Αποζημίωση ζημιών από ανωτέρα βία(..) ζητείται παραδεκτώς η αναίρεση της υπ’ αριθμ. 85/2004 αποφάσεως του Διοικητικού Εφετείου Ιωαννίνων, με την οποία, έγινε δεκτή προσφυγή της αναιρεσίβλητης εταιρείας, αναδόχου του έργου «Αξιοποίηση Κάμπου Ρίζιανης-Κορύτιανης Ν. ...», επί διαφοράς που ανέκυψε κατά την εκτέλεση του έργου αυτού, και ειδικότερα, από την απόρριψη ενστάσεως κι αιτήσεως θεραπείας κατά του πρωτοκόλλου διαπίστωσης ζημιών από ανωτέρα βία(..) Το Διοικητικό Εφετείο, με την αναιρεσιβαλλομένη απόφαση, έκανε δεκτό ότι η διάταξη του άρθρ. 4 παρ. 11 του ν. 1418/1984, ανεξαρτήτως του αν καταλαμβάνει και την περίπτωση της ασφάλειας του έργου λόγω βλαβών αυτού από ανωτέρα βία, πάντως, δεν έχει καταστεί ακόμα ενεργή, εξ αυτού δε συνάγεται ότι, κατά την έννοια των προαναφερθεισών διατάξεων του ν. 1418/1984 και του π.δ. 609/1985, σε περίπτωση κατά την οποία προκληθούν στο έργο ή τις εγκαταστάσεις αυτού βλάβες από ανωτέρα βία, υπόχρεος για την αποζημίωση είναι ο κύριος του έργου και συνεπώς, όρος της εργολαβικής συμβάσεως σύμφωνα με τον οποίο, ο ανάδοχος υποχρεούται να προβεί σε κατάρτιση συμβάσεως με ασφαλιστική εταιρία για την κάλυψη του ως άνω κινδύνου καθώς και η κατάρτιση τέτοιας συμβάσεως, κατ’ αποδοχή του όρου αυτού, δεν μπορούν ν΄αντιταχθούν και να κατισχύσουν έναντι της ως άνω θεσπιζόμενης από τις διατάξεις του νόμου υποχρεώσεως του κυρίου του έργου προς αποζημίωση του αναδόχου σε περίπτωση επελεύσεως ζημιών στο έργο ή τις εγκαταστάσεις αυτού από την ως άνω αιτία. Με βάση δε τις παραδοχές αυτές, έκανε δεκτή την προσφυγή της αναιρεσίβλητης εταιρείας.

5. Επειδή, κρίση αυτή της αναιρεσιβαλλομένης δεν είναι, κατά τα βασίμως προβαλλόμενα, ορθή, διότι ανεξαρτήτως του ζητήματος αν η διάταξη του άρθρου 4 παρ. 11 του Ν. 1418/89 δεν έχει εισέτι ενεργοποιηθεί λόγω της μη εκδόσεως του προβλεπομένου προεδρικού διατάγματος, η συμβατικώς αναληφθείσα υποχρέωση του αναδόχου να καταρτίσει ασφαλιστική σύμβαση για να καλυφθεί η περίπτωση ζημιών του έργου λόγω ανωτέρας βίας, είναι ισχυρή με αποτέλεσμα να δύναται να του αντιταχθεί σε περίπτωση ζημίας του έργου που προήλθε από γεγονός συνιστών ανωτέρα βία (ΣτΕ 3287/2003, 1368/2007), δεδομένου ότι δεν είναι πάντως επιτρεπτή η, εκ μέρους του, αμφισβήτηση της νομιμότητας όρου της συναφθείσης συμβάσεως (ΣτΕ 1667/2011 Ολομ.). Συνεπώς, πρέπει, για το λόγο αυτό, η προσβαλλόμενη απόφαση να αναιρεθεί, η δε υπόθεση, που χρειάζεται διευκρίνιση κατά το πραγματικό, να παραπεμφθεί στο εκδόν αυτήν δικαστήριο προς περαιτέρω κρίση.(..)Διά ταύτα..(..) Δέχεται την υπό κρίση αίτηση..(..)Αναιρεί την υπ’ αριθμ. 85/2004 απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Ιωαννίνων στο οποίο και αναπέμπει την υπόθεση, κατά τα αναφερόμενα στο αιτιολογικό

