Προγραμματική σύμβαση...Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά ανωτέρω, η υπό έλεγχο προγραμματική σύμβαση έχει το προβλεπόμενο από τις διατάξεις του άρθρου 100 του ν. 3852/2010 (όπως αυτό εφαρμόζεται μέσω του άρθρου 246 παρ 3 του ν. 4555/2018) ελάχιστο αναγκαίο περιεχόμενο, το οποίο είναι σύμφωνο με τις ρυθμίσεις για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων. Ως εκ τούτου, εφόσον δεν διαπιστώνονται ουσιώδεις νομικές πλημμέλειες στην ελεγχόμενη διαδικασία, δεν συντρέχει νόμιμος λόγος που να κωλύει την υπογραφή του υποβληθέντος, με το ....2019 (αριθ πρωτ Ελ Συν ....) έγγραφο του Δημάρχου του Δήμου …, σχεδίου προγραμματικής σύμβασης, αντίγραφο του οποίου τηρείται σε ηλεκτρονική μορφή στη Γραμματεία του Κλιμακίου αυτού

Προγραμματική σύμβασης με αντικείμενο προμήθεια.(..)Με δεδομένα τα ανωτέρω, η από 9.2.2017 σύμβαση, με το περιγραφέν αντικείμενο και εντασσόμενη στο πλαίσιο υλοποίησης της κυβερνητικής πολιτικής για την ενίσχυση και αναβάθμιση των Ο.Τ.Α. στον τομέα του αθλητισμού, εγκύρως συνάφθηκε υπό τη μορφή προγραμματικής σύμβασης του άρθρου 100 του ν. 3852/2010, δοθέντος ότι η σκοπούμενη βελτίωση της συγκεκριμένης αθλητικής εγκατάστασης του Δήμου ... προδήλως εντάσσεται στο πρόγραμμα ανάπτυξης της συγκεκριμένης περιοχής, τον χαρακτήρα δε αυτό της σύμβασης δεν αναιρεί το γεγονός ότι συνίστατο σε προμήθεια. Εξάλλου, ανεξάρτητα από την κοινή αφετηρία των συμβαλλομένων μερών σε σχέση με τον επιδιωκόμενο με τη σύμβαση σκοπό, τον οποίο εκ του νόμου έχουν επιφορτισθεί να υπηρετούν, από την περιγραφή στη σύμβαση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων αυτών προκύπτει ισόρροπη συμμετοχή τους στην ολοκλήρωση του συμβατικού αντικειμένου, αποκλείοντας, συνεπώς, τη σύναψη υπό τον μανδύα προγραμματικής σύμβασης μίας εξ επαχθούς αιτίας δημόσιας σύμβασης.

Προγραμματική σύμβαση...Με τα δεδομένα αυτά, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η ελεγχόμενη σύμβαση μεταξύ της Περιφέρειας ... και της εταιρείας «...», με το ανωτέρω περιεχόμενο, συνιστά γνήσια προγραμματική σύμβαση του άρθρου 100 του ν. 3852/2010. Τούτο δε διότι ο σκοπός και το ειδικότερο αντικείμενο της σύμβασης εμπίπτουν καταρχήν στις αρμοδιότητες και τους σκοπούς των συμβαλλόμενων μερών, όπως αυτά αποτυπώνονται αντίστοιχα στο άρθρο 186 ΣΤ παρ. 1 και 2 του ν. 3852/2010 (Α΄ 87), όπως ισχύει, καθώς και στην ιδρυτική ΚΥΑ Δ14α/02/69/ΦΝ380/10.11.1994 (Β΄ 846) της εταιρείας «....». Περαιτέρω, το κύριο αντικείμενο της ελεγχόμενης σύμβασης συνίσταται στη μεταβίβαση στην αρμοδιοτήτων που ασκούνται μόνο από αναθέτουσες αρχές (λειτουργία ως Προϊσταμένης Αρχής και Διευθύνουσας Υπηρεσίας κατά την εκπόνηση των μελετών, έγκριση τευχών δημοπράτησης), ενόψει της αδυναμίας της Περιφέρειας, λόγω της υλοποίησης βαρύτατου τεχνικού προγράμματος, να ασκήσει τις εν λόγω αρμοδιότητες. Εξάλλου, οι μελέτες αυτές δεν θα εκπονηθούν από το προσωπικό της εταιρείας «......» αλλά από τους ιδιώτες μελετητές που θα αναδειχθούν ανάδοχοι κατόπιν διενέργειας διαγωνισμών, το δε ποσό της περιουσιακής μετακίνησης προς την αντισυμβαλλόμενη εταιρεία που δεν θα αποδοθεί σε άλλο φορέα (5% επί του συνόλου των εκτελεσμένων εργασιών, ήτοι επί της συμβατικής αμοιβής) καλύπτει, κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας ενόψει του μικρού ύψους αυτού, τις αναγκαίες δαπάνες στις οποίες αυτή θα υποβληθεί για την υλοποίηση του συμβατικού αντικειμένου (λειτουργικά έξοδα κ.λπ.) και δεν δύναται, ως εκ τούτου, να θεωρηθεί αντάλλαγμα, το οποίο αλλοιώνει το χαρακτήρα της ελεγχόμενης σύμβασης ως σύμβασης συνεργασίας μεταξύ αναθετουσών αρχών (βλ. Απόφ. Μείζονος – Επταμελούς Συνθ. 1315/2018). Συνεπώς, η ελεγχόμενη προγραμματική σύμβαση είναι νόμιμη, καθόσον από το υποβληθέν σχέδιο προκύπτει η ισόρροπη ανάληψη σχετικών υποχρεώσεων εκ μέρους όλων των συμβαλλομένων μερών με αλληλοσυμπλήρωση των αρμοδιοτήτων τους για την εκπλήρωση κοινού αναπτυξιακού σκοπού. Επιπλέον, στο υποβληθέν σχέδιο προγραμματικής σύμβασης περιλαμβάνονται όλα τα απαιτούμενα κατά νόμο στοιχεία για τη νόμιμη σύναψη προγραμματικής σύμβασης, σύμφωνα με το άρθρο 100 του ν. 3852/2010. Από αυτά παρέπεται ότι η ελεγχόμενη σύμβαση δεν αποτελεί δημόσια σύμβαση, συναπτόμενη εξ επαχθούς αιτίας, κατά την έννοια του άρθρου 2 παρ. 1 της Οδηγίας 2014/24//ΕΕ, αλλά είναι γνήσια προγραμματική σύμβαση, το αντικείμενο της οποίας συνίσταται στη συνεργασία των ανωτέρω φορέων προς την επίτευξη ενός σκοπού δημοσίου συμφέροντος. Επισημαίνεται ωστόσο ότι οποιαδήποτε τροποποίηση της προγραμματικής σύμβασης, η οποία δύναται να επιφέρει μεταβολή είτε του φυσικού είτε του οικονομικού της αντικειμένου δυνάμει του προβλεπόμενου στο άρθρο 10 του σχεδίου αυτής όρου, πρέπει να υποβληθεί, πριν από την υπογραφή της, για έλεγχο νομιμότητας στο παρόν Κλιμάκιο του Ελεγκτικού Συνεδρίου.

