Κύρωση του Πρωτοκόλλου για τη μείωση της οξίνισης, του ευτροφισμού και του όζοντος σε επίπεδο εδάφους, στη Σύμβαση του 1979 της Οικονομικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη «σχετικά με τη διασυνοριακή ατμοσφαιρική ρύπανση σε μεγάλη απόσταση» που κυρώθηκε με τον ν. 1374/1983 και των τροποποιήσεων του Πρωτοκόλλου που υιοθετήθηκαν από τη Σύνοδο των συμβαλλομένων στη Σύμβαση Μερών, με τις Αποφάσεις 2012/1 και 2012/2. 

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ-ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ:Να ελέγξει τη νομιμότητα του σχεδίου προγραμματικής σύμβασης, μεταξύ της Περιφέρειας Αττικής και του Δήμου …, για την εκτέλεση του έργου "Προστασία Διαχείριση και Ανάπλαση Άλσους Νέας …".(....)ως εκ τούτου, δεν συντρέχει νόμιμος λόγος που να κωλύει την υπογραφή του, υπό τον όρο ότι, στο άρθρο 5 αυτού, στο οποίο ορίζεται ότι η χρονική διάρκεια της σύμβασης (42 μήνες από την υπογραφή της) δύναται να παραταθεί, μετά από συμφωνία των συμβαλλομένων μερών, χωρίς επέκταση του φυσικού αντικειμένου, θα προστεθεί ότι η εν λόγω παράταση δεν μπορεί να συνεπάγεται επέκταση ούτε και του οικονομικού αντικειμένου αυτής. Δεν κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου προγραμματικής σύμβασης

Αρμοδιότητα υπογραφής για λογαριασμό της Ελλάδας της ιδρυτικής συμφωνίας για τη σύσταση του Ταμείου Καινοτομίας του ΝΑΤΟ (Limited Partnership Agreement, LPA).(...)Το όργανο που έχει αρμοδιότητα να υπογράψει για λογαριασμό της Ελλάδας την ιδρυτική για τη σύσταση του Ταμείου Καινοτομίας του ΝΑΤΟ (Limited Partnership Agreement, LPA) Συμφωνία, θα καθοριστεί μέσω της κοινής απόφασης των Υπουργών Εξωτερικών, Εθνικής Άμυνας και Οικονομικών, που προβλέπεται στο άρθρο 1 του ν.δ. 2412/1953, που αντικατέστησε τη δεύτερη παράγραφο του άρθρου Μόνου του ν. 1989/1952, κυρωτικού της υπογραφείσας στην Ουάσιγκτον στις 4 Απριλίου 1949 Συνθήκης του Βορείου Ατλαντικού, όπως αυτή τροποποιήθηκε, εν τω μεταξύ, με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 17ης Οκτωβρίου 1951, και δεν δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Το όργανο αυτό μπορεί να είναι και ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας, δεδομένου ότι η συλλογική άμυνα και ασφάλεια των συμμαχικών κρατών, με την οποία συνδέεται η λειτουργία του Ταμείου Καινοτομίας του ΝΑΤΟ, συνέχεται εκ της φύσεώς της με τις κυβερνητικές πολιτικές εθνικής άμυνας, τις οποίες κατά τα άρθρα 1 και 5 του ν. 2292/1995 είναι αρμόδιος να υλοποιεί ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας (κατά πλειοψηφία).

