Προγραμματικές συμβάσεις.Από τις διατάξεις του άρθρου 100 του ν. 3852/2010 ( Α΄87), μεταξύ άλλων, συνάγεται ότι οι προγραμματικές συμβάσεις είναι συμφωνίες που θέτουν το γενικό πλαίσιο για την οργάνωση και διαχείριση δημοσίων υπηρεσιών και την άσκηση συγκεκριμένης κάθε φορά δραστηριότητας δια μέσου των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Σκοπό έχουν να διευκολύνουν τη μελέτη και εκτέλεση έργων και την παροχή υπηρεσιών με αναπτυξιακό χαρακτήρα σε τοπικό επίπεδο προκειμένου να παρακαμφθούν τυχόν γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, ελλείψεις προσωπικού, αλληλοεπικαλύψεις αρμοδιοτήτων και άλλοι ανασταλτικοί παράγοντες που επιβραδύνουν τους ρυθμούς εκτέλεσης των έργων και καθυστερούν την ανάπτυξη και την εν γένει βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων των περιοχών αυτών. Ο ειδικός δε προσδιορισμός του ελάχιστου περιεχομένου αυτών από το νομοθέτη αποσκοπεί στη διασφάλιση της εξοικονόμησης πόρων με τη διάθεση των απολύτως αναγκαίων χρημάτων, προσώπων, υλικών, κ.λ.π. για την εκτέλεση μελετών, έργων, υπηρεσιών και εν γένει αναπτυξιακών προγραμμάτων καθώς και τη διαφάνεια των μέσω των συμβάσεων αυτών διενεργούμενων χρηματοδοτήσεων (Ε.Σ 2226,2227 /2011,28, 2651 /2012).

Προγραμματικές συμβάσεις.(...) Από τις προπαρατεθείσες διατάξεις συνάγεται ότι οι προγραμματικές συμβάσεις του άρθρου 100 του ν. 3852/2010, τις οποίες μπορούν να συνάπτουν και οι Περιφέρειες με τους Δήμους, είναι συμφωνίες που θέτουν το γενικό πλαίσιο για την άσκηση της συγκεκριμένης κάθε φορά δραστηριότητας που περιγράφεται σε αυτές και έχουν ως σκοπό την πραγματοποίηση δράσεων με τοπικό χαρακτήρα για την ανάπτυξη μίας περιοχής (οικονομική, περιβαλλοντική, πολιτιστική) και την εν γένει βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της. Επίσης, με τις προγραμματικές συμβάσεις διευκολύνεται η μελέτη και εκτέλεση έργων καθώς και η παροχή υπηρεσιών με αναπτυξιακό χαρακτήρα σε τοπικό επίπεδο, προκειμένου να παρακαμφθούν τυχόν ελλείψεις σε εμπειρία, προσωπικό ή οικονομοτεχνικά μέσα, ανεπάρκεια σε υλικοτεχνική υποδομή, αλληλοεπικαλύψεις αρμοδιοτήτων και άλλοι ανασταλτικοί παράγοντες που δυσχεραίνουν ή επιβραδύνουν την  εκτέλεση των έργων και καθυστερούν την ανάπτυξη των περιοχών αυτών, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι δυνατή η μετατροπή του θεσμού της προγραμματικής σύμβασης σε εργαλείο καταστρατήγησης των κείμενων διατάξεων, ιδίως αυτών που αφορούν την κατανομή των αρμοδιοτήτων των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης (βλ. VI ΤμΕλΣυν 3236/2013, 4143/2013, 3566/2014 (...) Το εν λόγω έργο μπορεί νομίμως να υλοποιηθεί από τις υπηρεσίες της Περιφέρειας…, που διαθέτουν την πληρέστερη τεχνογνωσία και επαρκέστερη εμπειρία συγκριτικά με οποιονδήποτε άλλο φορέα της Περιφέρειας, χωρίς η επίμαχη σύμβαση να συνιστά μέσο καταστρατήγησης των διατάξεων που ορίζουν ότι οι Δήμοι είναι αρμόδιοι για την κατασκευή των αποχετευτικών δικτύων (βλ. άρθρο 75 του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων, που κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του ν. 3463/2006 - ΦΕΚ Α΄ 114), καθώς η αρμοδιότητα αυτή αφορά τα έργα που εκτελούνται αποκλειστικά μέσα στην εδαφική τους περιφέρεια και δεν έχουν ευρύτερο διαδημοτικό ή πολύ περισσότερο διαπεριφερειακό χαρακτήρα. Επομένως, η ελεγχόμενη σύμβαση, η οποία επισυνάπτεται, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της παρούσας και έχει το κατά νόμο αναγκαίο περιεχόμενο, μπορεί να υπογραφεί. 