Προγραμματική σύμβαση.(..) επιδιώκεται η ανάκληση της 10/2018 πράξης του Κλιμακίου Προληπτικού Ελέγχου Δαπανών στο Τμήμα τούτο...το Κλιμάκιο προέβαλε ότι με την ως άνω προγραμματική σύμβαση υποκρύπτεται η σύναψη δημόσιας σύμβασης παροχής υπηρεσιών του άρθρου 2 παρ. 9 του ν. 4412/2016, για την οποία ο αιτών Δήμος όφειλε να διενεργήσει συνοπτικό (πρόχειρο) διαγωνισμό, δεδομένου ότι αφενός δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις εφαρμογής των παρ. 1, 3 και 4 του άρθρου 12 του νόμου αυτού, ούτως ώστε η προγραμματική αυτή σύμβαση να θεωρηθεί  ως σύμβαση οιωνεί αυτεπιστασίας (in house) ή σύμβαση συνεργασίας μεταξύ αναθετουσών αρχών(..)Με τα δεδομένα αυτά η συγκεκριμένη σύμβαση, που συνήφθη μεταξύ του αιτούντος Δήμου και της αιτούσας αναπτυξιακής ανώνυμης εταιρείας Ο.Τ.Α., αφενός δεν  συνιστά  προγραμματική  σύμβαση  του  άρθρου  100  του ν. 3852/2010, αφετέρου ως τέτοια δεν εμπίπτει σε κανέναν από τους αναφερόμενους στο άρθρο 12 του ν. 4412/2016 συμβατικούς τύπους, τους οποίους ο νόμος αυτός εξαιρεί από το πεδίο εφαρμογής του. Τούτο, διότι από το αντικείμενο της ανωτέρω συναφθείσας σύμβασης και κυρίως από τη διαμόρφωση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των συμβαλλόμενων μερών, προκύπτει ότι αυτά δεν εκκινούν από την ίδια αφετηρία συμφερόντων με σκοπό την από κοινού, δια της αλληλοσυμπλήρωσης αρμοδιοτήτων ή οικονομοτεχνικών μέσων,  εκτέλεση  της  δημόσιας  αποστολής  τους, ούτε  συμβάλλουν  με ισορροπημένο τρόπο στην υλοποίηση του αντικειμένου της σύμβασης.(..)Ενόψει των προαναφερομένων, η εν λόγω σύμβαση έχει το χαρακτήρα δημόσιας σύμβασης παροχής τεχνικών υπηρεσιών συναφών με την εκπόνηση μελέτης, η οποία ανατέθηκε απευθείας στην αιτούσα αναπτυξιακή ανώνυμη εταιρεία, χωρίς, με βάση τα πραγματικά περιστατικά που προεκτέθηκαν, να συντρέχουν οι προς τούτο προβλεπόμενες στο ν. 4412/2016 προϋποθέσεις για την απευθείας ανάθεσή της...Απορρίπτει την αίτηση του Ο.Τ.Α. α΄ βαθμού με την επωνυμία «Δήμος ...» και της αναπτυξιακής ανώνυμης εταιρείας...

Προγραμματική σύμβαση...Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν ανωτέρω, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η υπό κρίση προγραμματική σύμβαση έχει το προβλεπόμενο από τις διατάξεις του άρθρου 100 του ν. 3852/2010 ελάχιστο αναγκαίο περιεχόμενο και, ως εκ τούτου, δεν συντρέχει νόμιμος λόγος που να κωλύει την υπογραφή της.

Σύμβαση απευθείας ανάθεσης υπηρεσιών: Με αυτά τα δεδομένα, η υπό κρίση σύμβαση δεν αποτελεί προγραμματική σύμβαση του άρθρου 100 του ν.3852/2010, αλλά συνιστά αμφοτεροβαρή εξ επαχθούς αιτίας σύμβαση απευθείας ανάθεσης υπηρεσιών. Τούτο διότι, από το αντικείμενό της και κυρίως από τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των συμβαλλομένων, προκύπτει ότι η εταιρεία αναλαμβάνει, έναντι ανταλλάγματος, την παροχή συγκεκριμένης υπηρεσίας προς το Δήμο, δηλαδή την εξεύρεση του κατάλληλου επιστημονικού προσωπικού και περαιτέρω τη σύνταξη και υποβολή της προαναφερθείσας μελέτης, ενώ η συμβολή του Δήμου περιορίζεται στη, δευτερευούσης σημασίας και σε κάθε περίπτωση αόριστη, διατύπωση προτάσεων για την υλοποίηση της μελέτης και παροχή κάθε δυνατής βοήθειας. Επομένως, δοθέντος ότι η εταιρεία στην ουσία αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου την εκτέλεση της υπηρεσίας και ο Δήμος υποχρεούται απλά να καταβάλει το αντάλλαγμα, οι συμβαλλόμενοι δεν έχουν την ίδια αφετηρία συμφερόντων, με σκοπό την εκ μέρους τους εκτέλεση κοινής δημόσιας αποστολής, όπως απαιτείται από το άρθρο 100 του ν.3852/2010, αλλά ο Δήμος λειτουργεί ως αναθέτουσα αρχή, που επιδιώκει την εκτέλεση της υπηρεσίας εκ μέρους της «...». (...)Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω η εντελλόμενη δαπάνη είναι νόμιμη και το επίμαχο χρηματικό ένταλμα πρέπει να θεωρηθεί.