Σύμφωνα με την 2043748/519/0026/22-5-1989 απόφαση του Υπουργού Οικονομικών (ΦΕΚ Β΄, 388), που κυρώθηκε με το άρθρο 11 παρ. 12 του ν. 1881/1990 (ΦΕΚ Α΄, 42), οι διαδικασίες για την ανάθεση συμβάσεων παροχής υπηρεσιών, που διενεργούνται από το Δημόσιο και τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου (Ν.Π.Δ.Δ.), διέπονται από τις περί προμηθειών διατάξεις του ν. 2286/1995 και του κατ’ εξουσιοδότηση αυτού εκδοθέντος π.δ. 118/2007, αναλόγως εφαρμοζόμενες (Πράξη 84/2012 Κλιμ. IV Τμ. Ελ. Συν., βλ. και Πράξεις 156, 134, 133/2009, 52/2006, 113/2005 κ.ά. IV Τμ. Ελ. Συν.). Περαιτέρω, σύμφωνα με την παράγραφο 4 του άρθρου 24 του π.δ. 118/2007 «Κανονισμός Προμηθειών Δημοσίου (Κ.Π.Δ.)» (ΦΕΚ Α΄, 150), λαμβανομένου υπ’ όψη και του ότι η συμβατική δράση της δημόσιας διοίκησης υπόκειται στη θεμελιώδη αρχή της νομιμότητας, και όχι στον κανόνα της συμβατικής ελευθερίας του ιδιωτικού δικαίου κατά το άρθρο 361 του Α.Κ., η σύμβαση τροποποιείται, όταν τούτο προβλέπεται από συμβατικό όρο ή όταν συμφωνήσουν προς τούτο τα συμβαλλόμενα μέρη, ύστερα από γνωμοδότηση του αρμοδίου οργάνου. Ακολούθως, η δυνατότητα των συμβαλλόμενων μερών για τροποποίηση όρου ή όρων αυτής, με νεότερη κοινή συμφωνία τους, δεν μπορεί να ανάγεται μέχρι την κατ’ ουσία τροποποίηση ουσιωδών όρων της διακήρυξης - η οποία αποτελεί κανονιστική πράξη - στους οποίους περιλαμβάνεται και η διάρκειά της. Σε καμία, όμως, περίπτωση, ως επιτρεπομένη τροποποίηση αυτής, δεν νοείται η παρεπόμενη ή πρόσθετη συμφωνία μεταξύ των συμβαλλομένων που έχει αυτοτελή νομική ύπαρξη και αφορά παράταση της συμβατικής διάρκειας της σύμβασης και εντεύθεν της ισχύος αυτής, άλλως θα περιορίζονταν οι κατά νόμο επιβαλλόμενες διαδικασίες για τη σύναψη των διοικητικών συμβάσεων προς βλάβη των συμφερόντων των διενεργούντων αυτές. Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, γίνεται παγίως δεκτό ότι τροποποίηση σύμβασης με νεότερη πρόσθετη συμφωνία των συμβαλλομένων, αφορώσα παράταση ισχύος της με χρονική διεύρυνση της συμβατικής διάρκειάς της, δεν βρίσκει νόμιμο έρεισμα στην κείμενη νομοθεσία και δεν παράγει έννομα αποτελέσματα (βλ. Πράξεις IV Τμήματος 169, 110/2011, 141/2010, 55/2007, 175/2006, 121/2003).

Παροχή δικηγορικών υπηρεσιών.(...) Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά ανωτέρω, η εντελλόμενη, με το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα πληρωμής, δαπάνη είναι μη νόμιμη. Τούτο δε διότι, κατ’ αποδοχή των σχετικών λόγων διαφωνίας του Αναπληρωτή Επιτρόπου, α) από την προμνησθείσα απόφαση της Οικονομικής Επιτροπής δεν προκύπτει με σαφήνεια ο ειδικότερος λόγος προσφυγής σε εξωτερικό δικηγόρο, β) δεν υφίσταται έγκυρη σύμβαση παροχής νομικών υπηρεσιών, αφού δεν προηγήθηκε αυτής η έκδοση σχετικής, αιτιολογημένης ως προς το ύψος της δικηγορικής αμοιβής, απόφασης