήμου για μεταφορά των απορριμμάτων στο χώρο εγκατάστασης του αναδόχου. 5. Διευκρινήσεις από το Δήμο σχετικά με τις κύριες κατηγορίες ειδών ογκωδών υλικών που θα διατίθενται στην ανάδοχο προς ανακύκλωση, και προσδιορισμό των κατάλληλων αδειών εγκατάστασης για κάθε κατηγορία. 6. Απόψεις της αρμόδιας Διεύθυνσης της Περιφέρειας ......, αναφορικά με τα ακόλουθα ζητήματα: α) αν η ανάδοχος και οι συνεργάτες της διαθέτουν κατάλληλα αδειοδοτημένες εγκαταστάσεις, άδειες λειτουργίας και άδειες μεταφοράς στερεών αποβλήτων, για τη διαχείριση του συνόλου των ειδών που περιγράφονται στη διακήρυξη, κατά τρόπο ώστε να είναι νόμιμη και ελέγξιμη η διαδρομή της διαχείρισης ήτοι από την παράδοση των απορριμμάτων από το Δήμο στην ανάδοχο, μέχρι την μεταφορά των υπολειμμάτων σε νόμιμα αδειοδοτημένους χώρους ταφής, και β) αν ο ανάδοχος διαθέτει κατάλληλη αδειοδότηση, ιδίως ως προς την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων, για την προσωρινή αποθήκευση και μεταφορά των ειδών που δεν μπορεί να διαχειριστεί. 7. Απόψεις από τον Ειδικό Διαβαθμιδικό Σύνδεσμο Νομού…., σχετικά με την επάρκεια των προσκομιζόμενων αδειών εγκατάστασης και συμβάσεων (ιδίως εκείνων στις οποίες μετέχει ο ίδιος) για τη νόμιμη διάθεση των κρίσιμων απορριμμάτων. Διατάσσει το Δήμο ... να μεριμνήσει για τη συγκέντρωση του συνόλου των ανωτέρω στοιχείων και να τα υποβάλει στην Γραμματεία του Τμήματος εντός προθεσμίας δεκαπέντε (15) ημερών από την κοινοποίηση της παρούσας απόφασης, και ακολούθως, με επιμέλεια της Γραμματείας, να οριστεί νέα δικάσιμος για τη συζήτηση της υπόθεσης, να εγγραφεί αυτή στο οικείο πινάκιο και να κλητευθούν νομίμως και εμπροθέσμως όλοι οι διάδικοι.