Ερωτάται εάν ελλείψει ειδικής πρόβλεψης στον Α.Ν. 1920/1939 για τη σύναψη προγραμματικών συμβάσεων, με αντισυμβαλλόμενο μέρος το εποπτευόμενο από τον Υπουργό Οικονομικών ν.π.δ.δ. με την επωνυμία «Επιτροπή Ολυμπίων Κληροδοτημάτων», μπορεί αυτό να συμβληθεί νομίμως σε προταθείσα προγραμματική σύμβαση πολιτισμικής ανάπτυξης (άρθρο 100 Ν. 3852/2010, ως ισχύει) και, ενδεχομένως, κατ’ ανάλογη εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 54 παρ. 2 του Ν. 4182/2013, που επιτρέπει στα κοινωφελή ιδρύματα τη σύναψη συναφών προγραμματικών συμβάσεων.(..)Η Επιτροπή Ολυμπίων και Κληροδοτημάτων, ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου και κληροδότημα, δύναται σε συμφωνία με τη βούληση του διαθέτη της κοινωφελούς αυτής περιουσίας και για την εκπλήρωση της βούλησης του διαθέτη και των καταστατικών σκοπών της, να συνάπτει προγραμματικές συμβάσεις του άρθρου 100 του Ν. 3852/2010, όπως ισχύει, συμπεριλαμβανομένων προγραμματικών συμβάσεων πολιτισμικής ανάπτυξης (παρ. 1, περ. α και γ, παρ. 5), τηρουμένων των κατά περίπτωση αναγκαίων προϋποθέσεων και υπό την αίρεση του αποτελέσματος του, κατά νόμο, απαιτούμενου προσυμβατικού ελέγχου του Ελεγκτικού Συνεδρίου (κατά πλειοψηφία).

Προγραμματική σύμβαση...Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν στη σκέψη 2 της παρούσας, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η ελεγχόμενη προγραμματική σύμβαση μεταξύ του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών και του Δήμου ... αποτελεί, ως εκ του αντικειμένου της, προγραμματική σύμβαση πολιτισμικής ανάπτυξης κατά την έννοια του άρθρου 100 παρ. 5 του ν. 3852/2010, καθόσον αποσκοπεί στην εκτέλεση έργου με πολιτιστικό χαρακτήρα και, ως εκ τούτου, για τη σύναψή της απαιτείται υποχρεωτικώς εκ του νόμου η συμμετοχή και της οικείας Περιφέρειας και του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού (ήδη Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού βλ. π.δ.4/2018, Α΄ 7). Όμως, κατά παράβαση της ως άνω διάταξης της παρ. 5 του άρθρου 100 του ν.3852/2010, όπως ισχύει, η οποία είναι εν προκειμένω εφαρμοστέα ως ειδικότερη της επικαλούμενης από τα συμβαλλόμενα μέρη διάταξης του άρθρου 44 του ν. 4412/2016, στην υπό κρίση προγραμματική σύμβαση δεν μετέχουν ούτε η Περιφέρεια ..., ούτε το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Επίσης, επισημαίνεται ότι, κατά παράβαση όσων έγιναν προηγουμένως δεκτά για το ελάχιστο αναγκαίο περιεχόμενο των προγραμματικών συμβάσεων (βλ. σκέψη 2.Β), δεν περιλαμβάνεται στο υποβληθέν σχέδιο προγραμματικής σύμβασης αναλυτικό χρονοδιάγραμμα εκτέλεσης της εν λόγω σύμβασης (υλοποίησης του αντικειμένου της), στο οποίο πρέπει να περιέχεται λεπτομερής χρονικός προγραμματισμός των προβλεπόμενων στο πλαίσιο αυτής επί μέρους δράσεων και ενεργειών.