του αποκλειστικώς αρμόδιου Δημοτικού Συμβουλίου, η οποία να συνιστά το προϊόν διαβούλευσης των συμβαλλόμενων μερών. Δαπάνη δε εντελλόμενη με βάση αυτή τη μη έγκυρη συμφωνία, έστω και αν αντιστοιχεί στην προβλεπόμενη από τον Κώδικα Δικηγόρων αμοιβή, δεν είναι νόμιμη, γ) δεν προσκομίζεται έγγραφη συμφωνία των συμβαλλομένων μερών και δ) δεν ελήφθη σχετική απόφαση ανάληψης υποχρέωσης σε χρόνο προγενέστερο της .... απόφασης της Οικονομικής Επιτροπής του Δήμου. Εξάλλου, όσον αφορά στους λοιπούς λόγους διαφωνίας του Αναπληρωτή Επιτρόπου, είναι απορριπτέοι ως αβάσιμοι, καθόσον α) τα στοιχεία (πρωτογενές και εγκεκριμένο αίτημα, ιδιωτικό συμφωνητικό) της εν λόγω σύμβασης παροχής νομικών υπηρεσιών δεν είναι καταχωριστέα στο ΚΗΜΔΗΣ, β) επί της αξίας αυτής δεν επιβάλλεται κράτηση υπέρ της Ε.Α.Α.ΔΗ.ΣΥ., γ) το ποσό των 256,00 ευρώ αφορά στην παράστασή της εν λόγω δικηγόρου ενώπιον του Διοικητικού Εφετείου ..., ήτοι σε υπηρεσία διακριτή και, ως εκ τούτου, δεν ενσωματώνεται στην ποσοστιαία αμοιβή αυτής για την σύνταξη σχετικού υπομνήματος και δ) στην .... απόφαση της Οικονομικής Επιτροπής του Δήμου, περί έγκρισης πινάκων αμοιβών, δεν περιλαμβάνεται μεν αριθμητικά το οικείο τιμολόγιο παροχής υπηρεσιών, πλην όμως περιλαμβάνονται όλα τα κρίσιμα στοιχεία αυτού (απόφαση ανάθεσης, αιτιολογία, αμοιβή και ανάλυση αυτής).

ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑ (..)Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη μείζονα σκέψη της παρούσας Πράξεως, το Τμήμα άγεται στην κρίση ότι : Α) Η αποστολή σχεδίου διακηρύξεως από τον Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων προς την Περιφέρεια .., συνιστά έκφραση απλής γνώμης σχετικά με τη νομιμότητα των όρων που περιέχονται σε αυτήν και ουδόλως καθίσταται υποχρεωτική για την αναθέτουσα αρχή...Β)  ...Κατά συνέπεια ο ως άνω όρος της διακηρύξεως, τεθείς προς το σκοπό αποφυγής της συνυπάρξεως στο ίδιο πρόσωπο ή σε συγγενείς α΄ βαθμού των ιδιοτήτων του ελεγχομένου και του ελέγχοντος τείνει, στην ομαλή και απρόσκοπτη εκτέλεση της συμβάσεως και είναι νόμιμος.Γ) Ο όρος της διακηρύξεως, σύμφωνα με τον οποίο ο ελκυστήρας που θα δηλώσει κάθε υποψήφιος εργολάβος για μία τοπική κοινότητα δεν πρέπει, επί ποινή αποκλεισμού, να δηλωθεί από τον ίδιο ή έτερο υποψήφιο σε μία άλλη τοπική κοινότητα διασφαλίζει την αποτελεσματική εκτέλεση του αντικειμένου της συμβάσεως, ...Ως εκ τούτου και αυτός ο όρος της διακηρύξεως παρίσταται νόμιμος, καθόσον δεν περιορίζει δυσανάλογα τη δυνατότητα συμμετοχής στο διαγωνισμό. Δ) Ως προς τους λοιπούς όρους της διακηρύξεως, οι οποίοι ούτως ή άλλως κρίθηκε ότι δεν είναι διακωλυτικοί της υπογραφής των σχεδίων συμβάσεως, το Τμήμα κρίνει ότι : α) ο όρος του άρθρου 10, σύμφωνα με τον οποίο η αναθέτουσα αρχή διατηρεί δικαίωμα αυξήσεως ή μειώσεως του