Ερωτάται εάν ελλείψει ειδικής πρόβλεψης στον Α.Ν. 1920/1939 για τη σύναψη προγραμματικών συμβάσεων, με αντισυμβαλλόμενο μέρος το εποπτευόμενο από τον Υπουργό Οικονομικών ν.π.δ.δ. με την επωνυμία «Επιτροπή Ολυμπίων Κληροδοτημάτων», μπορεί αυτό να συμβληθεί νομίμως σε προταθείσα προγραμματική σύμβαση πολιτισμικής ανάπτυξης (άρθρο 100 Ν. 3852/2010, ως ισχύει) και, ενδεχομένως, κατ’ ανάλογη εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 54 παρ. 2 του Ν. 4182/2013, που επιτρέπει στα κοινωφελή ιδρύματα τη σύναψη συναφών προγραμματικών συμβάσεων.(..)Η Επιτροπή Ολυμπίων και Κληροδοτημάτων, ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου και κληροδότημα, δύναται σε συμφωνία με τη βούληση του διαθέτη της κοινωφελούς αυτής περιουσίας και για την εκπλήρωση της βούλησης του διαθέτη και των καταστατικών σκοπών της, να συνάπτει προγραμματικές συμβάσεις του άρθρου 100 του Ν. 3852/2010, όπως ισχύει, συμπεριλαμβανομένων προγραμματικών συμβάσεων πολιτισμικής ανάπτυξης (παρ. 1, περ. α και γ, παρ. 5), τηρουμένων των κατά περίπτωση αναγκαίων προϋποθέσεων και υπό την αίρεση του αποτελέσματος του, κατά νόμο, απαιτούμενου προσυμβατικού ελέγχου του Ελεγκτικού Συνεδρίου (κατά πλειοψηφία).