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ: Από το συνδυασμό των ανωτέρω διατάξεων προκύπτει, ότι προβλέπεται υποκατάσταση του αναδόχου από άλλη εργοληπτική επιχείρηση στην εκτέλεση δημοσίου έργου, μόνο ύστερα από την τήρηση των προαναφερόμενων προϋποθέσεων και εφόσον εγκριθεί η υποκατάσταση από τον φορέα κατασκευής του έργου, διαφορετικά ο τελευταίος κηρύσσει έκπτωτο τον ανάδοχο, μετά από γνώμη του αρμοδίου Τεχνικού Συμβουλίου Δημοσίων ΄Εργων. Σε κάθε περίπτωση η υποκατάσταση προβλέπεται μόνο κατά το στάδιο εκτέλεσης του έργου, δηλαδή στο στάδιο που ακολουθεί την υπογραφή της σύμβασης μεταξύ του αναδόχου και του κυρίου του έργου, όχι, όμως, και κατά το στάδιο που προηγείται της κατακύρωσης του διαγωνισμού (……). Εξ άλλου, με τον όρο "υποκατάσταση τρίτων" νοείται η μεταβίβαση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων του εργολάβου από την εργολαβική σύμβαση σε τρίτον, όσον αφορά το όλον ή μέρος του αναληφθέντος έργου, κατά τρόπον ώστε να υπεισέρχεται ο τρίτος στην μεταξύ φορέα του έργου και εργολάβου σχέση.

Όταν δηλαδή κύριος του έργου είναι άλλο, πλην του Δημοσίου, νομικό πρόσωπο, η επί της προσφυγής απόφαση του διοικητικού εφετείου, όπως άλλωστε και η επί της αιτήσεως θεραπείας απόφαση του επιληφθέντος υπουργού, αφορά μόνο τις σχέσεις μεταξύ του νομικού αυτού προσώπου και του αναδόχου και δεν συνεπάγεται την επίρριψη στο Ελληνικό Δημόσιο των υποχρεώσεων που βαρύνουν το νομικό πρόσωπο έναντι του αναδόχου (βλ. ΣτΕ 3148, 1529/2004, 2530/1991 επτ. κ.ά.). Εξάλλου, στην εφαρμοστέα εν προκειμένω διάταξη του άρθρου 3 εδάφιο α΄ του ως άνω ν. 1418/1984 ορίζεται ότι «εργοδότης» ή «κύριος του έργου» είναι το Δημόσιο ή άλλο νομικό πρόσωπο του δημοσίου τομέα για λογαριασμό του οποίου καταρτίζεται η σύμβαση ή κατασκευάζεται το έργο.

Από συνδυασμό του άρθρου 2 της από 30-4-2010 σύμβασης και του άρθρου 11.2.1 της συγγραφής υποχρεώσεων, η οποία αποτελεί σύμφωνα με το άρθρο 23 παρ.1 του ν. 3316/2005 αναπόσπαστο τμήμα της σύμβασης, προκύπτει η πρόβλεψη από την σύμβαση δικαιώματος του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ να λύσει την ανωτέρω σύμβαση μετά την ολοκλήρωση σταδίου της μελέτης χωρίς αποζημίωση του αναδόχου. 

Ανάθεση στον ΕΛ.Γ.Α. της υλοποίησης του προγράμματος κρατικών οικονομικών ενισχύσεων: Μέτρα υπέρ των παραγωγών της χώρας που οι γεωργικές τους εκμεταλλεύσεις ζημιώθηκαν από θεομηνίες και δυσμενείς καιρικές συνθήκες, κατά τα έτη 2014 και 2015.