αριθμού των ψεκασμών στην περίπτωση που απαιτείται, είναι νόμιμος, καθόσον δικαιολογείται από το αντικείμενο της συμβάσεως, το οποίο προσδιορίζεται από επιστημονικές μετρήσεις σχετικά με το όγκο των διακοπληθυσμών και τις υπάρχουσες κατά τη διενέργεια των ψεκασμών κλιματολογικές συνθήκες, ..., β) ο όρος .., σύμφωνα με τον οποίο η σύμβαση δύναται να τροποποιηθεί με κοινή συμφωνία των συμβαλλομένων είναι νόμιμος, στο μέτρο, που όπως έγινε δεκτό ανωτέρω, η αναθέτουσα αρχή, δύναται, ως εκ του αντικειμένου των συμβάσεων, να αυξήσει ή να μειώσει τον αριθμό των ψεκασμών, γ) ο όρος του άρθρου 25, σύμφωνα με τον οποίο απαγορεύεται με ποινή έκπτωσης η εκχώρηση από τον εργολάβο μέρους ή του συνόλου του κατακυρωθέντος έργου από τον ανάδοχο, χωρίς ειδική άδεια της υπηρεσίας και υπογραφή σχετικής πράξης, είναι μη νόμιμος κατά το μέρος που επιτρέπει, με συμφωνία των μερών, την υποκατάσταση των αναδόχων κατά την εκτέλεση της συμβάσεως, διότι τοιαύτη δυνατότητα δεν προβλέπεται στην κείμενη νομοθεσία ..ε) Ο όρος της παραγράφου 2 του Κεφαλαίου Ι του Παραρτήματος Α της διακηρύξεως καθώς του άρθρου 5 παρ.6 των οικείων σχεδίων συμβάσεως, σύμφωνα με τον οποίο οι ψεκασμοί θα διενεργηθούν κατά τη χρονική περίοδο από 1.6.2014 έως 15.11.2014 είναι μη νόμιμος στο μέτρο που επιτρέπει την έναρξη παροχής των υπηρεσιών πριν από την υπογραφή της οικείας συμβάσεως....Αποφαίνεται ότι δεν κωλύεται η υπογραφή των υποβληθέντων για έλεγχο σχεδίων συμβάσεων...(Ανακαλεί την 168/2014 Πράξη του Ζ΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου) 

Παροχή υπηρεσιών επιστημονικής και αναπτυξιακής υποστήριξης:..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγινα δεκτά ανωτέρω, το Τμήμα κρίνει ότι το αντικείμενο της ελεγχόμενης σύμβασης δύναται μεν να υπαχθεί στους ανωτέρω εκτεθέντες σκοπούς αμφοτέρων των συμβαλλομένων μερών και άρα θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αυτά εκκινούν από κοινή αφετηρία, πλην όμως, οι προβλέψεις των περισσοτέρων ρυθμίσεων της σύμβασης, όπως α) συγκεκριμένου ποσού ως αμοιβής του ... και μάλιστα προκαταβολής ύψους έως και 20% αυτής, β) ολοκλήρωσης και εξάντλησης του επιδιωκόμενου σκοπού με τη σύναψη της ελεγχόμενης σύμβασης, χωρίς να απαιτείται ή να προβλέπεται περαιτέρω η υπογραφή εκτελεστικών τοιούτων, γ) δυνατότητας σύναψης, κατά την κείμενη νομοθεσία, συμπληρωματικής σύμβασης με επέκταση του φυσικού και οικονομικού αντικειμένου της ελεγχόμενης σύμβασης, με σύνταξη μάλιστα του σχετικού Συγκριτικού Πίνακα, κατά τα οριζόμενα στο π.δ. 60/2007, άγουν, περαιτέρω, στην κρίση ότι δεν πρόκειται για γνήσια προγραμματική σύμβαση του άρθρου 100 του ν. 38520/2010, αλλά, υπό το μανδύα αυτής, υποκρύπτεται αυτοτελής εξ επαχθούς αιτίας δημόσια σύμβαση παροχής υπηρεσιών με αναθέτουσα αρχή τη .. και ανάδοχο τον ..., η οποία μάλιστα εμπίπτει στις διατάξεις του π.