Προγραμματικές συμβάσεις.(...) Από τις ως άνω διατάξεις (3852/2010,άρθρο 100)  συνάγεται, μεταξύ άλλων, ότι οι προγραμματικές συμβάσεις είναι διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες που θέτουν το γενικό πλαίσιο για την οργάνωση και διαχείριση δημοσίων υπηρεσιών και την άσκηση συγκεκριμένης κάθε φορά δραστηριότητας, παρέχοντας τη δυνατότητα στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης να συμβάλλονται με άλλα δημόσια νομικά πρόσωπα και επιχειρήσεις Ο.Τ.Α., συνδυάζοντας ή αλληλοσυμπληρώνοντας τις αρμοδιότητες ή τα οικονομικοτεχνικά μέσα που διαθέτουν με εκείνα του αντισυμβαλλόμενου φορέα, προκειμένου να επιτευχθεί η εκπόνηση μελετών, η κατασκευή έργων ή η παροχή υπηρεσιών που εντάσσονται στο πλέγμα των αρμοδιοτήτων και των καταστατικών τους σκοπών (Πράξεις Κλιμ. Προλ.Ελ.Δαπανών στο VII Τμήμα 327/2014, 324/2014, 267/2014, 55/2014, Αποφάσεις VI Τμήματος 2967/2014, 3236/2013, 390/2013, Πράξη Ζ΄ Κλιμακίου 207/2013). Απαραίτητη προϋπόθεση για τη νόμιμη σύναψη προγραμματικής σύμβασης είναι ότι ο σκοπός τον οποίο αυτή καλείται να εκπληρώσει δεν μπορεί να επιτευχθεί με άλλο νόμιμο τρόπο και ότι αποτελεί το ultimum refugium  και δεν λειτουργεί ως ισοδύναμη ή εναλλακτική με την ειδικώς προβλεπόμενη από την κείμενη νομοθεσία διαδικασία επίλυσης του ανακύπτοντος ζητήματος, ούτε χρησιμοποιείται καταχρηστικά για την παράκαμψη των διατάξεων που θέτουν συγκεκριμένους περιορισμούς στη δράση των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης ή απαιτούν την τήρηση συγκεκριμένων όρων και προϋποθέσεων για την άσκησή της (αποφάσεις VI Τμήματος 3067/2014, 2967/2014, 2308/2014, 4143/2013, 26/2013, 1380/2012, 289/2012, 28/2012, Πράξη Ζ΄ Κλιμακίου 65/2014).(....) Η μελέτη και η εκτέλεση έργων, η κατάρτιση προγραμμάτων ανάπτυξης μιας περιοχής και η παροχή υπηρεσιών συντελείται, με γνώμονα τη μείωση του κόστους, με  την αξιοποίηση του κατάλληλου προσωπικού των συμβαλλομένων φορέων (με τη «μεταφορά» προσώπων από τον ένα συμβαλλόμενο στον άλλο) και των αντιστοίχων μέσων που αυτοί διαθέτουν (με την παραχώρηση της χρήσης ακινήτων, εγκαταστάσεων, μηχανημάτων κ.λπ.)  Τούτο, υπό την αυτονόητη προϋπόθεση, ότι κάθε συμμετέχων φορέας, έχει κατά την υπογραφή της σύμβασης, τα μέσα και εν γένει τη δυνατότητα να ανταποκριθεί αυτοδύναμα στην εκτέλεση των υποχρεώσεων που αναλαμβάνει με την προγραμματική σύμβαση (πρβλ. Πρακτικά της 32ας Γεν. Συν. της Ολομ. του Ελ.Συν. της 10ης Δεκεμβρίου 2004 και Γνμδ. Ν.Σ.Κ. 19/2006).

(...)Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη μείζονα σκέψη της παρούσας Πράξεως, το Κλιμάκιο άγεται στην κρίση ότι Η ελεγχόμενη συμφωνία δεν φέρει τα χαρακτηριστικά της προγραμματικής συμφωνίας του άρθρου 100 του Ν. 3852/2010 διότι:  α) τα συμβαλλόμενα μέρη δεν συμπράττουν ισόρροπα, εκκινώντας από κοινή αφετηρία, με σκοπό την εκτέλεση κοινά εξυπηρετούμενου δημόσιου σκοπού, αλλά επιδιώκουν την ικανοποίηση όλως διακριτών και αντίθετων συμφερόντων.και  συμπράττουν ως αναθέτουσες αρχές αποσκοπώντας στην εκτέλεση των υπηρεσιών β) η αναπτυξιακή εταιρεία δεν είχε, κατά την υπογραφή της σύμβασης, τη δυνατότητα δι’ ιδίων μέσων (προσωπικού και υλικοτεχνικής υποδομής) ή δι’ αυτών που θα μπορούσαν να της παρέχουν τα λοιπά συμβαλλόμενα μέρη, αυτοτελούς εκτέλεσης των υποχρεώσεών της γ) η μονομερής περιουσιακή μετακίνηση από την Περιφέρεια και τους Δήμους στην αναπτυξιακή εταιρεία δεν περιορίζεται στην κάλυψη λειτουργικών εξόδων, αλλά φέρει το χαρακτήρα αμοιβής, δηλαδή οικονομικού ανταλλάγματοςΚατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, εφόσον η σύναψη της από 23.5.2013 σύμβασης δεν είναι νόμιμη, διότι δεν συνιστά προγραμματική σύμβαση του άρθρου 100 του Ν. 3852/2010, αλλά υποκρύπτει μη νόμιμη απευθείας ανάθεση του αντικειμένου της στην ανώνυμη εταιρεία