Αποκατάσταση κατολίσθησης:..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην σκέψη ΙΙ, το Κλιμάκιο κρίνει ότι οι δαπάνες που εντέλλονται να πληρωθούν με τα επίμαχα χρηματικά εντάλματα πληρωμής δεν είναι νόμιμες. Τούτο, δε, διότι, με την υπογραφή της συμβάσεως για την κατασκευή του επίμαχου έργου, η ανάδοχος ανέλαβε, σύμφωνα με το άρθρο 18.4.1 της Ε.Σ.Υ., που παρατίθεται στην σκέψη ΙΙΙ.Β και αποτελεί συμβατικό τεύχος, την υποχρέωση να καταρτίσει ασφαλιστική σύμβαση για την κάλυψη του έργου «κατά παντός κινδύνου». Μεταξύ δε των κινδύνων αυτών μνημονεύονται ρητώς και οι ζημίες, βλάβες ή καταστροφές του έργου από φυσικά φαινόμενα, έστω και εξαιρετικά σπάνιας εμφάνισης, τα οποία ρητώς προβλέπεται ότι δεν θα θεωρούνται από τα συμβαλλόμενα μέρη ως περιστάσεις ανωτέρας βίας. Η ανωτέρω συμβατική υποχρέωση που ανέλαβε η ανάδοχος, η οποία δεν προσκρούει σε διάταξη αναγκαστικού δικαίου, είναι ισχυρή, ενώ περαιτέρω, όπως συνάγεται από τα στοιχεία που προσκομίστηκαν στο Κλιμάκιο σε εκτέλεση των Πρακτικών της 28ης Συνεδριάσεως της 8ης Νοεμβρίου 2018 (Θέμα Α΄) και δεν αμφισβητείται από την Περιφέρεια, η ανάδοχος, σε συμμόρφωση προς την υποχρέωσή της αυτή, είχε ασφαλίσει το έργο στην ασφαλιστική εταιρεία Ευρωπαϊκή Πίστη «κατά παντός κινδύνου εργολάβου», στους οποίους περιλαμβάνονται και υλικές ζημίες από πλημμύρα, καταιγίδα, θύελλα, κυκλώνα και εν γένει θεομηνίες, καθιζήσεις, κατολισθήσεις κλπ (βλ. σχ. τα 614414/8434/15.9.2015, 615339/10679/11.5.2017 και 729341/35284/30.6.2017 ασφαλιστήρια συμβόλαια, καθώς και την 5183/9494/21.6.2916 Πρόσθετη Πράξη κατά παντός κινδύνου εργολάβου). Κατόπιν τούτων, οι δαπάνες για την αποκατάσταση των βλαβών που προκλήθηκαν στο έργο «Αποκατάσταση κατολίσθησης στο δρόμο …» από τα έντονα καιρικά φαινόμενα που έπληξαν την περιοχή του έργου τον Σεπτέμβριο του έτους 2016 και τον Ιούνιο του έτους 2017, δεν βαρύνουν την Περιφέρεια …, αλλά πρέπει να καλυφθούν από την ασφαλιστική εταιρεία με την οποία η ανάδοχος έχει συνάψει ασφαλιστική σύμβαση, σε εκτέλεση της ανωτέρω συμβατικής της υποχρεώσεως (βλ. ΣτΕ 3106/2013, 4676/2012, 1368/2007, 3287/2003, Ελ.Συν. VII Tμ. Πρ. 18/2016, ΔΕφΙωαννίνων 155/2016, ΔΕφΑθ 3693/2011, 1477, 1476/2008). Αβασίμως, συνεπώς, προβάλλεται από την Περιφέρεια ότι η πρόκληση των επίμαχων ζημιών οφείλεται σε λόγους ανωτέρας βίας. Τούτο, δε, διότι, σύμφωνα με τα προεκτεθέντα, στο άρθρο 18.4.1 της Ε.Σ.Υ. προβλέπεται ρητώς ότι οι ζημίες, βλάβες ή καταστροφές του έργου από φυσικά φαινόμενα, έστω και εξαιρετικά σπάνιας εμφάνισης, δεν θα θεωρούνται από τα συμβαλλόμενα μέρη ως περιστάσεις ανωτέρας βίας, ενώ και στην περιοριστική απαρίθμηση των λόγων ανωτέρας βίας που διαλαμβάνονται στο άρθρο 19 της Ε.Σ.Υ. (πόλεμος, εχθροπραξίες, εισβολή εχθρικής δύναμης στη χώρα, ανταρτική δράση, επανάσταση, τρομοκρατική ενέργεια, στασίαση ή κατάλυση της συνταγματικής τάξης της χώρας, εμφύλιος πόλεμος, βίαιη διατάραξη της τάξης από πρόσωπα ξένα προς τον Ανάδοχο, ανεύρεση κεκρυμμένων πυρομαχικών, εκρηκτικών υλών ή ναρκών, ιονίζουσα ακτινοβολία ή μόλυνση ραδιενέργειας κ.α.), δεν περιλαμβάνονται τα έντονα καιρικά φαινόμενα, ακόμα και αν έχουν ασυνήθιστα μεγάλη ένταση και διάρκεια. Επομένως, η πρόκληση βλαβών στο έργο συνεπεία έντονων και παρατεταμένων, κατά τους ισχυρισμούς της Περιφέρειας, βροχοπτώσεων, δεν δύναται να αποδοθεί σε λόγους ανωτέρας βίας, σύμφωνα με τη συμβατική βούληση των μερών. Εξάλλου, και οι λοιπές περιστάσεις που, κατά τους ισχυρισμούς της Περιφέρειας, συνέβαλαν στην επέλευση των επίμαχων ζημιών, ήτοι η αποψίλωση του εδάφους λόγω της πυρκαγιάς που εκδηλώθηκε το έτος 2007 και η γεωλογική δομή της περιοχής, πέραν του ότι δεν ήταν ικανές κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων και χωρίς τη μεσολάβηση των δυσμενών καιρικών συνθηκών να επιφέρουν βλάβη στο έργο, σε κάθε περίπτωση, δεν συνιστούν γεγονότα απρόβλεπτα, δυνάμενα να υπαχθούν στην έννοια του άρθρου 388 του Α.Κ.., όπως αβασίμως προβάλλεται από την Περιφέρεια, προεχόντως διότι πρόκειται για περιστάσεις ήδη γνωστές σε αυτήν κατά τον χρόνο εκπονήσεως της μελέτης του ανατεθέντος έργου.