δ. 60/2007, καθόσον ο προϋπολογισμός της υπερβαίνει το κατώτατο όριο υπαγωγής σ’ αυτές. Άλλωστε, σε όλα σχεδόν τα άρθρα της σύμβασης ο .... αναφέρεται ως ανάδοχος και όχι απλώς ως αντισυμβαλλόμενος. Εξ άλλου, περί των ανωτέρω πλημμελειών που επισημαίνονται και διά της προσβαλλομένης πράξης, η αιτούσα, όχι μόνο ουδέν προβάλλει, αλλά, περαιτέρω, με τους προβαλλόμενους ισχυρισμούς της αντιφάσκει, δεδομένου ότι, αφ’ ενός μεν επικαλείται συμφωνία του περιεχομένου της σύμβασης με το άρθρο 100 του ν. 3852/2010, αφ’ ετέρου δε συνομολογεί ότι αποδεικνύεται η συνδρομή των προϋποθέσεων προσφυγής στη διαδικασία με διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη προκήρυξη διαγωνισμού.(...)Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω και δεδομένου ότι εξακολουθούν να υφίστανται λόγοι διακωλυτικοί της υπογραφής της ελεγχόμενης σύμβασης, η εν λόγω αίτηση ανάκλησης πρέπει να απορριφθεί, να μην ανακληθεί η προσβαλλομένη πράξη και κατ’ επέκταση να μην υπογραφεί το ελεγχόμενο σχέδιο προγραμματικής σύμβασης μεταξύ της Δημοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης και Αποχέτευσης ... και του Οργανισμού Ανάπτυξης ..

ΚΑΤΑΒΟΛΗ ΑΜΟΙΒΗΣ ΓΙΑ ΠΑΡΟΧΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ:Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις προηγούμενες σκέψεις, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η εντελλόμενη με το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα δαπάνη δεν είναι νόμιμη. Ειδικότερα, δεν είναι νόμιμη η παροχή εντολής εκπροσώπησης του Δήμου .. στο φερόμενο ως δικαιούχο δικηγόρο με απόφαση του Δημάρχου, καθόσον ελλείπει σχετική απόφαση έγκρισης της εν λόγω ανάθεσης από τη μόνη αρμόδια, σύμφωνα με το νόμο, να προβεί σε πρόσληψη δικηγόρου, Οικονομική Επιτροπή, κατά τον βασίμως προβαλλόμενο πρώτο λόγο διαφωνίας του Επιτρόπου. Περαιτέρω, η εντελλόμενη δαπάνη δεν είναι νομίμως εκκαθαρισμένη, καθόσον δεν υφίσταται έγκυρη σύμβαση παροχής δικηγορικών υπηρεσιών. Και τούτο, διότι δεν προηγήθηκε αιτιολογημένη κρίση του αποκλειστικώς αρμοδίου Δημοτικού Συμβουλίου περί του ευλόγου του ύψους της δικηγορικής αμοιβής μετά από συνεκτίμηση των ειδικών περιστάσεων της συγκεκριμένης υπόθεσης, η οποία να συνιστά το προϊόν διαβούλευσης των συμβαλλομένων μερών. Επί της παραδοχής αυτής ουδεμία επιρροή ασκεί η κατάθεση του από 26.6.2017 πίνακα αμοιβής του φερόμενου ως δικαιούχου δικηγόρου, αφού το έγγραφο αυτό, ακόμα και υπό την εκδοχή ότι συνιστά έγγραφη πρόταση, αυτή κατατέθηκε μετά την παροχή των επίμαχων νομικών υπηρεσιών, καθως  και ενώπιον της οικονομικής υπηρεσίας του Δήμου για την εκκαθάριση και ενταλματοποίηση της οικείας δαπάνης και όχι ενώπιον της Οικονομικής Επιτροπής, η οποία, μάλιστα, όπως προαναφέρθηκε, δεν έλαβε καμία απόφαση για την ανάθεση της οικείας εντολής στο φερόμενο ως δικαιούχο. Επισημαίνεται ότι, ενόψει όσων ανωτέρω (στην σκέψη ΙΙ.