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ Προγραμματική σύμβαση πολιτισμικής ανάπτυξης :Με τα δεδομένα αυτά και ειδικότερα με βάση το προεκτεθέν περιεχόμενό της, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η ελεγχόμενη σύμβαση συνιστά προγραμματική σύμβαση του άρθρου 100 του ν. 3852/2010. Τούτο, δε, διότι η σύμβαση αυτή δεν έχει ως μοναδικό αντικείμενο την άσκηση ή την υποστήριξη της ασκήσεως συγκεκριμένης αρμοδιότητας ενός από τα συμβαλλόμενα μέρη από το άλλο, αλλά τον καθορισμό του πλαισίου της συνεργασίας των μερών, με την ανάληψη συγκεκριμένου αντικειμένου και συγκεκριμένων υποχρεώσεων από καθένα από αυτά, ώστε, διά της συνενώσεως των μέσων που διαθέτει το κάθε μέρος, να υλοποιηθεί η Πράξη που αποτελεί αντικείμενο της ελεγχόμενης συμβάσεως. Κατόπιν τούτων, η σύμβαση αυτή παραδεκτώς εισάγεται στο Ελεγκτικό Συνέδριο για τη διενέργεια προσυμβατικού ελέγχου νομιμότητας, σύμφωνα με τα άρθρα 36 του Κώδικα Νόμων για το Ελεγκτικό Συνέδριο (ο οποίος κυρώθηκε με το άρθρο 1 του ν. 4129/2013), 100 και 278 του ν. 3852/2010. Εξάλλου, όσον αφορά την καθ’ ύλην αρμοδιότητα του παρόντος Κλιμακίου, το Κλιμάκιο κρίνει ότι, ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι δεν έχουν τεθεί ενώπιόν του επαρκή στοιχεία από τα οποία να προκύπτει με βεβαιότητα ότι η Πράξη «Αποκάλυψη Κοινοχρήστων Χώρων Παλαιού Χωριού – Δημιουργία Δανειοθαλάμου Δομικών Λίθων», έχει το χαρακτήρα συμβάσεως έργου κατά την έννοια των διατάξεων του άρθρου 2 παρ. 6 και 7 του ν. 4412/2016 και όχι υπηρεσιών, πρέπει, για λόγους οικονομίας της διαδικασίας, η υποβληθείσα προς έλεγχο σύμβαση να κρατηθεί και να ελεγχθεί από το Κλιμάκιο τούτο. Περαιτέρω, επί της νομιμότητας του υποβληθέντος σχεδίου συμβάσεως το Κλιμάκιο κρίνει ότι η ελεγχόμενη σύμβαση, με βάση το προεκτεθέν περιεχόμενό της (βλ. σκ. ΙΙΙ), συνιστά προγραμματική σύμβαση πολιτισμικής ανάπτυξης, κατά την έννοια του άρθρου 100 παρ. 1 και 5 του ν. 3852/2010. Τούτο, δε, διότι οι εργασίες που προβλέπονται σ’ αυτήν αποσκοπούν στη διάσωση των παραδοσιακών στοιχείων αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος του παλαιού οικισμού του Αγίου Ευστρατίου, τμήμα του οποίου, κατά τα γνωστά στο Κλιμάκιο, έχει χαρακτηρισθεί παραδοσιακό με το π.δ/μα της 13ης.1.2005 (ΦΕΚ Δ΄ 171/16.2.2005), η δε διατήρηση των λιθόκτιστων όγκων των κτισμάτων του παραδοσιακού οικισμού επιβάλλεται ρητώς μεταξύ των υποχρεώσεων που επιβάλλονται με το ανωτέρω π.