Δημόσια έργα. Αρμοδιότητες και υποχρεώσεις του επιβλέποντα Μηχανικού και της Διευθύνουσας Υπηρεσίας Δημ. Έργου, που κατασκευάζεται από Ανάδοχο Εργοληπτική Επιχείρηση, ως προς τα θέματα Ασφάλειας και Υγείας των εργαζομένων σε αυτό. Περί εκτελέσεως δημόσιου έργου, για τα θέματα που αφορούν την ασφάλεια των εργαζομένων και τη πρόληψη των ατυχημάτων, ο ανάδοχος που έχει καθ όλη τη διάρκεια του έργου τη διεύθυνση αυτού, και η οποία ασκείται στους τόπους κατασκευής από τεχνικούς υπαλλήλους του αναδόχου που έχουν τα κατάλληλα προσόντα, έχει αποκλειστικά την υποχρέωση δια του υπευθύνου του «επί τόπου του έργου μηχανικού» να τηρεί όλα τα αναγκαία μέτρα ασφάλειας που προβλέπονται από τις ισχύουσες διατάξεις και τη σύμβαση και να εκπονεί με δική του ευθύνη κάθε σχετική μελέτη (στατική ικριωμάτων, μελέτη προσωρινής σήμανσης του έργου). Πέραν όμως των υποχρεώσεων αυτών του αναδόχου και ο επιβλέπων μηχανικός του έργου που έχει ορισθεί από την Διευθύνουσα Υπηρεσία, έχει την υποχρέωση να ασκεί συστηματικά και ουσιαστικό έλεγχο στη λήψη και τήρηση των αναγκαίων μέτρων ασφαλείας από την ανάδοχο εργοληπτική επιχείρηση, όπως αυτά προβλέπονται από τις ισχύουσες διατάξεις και τη σύμβαση και να υποδεικνύει στον ανάδοχο τη λήψη κάθε αναγκαίου μέτρου στην περίπτωση που το έργο εκτελείται χωρίς να τηρούνται αυτά. Η εκπλήρωση αυτών των υποχρεώσεων εμπίπτει στα καθήκοντα του επιβλέποντα μηχανικού επί δημοσίου έργου, όπως αυτά προσδιορίζονται στις προαναφερθείσες διατάξεις των άρθρων 6 του Ν 1418/84 και 28 του ΠΔ 609/85.

Ανάθεση στον ΕΛ.Γ.Α. της υλοποίησης του προγράμματος κρατικών οικονομικών ενισχύσεων: Μέτρα υπέρτων παραγωγών της χώρας που οι γεωργικές τους εκμεταλλεύσεις ζημιώθηκαν από θεομηνίες (πλημμύρες, κατολισθήσεις) δυσμενείς καιρικές συνθήκες (ανεμοθύελλες, υπερβολικές βροχοπτώσεις, παγετό, χαλάζι), κατά τη χρονική περίοδο Ιανουάριος Δεκέμβριος 2010)

Ανάθεση στον ΕΛ.Γ.Α. της υλοποίησης του προγράμματος κρατικών οικονομικών ενισχύσεων: Μέτρα υπέρ των παραγωγών της χώρας που οι γεωργικές τους εκμεταλλεύσεις ζημιώθηκαν από θεομηνίες (ανεμοστρόβιλους, κατολίσθηση, πλημμύρες) και δυσμενείς καιρικές συνθήκες (ανεμοθύελλες, υπερβολικές βροχοπτώσεις, χαλάζι, χιονοπτώσεις) κατά τη χρονική περίοδο Ιανουάριος - Δεκέμβριος 2016.

Ανάθεση στον ΕΛ.Γ.Α. της υλοποίησης του προγράμματος κρατικών οικονομικών ενισχύσεων: Μέτρα υπέρ των παραγωγών της χώρας που οι γεωργικές τους εκμεταλλεύσεις ζημιώθηκαν από θεομηνίες (ανεμοστρόβιλοι, κατολισθήσεις, πλημμύρες) και δυσμενείς καιρικές συνθήκες (ανεμοθύελλες, υπερβολικές βροχοπτώσεις, χαλάζι) κατά τη χρονική περίοδο Ιανουάριος - Δεκέμβριος 2018.