Γ της παρούσας) έγιναν δεκτά, η πρόβλεψη του Κώδικα Δικηγόρων ότι στην περίπτωση που δεν προκύπτει η ύπαρξη έγκυρης έγγραφης συμφωνίας περί αμοιβής για την παροχή δικηγορικών υπηρεσιών, ισχύουν οι οριζόμενες νόμιμες αμοιβές, έχει την έννοια ότι οι οριζόμενες νόμιμες αμοιβές ισχύουν όταν η αμοιβή για την παροχή δικηγορικών υπηρεσιών έχει εγκριθεί από το διοικητικό όργανο, αλλά η σχετική απόφαση και η σε εκτέλεση αυτής συμφωνία είναι νομικώς πλημμελής για άλλον λόγο και όχι στην περίπτωση που το στάδιο της διαπραγμάτευσης της αμοιβής απέβη ατελέσφορο, δηλαδή δεν προέκυψε συμφωνία των αντισυμβαλλόμενων ως προς το ουσιώδες στοιχείο της αμοιβής με την τήρηση της προσήκουσας διοικητικής διαδικασίας. Τέλος, η εντελλόμενη δαπάνη είναι μη κανονική, καθόσον, όπως βασίμως διαλαμβάνει και η έκθεση διαφωνίας, η σχετική απόφαση ανάληψης υποχρέωσης λήφθηκε σε χρονικό σημείο (28.8.2017) μεταγενέστερο της παροχής των επίμαχων νομικών υπηρεσιών, κατά το μήνα Ιούνιο 2017, ενώ, σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά ανωτέρω, στην υπό στοιχείο ΙΙΙ νομική σκέψη, η απόφαση αυτή έπρεπε να προηγείται χρονικά οποιασδήποτε σχετικής με την εν λόγω δαπάνη διοικητικής πράξης ή υλικής ενέργειας, δεδομένου ότι με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται ο σκοπός του νόμου που συνίσταται στην, εκ των προτέρων, δέσμευση των αναγκαίων πιστώσεων και στην αποτροπή της διενέργειας δαπανών καθ’ υπέρβαση αυτών.Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, η εντελλόμενη με το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα πληρωμής δαπάνη είναι μη νόμιμη και μη κανονική και αυτό δεν πρέπει να θεωρηθεί.

Eξόφληση της 1ης εντολής πληρωμής της  1ης παράτασης σύμβασης υπηρεσιών «Σύμβουλος Διαχείρισης Συγχρηματοδοτούμενων Έργων Δήμου .(...)Ο ν. 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης - Πρόγραμμα Καλλικράτης» (ΦΕΚ Α΄ 87/7.6.2010) ορίζει, στο άρθρο 283, ότι: «1. Οι δήμοι που συνιστώνται με το άρθρο 1 υπεισέρχονται αυτοδικαίως από την έναρξη λειτουργίας τους και χωρίς άλλη διατύπωση σε όλα τα ενοχικά και εμπράγματα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των δήμων και κοινοτήτων που συνενώνονται, στα οποία περιλαμβάνονται και οι υποχρεώσεις που απορρέουν από  διεθνείς συνεργασίες…». Από τη διάταξη αυτή συνάγεται ότι από την 1.1.2011 (ημερομηνία έναρξης ισχύος των διατάξεων του ν. 3852/2010) οι νέοι Δήμοι που προέκυψαν υπεισέρχονται αυτοδικαίως και χωρίς άλλη διατύπωση, από την έναρξη λειτουργίας τους, στα δικαιώματα και στις υποχρεώσεις των δήμων που συνενώνονται. Περαιτέρω, η συμβατική δράση της δημόσιας διοίκησης υπόκειται στη θεμελιώδη αρχή της νομιμότητας, ως εκ τούτου, κατ’ επιταγή αυτής κάθε δημόσια σύμβαση υπάγεται σε ορισμένο νομικό πλαίσιο, το οποίο περιλαμβάνει και τη διακήρυξη της διαγωνιστικής διαδικασίας που προηγείται της κατάρτισής της, ως κανονιστική διοικητική πράξη. Παρέπεται τούτου ότι η δυνατότητα των συμβαλλομένων μερών για τροποποίηση όρου ή όρων δημόσιας σύμβασης με νεότερη κοινή συμφωνία τους, δεν μπορεί να εξικνείται μέχρι την κατ’ ουσία τροποποίηση ουσιωδών όρων της οικείας διακήρυξης. Η τροποποίηση μιας δημόσιας σύμβασης κατά τη διάρκεια της ισχύος της μπορεί να θεωρηθεί ως ουσιώδης όταν προστίθενται όροι οι οποίοι, αν είχαν γνωστοποιηθεί στο πλαίσιο της διαδικασίας σύναψης της αρχικής σύμβασης, θα είχαν ίσως ως αποτέλεσμα να επιτραπεί η συμμετοχή στη διαδικασία άλλων διαγωνιζομένων από εκείνους που έγιναν αρχικώς δεκτοί ή να υποβληθούν προσφορές με διαφορετικό περιεχόμενο ή να επιλεγεί προσφορά διαφορετική από εκείνη που αρχικώς επελέγη. Ομοίως, τροποποίηση της αρχικής σύμβασης μπορεί να θεωρηθεί ως ουσιώδης όταν διευρύνει σημαντικά το αντικείμενο της σύμβασης, συμπεριλαμβάνοντας υπηρεσίες που δεν είχαν αρχικώς προβλεφθεί (πρβλ. υπόθεση C-454/06 pressetext Nachrichtenagentur GmbH κατά Republik Österreich, σκέψεις 34-36 και υπόθεση C-496/99 P Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κατά CAS Succhi di Frutta SpA, σκέψεις 113-121). Επιπλέον, όπως γίνεται δεκτό, οι συμβαλλόμενες σε δημόσιες συμβάσεις υπηρεσιών αναθέτουσες αρχές μπορούν να επιφυλάσσουν υπέρ αυτών δικαίωμα προαίρεσης για τη δέσμευση του αντισυμβαλλομένου τους να συναινέσει σε νέα σύμβαση ομοειδών υπηρεσιών με τους ίδιους όρους, ασκούμενο με δήλωση της αναθέτουσας αρχής, το οποίο προσδιορίζεται ποσοτικά και ποιοτικά στη διακήρυξη, περιέχεται δε και στη δημοσιευόμενη περίληψή της (VI Τμ. 2224, 1778/2011, 3145, 660, 371/2010, κ.α.). Παρέπεται, αντίστοιχα προς τα προαναφερόμενα, ότι, η ενεργοποίηση του δικαιώματος προαίρεσης επιτρέπεται αποκλειστικά υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις που διαγράφει η σύμβαση που το διαλαμβάνει. Όταν η άσκησή του κείται εκτός των ορίων τούτων, δεν ασκείται νόμιμα, συνεπάγεται δε τροποποίηση της οικείας συμβάσεως και της διακηρύξεως, η οποία ελέγχεται ως προς τη νομιμότητά της κατά τα ανωτέρω (Βλ. απόφαση VI Τμ. Ελ.Συν. 1508/2012

Αναβάθμιση γηπέδου- προγραμματική σύμβαση...Με τα δεδομένα αυτά, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η συγκεκριμένη σύμβαση αποτελεί, κατά το περιεχόμενό της, ειδική προγραμματική σύμβαση του άρθρου 186 κεφ. ΙΙ. Η περ. 22, η οποία εγκαθιδρύει τη συνεργασία αφενός της Περιφέρειας ..., ως Ο.Τ.