δ/μα (βλ. άρθρο 2 αυτού). Επιπλέον, οι εν λόγω εργασίες εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο εργασιών με στόχο τη διατήρηση, αποκατάσταση - ανάπλαση, προστασία και ανάδειξη του παραδοσιακού οικισμού του Αγίου Ευστρατίου, αποτελώντας την πρώτη φάση των εργασιών αυτών (βλ. σχ. άρθρο 2 της συμβάσεως). Ως εκ τούτου, για τη νόμιμη σύναψη της συμβάσεως αυτής, είναι υποχρεωτική, σύμφωνα με τις προμνησθείσες διατάξεις της παραγράφου 5 του άρθρου 100 του ν. 3852/2010, η συμμετοχή σε αυτή και του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, προϋπόθεση η οποία δεν τηρείται εν προκειμένω. Επιπροσθέτως, η γενική αναφορά στο άρθρο 5 του σχεδίου ότι ο συνολικός χρόνος διάρκειας της συμβάσεως, ο οποίος ανέρχεται στα 4 έτη, κατανέμεται σε: i) 12 μήνες για τη σύναψη της εκτελεστικής συμβάσεως και ii) 30 μήνες για την υλοποίηση – ολοκλήρωση αυτής, δεν πληροί την απαίτηση του νομοθέτη για τον καθορισμό χρονοδιαγράμματος, το οποίο πρέπει να περιέχει αναλυτικό χρονικό προγραμματισμό των επιμέρους δράσεων που απαρτίζουν το συμβατικό αντικείμενο της υλοποιούμενης Πράξεως (πρβλ. Ελ.Συν. Ε΄ Κλιμ. 24/2018, 398, 354, 227, 168, 13/2017, 451/2016, 111/2015).

Προγραμματική σύμβαση- υδροδότηση οικισμών:..Με δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη 2 της παρούσας, η εντελλόμενη δαπάνη είναι μη νόμιμη, καθόσον ούτε από την επωνυμία της εταιρείας «....» (άρθρο 1 της συστατικής πράξης της), αλλά ούτε και από το προσκομισθέν ως άνω καταστατικό της και, ιδίως, από τους περιγραφόμενους στο οικείο άρθρο 4 σκοπούς, προκύπτει ότι αυτή αποτελεί αναπτυξιακή ανώνυμη εταιρεία κατά την έννοια των διατάξεων του άρθρου 252 παρ. 3 εδ. β΄ του ν. 3463/2006, προκειμένου η συμμετοχή της στην επίμαχη προγραμματική σύμβαση να είναι επιτρεπτή, δυνάμει της εξαιρετικής διάταξης του άρθρου 265 παρ. 4 του ίδιου ν. 3463/2006. Περαιτέρω, κατά παράβαση των σχετικώς οριζομένων στο άρθρο 100 του ν. 3852/2010, δεν περιλαμβάνεται στη σύμβαση αναλυτικό χρονοδιάγραμμα εκτέλεσης των προβλεπομένων εργασιών (βλ. άρθρο 3), με συσχέτιση αυτών προς το τμηματικώς καταβαλλόμενο συνολικό ποσό της σύμβασης των 240.000 ευρώ. Αντιθέτως, προβλέπεται σε αυτή μόνο η διάρκειά της (από 1.1.2016 έως 31.12.2016), η οποία με βάση τα προεκτεθέντα στη σκέψη 2 δεν δύναται να υποκαταστήσει την έλλειψη του αναλυτικού χρονοδιαγράμματος εκτέλεσης του αντικειμένου της. Τέλος, κατά παράβαση γενικής αρχής του διοικητικού δικαίου προσδόθηκε, κατά τα ανωτέρω, αναδρομική ισχύς στη σύμβαση, δεδομένου ότι αυτή υπεγράφη την 1η.11.2016, ήτοι σε χρονικό σημείο μεταγενέστερο της ορισθείσας έναρξης υλοποίησής της, (1.1.2016) και ενώ διαρκούσε η εκτέλεση του αντικειμένου της..η εντελλόμενη δαπάνη είναι μη νόμιμη και το υπό κρίση χρηματικό ένταλμα δεν πρέπει να θεωρηθεί