Αποκατάσταση και ενίσχυση διατηρητέου κτιρίου....Με δεδομένα τα ανωτέρω και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν, το Κλιμάκιο κρίνει ότι, κατά παράβαση της παραγράφου 5 του άρθρου 100 του ν.3852/2010, όπως ισχύει μετά την αντικατάστασή της με την παράγραφο 10 του άρθρου 8 του ν.4071/2012, δεν περιλαμβάνεται στα συμβαλλόμενα μέρη το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού (ήδη Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού), αν και τούτο πρέπει να συμμετέχει υποχρεωτικά σε προγραμματικές συμβάσεις πολιτισμικής ανάπτυξης, που έχουν ως αντικείμενο την υλοποίηση έργων πολιτιστικού χαρακτήρα, όπως οι παρεμβάσεις σε διατηρητέα κτίρια, η ανέγερση και η λειτουργία χώρων πολιτισμικών λειτουργιών, η υποστήριξη δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων που αφορούν την επιστήμη, τα γράμματα και τις τέχνες. Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου προγραμματικής σύμβασης μεταξύ της Περιφέρειας … και της Ανώτατης Σχολής … για το έργο «Αποκατάσταση και Ενίσχυση Διατηρητέου Διώροφου Κτιρίου της ...».

Δυνατότητα σύναψης προγραμματικής (υποστηρικτικής) σύμβασης του άρθρου 100 του ν. 3852/2010 – Έννοια και σκοπός της σύμβασης αυτής.Η Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής δεν μπορεί να υπογράψει νόμιμα προγραμματική σύμβαση του άρθρου 100 του ν. 3852/2010 με αντισυμβαλλόμενη τη μη κερδοσκοπική εταιρεία με την επωνυμία “Δίκτυο Αειφόρων Νήσων Αιγαίου” (“ΔΑΦΝΗ”), προκειμένου η εταιρεία αυτή να την υποστηρίξει τεχνικά στην υλοποίηση μελετών Δήμων, που είναι μέλη του Δικτύου, σε εκτέλεση προγραμματικών συμβάσεων που έχουν συναφθεί, μεταξύ της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής και των Δήμων αυτών, με βάση το άρθρο 68 παρ. 4β του π.δ/τος 13/2018, επειδή η σύμβαση αυτή αποτελεί “σύμβαση παροχής υπηρεσιών”, για την οποία προβλέπεται από το νόμο διαγωνιστική διαδικασία ανάθεσης και γενικά διαφορετικές προϋποθέσεις σύναψής της και όχι “προγραμματική σύμβαση”. (ομόφ.)

Προγραμματική σύμβαση για το έργο "Αποκατάσταση, ανάδειξη, ανάπτυξη και λειτουργική επανένταξη της Δημοτικής Αγοράς.."..Με δεδομένα τα ανωτέρω και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν, το Κλιμάκιο κρίνει ότι, κατά παράβαση της παραγράφου 5 του άρθρου 100 του ν.3852/2010, όπως ισχύει μετά την αντικατάστασή της με την παράγραφο 10 του άρθρου 8 του ν.4071/2012, δεν περιλαμβάνεται μεταξύ των συμβαλλομένων μερών στη σύμβαση το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού (ήδη Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού), το οποίο πρέπει να εγκρίνει τη σύναψη και το κείμενο του σχεδίου της προγραμματικής σύμβασης που θα υποβληθεί για έλεγχο στο Ελεγκτικό Συνέδριο. Και τούτο, διότι το ως άνω Υπουργείο συμμετέχει υποχρεωτικά σε προγραμματικές συμβάσεις πολιτισμικής ανάπτυξης, που έχουν ως αντικείμενο την υλοποίηση έργων πολιτιστικού χαρακτήρα, όπως οι παρεμβάσεις σε διατηρητέα κτίρια και η ανάδειξη μνημείων, περίπτωση που συντρέχει εν προκειμένω.