Α β΄ βαθμού, στο πλαίσιο της αρμοδιότητάς της στον τομέα του αθλητισμού για χρηματοδότηση της κατασκευής, εν όλω ή εν μέρει, αθλητικών εγκαταστάσεων που ανήκουν, κατά κυριότητα ή κατά χρήση, σε ερασιτεχνικά αθλητικά σωματεία, αφετέρου του ερασιτεχνικού αθλητικού σωματείου με την επωνυμία «... Γυμναστικός και Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος». Το δε υποβληθέν για έλεγχο οικείο σχέδιο σύμβασης έχει, κατά τα διαλαμβανόμενα στη σκέψη ΙΙ.Β, το ελάχιστο περιεχόμενο, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 100 του ν.3852/2010.Συνεπώς, δεν συντρέχει νόμιμος λόγος που να κωλύει την υπογραφή του υποβληθέντος για έλεγχο σχεδίου σύμβασης, το οποίο επισυνάπτεται στην παρούσα Πράξη και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος αυτής, υπό τους εξής όρους: 1. να αναμορφωθεί το άρθρο 2 παρ.3.1.3 (Δικαιώματα και Υποχρεώσεις των Συμβαλλομένων), με τη διαγραφή της φράσης «εκτός εάν τούτο προβλέπεται από την οικεία εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία (ενδεικτικώς η χρήση του ακινήτου από την Ποδοσφαιρική Ανώνυμη Εταιρεία με βάση την αθλητική νομοθεσία κλπ)», η οποία δεν εναρμονίζεται με την πρόβλεψη (άρθρο 4) περί ορισμένου χρονικού διαστήματος ισχύος της προγραμματικής σύμβασης, επιπλέον η μακροχρόνια παραχώρηση των δικαιωμάτων χρήσης και εκμετάλλευσης των εγκαταστάσεων του γηπέδου, υπό το φως των εκτιθέμενων υπό τη σκέψη ΙΙ συνταγματικών διατάξεων και του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου προστασίας του ερασιτεχνικού αθλητισμού, θα ήταν αντίθετη προς το νόμιμο σκοπό της συμμετοχής της Περιφέρειας στην κατασκευή του εν λόγω έργου, που είναι η ενίσχυση αποκλειστικά του σωματειακού αθλητισμού (πρβλ. Ε΄ Κλ. 468/2019), και 2. να αναμορφωθεί το άρθρο 3, υπό τον τίτλο «Ποσά και πόροι χρηματοδότησης», στο οποίο προβλέπεται ότι «Ο συνολικός προϋπολογισμός … ανέρχεται στο ποσό των 1.537.000,00 ευρώ συμπεριλαμβανομένου του Φ.Π.Α. …» και, ειδικότερα, η παράγραφος 3 του ίδιου άρθρου, όπου προβλέπεται ότι «Ο Φορέας Υλοποίησης δε μπορεί να αναλάβει συμβατικές δεσμεύσεις έναντι τρίτων, που υπερβαίνουν το παραπάνω ποσό, χωρίς προηγούμενη έγκριση από τον Κύριο του Έργου. Στο ποσό αυτό περιλαμβάνονται όλες οι επιμέρους δαπάνες προκειμένου να εκτελεστεί η παρούσα σύμβαση», δυνάμει της οποίας παρέχεται αόριστα η δυνατότητα επέκτασης του οικονομικού αντικειμένου της σύμβασης με συμφωνία των μερών, καθόσον η πρόβλεψη αυτή δεν είναι νόμιμη και ως εκ τούτου η παράγραφος 3 του άρθρου 3 πρέπει να απαλειφθεί (Ε΄ Κλ. 451/2016).Επιπλέον επισημαίνεται ότι η τυχόν χρονική παράταση ή τροποποίηση της προγραμματικής σύμβασης δεν δύναται να συνεπάγεται επέκταση του φυσικού ή οικονομικού αντικειμένου της και δύναται να επέλθει, όπως και οποιαδήποτε τροποποίηση του φυσικού ή οικονομικού αντικειμένου της σύμβασης, μόνον υπό τις προϋποθέσεις των διατάξεων περί υπαγωγής στον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας του Ελεγκτικού Συνεδρίου (Ε΄ Κλ. 100/2016, πρβλ. Ε΄ Κλ. 313/2014).