Προγραμματικές συμβάσεις.Ανάκληση της 42/2016 Πράξης της Επιτρόπου της Υπηρεσίας Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο Ν. Θεσσαλονίκης (...) Με τα δεδομένα αυτά το Τμήμα κρίνει ότι το ελεγχόμενο σχέδιο προγραμματικής σύμβασης έχοντας το ελάχιστο αναγκαίο κατά νόμο περιεχόμενο ευρίσκεται εντός του σκοπού των διατάξεων του άρθρου 100 του ν. 3852/2010, καθώς αποσκοπεί στη διευκόλυνση υλοποίησης των ως άνω έργων και δεν ασκεί επιρροή το γεγονός ότι πρόκειται για δύο αυτοτελή έργα, δεδομένου ότι δεν απαιτείται κατά νόμο η σύναψη ξεχωριστών προγραμματικών συμβάσεων, ενώ κατά τα βασίμως προβαλλόμενα από το αιτούν, τα έργα αφορούν στον ίδιο φορέα (Δήμος..) και ανήκουν στη χωρική του αρμοδιότητα. Εξάλλου, προκειμένου να επιλυθεί το πρόβλημα της έλλειψης πόρων του Δήμου ... για την πραγματοποίηση των αναπτυξιακών αυτών έργων (βλ. το Φ2.1.7/772934/469613 έγγραφο του Αναπληρωτή Διευθυντή της ΤΕ. ΠΕ. Ημαθίας), νομίμως (βλ. σκέψη III Β.) αναλαμβάνει η Περιφέρεια ... τη χρηματοδότησή τους από ίδιους πόρους (βλ. αποφάσεις VI Τμήματος 4169/2015 και 2225/2016). Περαιτέρω, τα έργα αυτά κατά τα βασίμως προβαλλόμενα από το αιτούν, αποσκοπούν στην υλοποίηση αναπτυξιακών σχεδίων, γενικότερης κοινωνικής ωφέλειας, που εξυπηρετούν επαγγελματικές και αγροτικές δραστηριότητες, σε περιοχή εντός της χωρικής αρμοδιότητας της Περιφερειακής Ενότητας Ημαθίας, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην αναβάθμιση της ζωής των κατοίκων της και συνακόλουθα η τελευταία αντλεί ωφέλεια από τη πραγμάτωσή τους.

Προγραμματικές συμβάσεις (...)Με τις διατάξεις του άρθρου 100 του ν.3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης - Πρόγραμμα Καλλικράτης» (ΦΕΚ 87 Α΄) θεσμοθετείται η συνεργασία, βάσει «προγραμματικής σύμβασης», μεταξύ δημοσίων φορέων και καθορίζεται, στην παράγραφο 2 του ανωτέρω άρθρου, το ελάχιστο αναγκαίο περιεχόμενο κάθε προγραμματικής σύμβασης, ούτως ώστε από αυτήν να παράγεται πραγματική και όχι κατ’ επίφαση δέσμευση των μερών και να διασφαλίζεται η αποτελεσματική εκτέλεσή της. Σύμφωνα δε με το άρθρο 12 παρ. 4 και 6 του ν.4412/2016 «Δημόσιες Συμβάσεις Έργων, Προμηθειών και Υπηρεσιών (προσαρμογή στις Οδηγίες 2014/24/ΕΕ και 2014/25/ΕΕ)» (Α΄147/8.8.2016), οι ως άνω προγραμματικές συμβάσεις, όταν πράγματι αφορούν στη συνεργασία μεταξύ δημοσίων φορέων με σκοπό, δια της συνένωσης των μέσων που διαθέτει ο καθένας από αυτούς, την από κοινού εκτέλεση της δημόσιας αποστολής τους, δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του εν λόγω νόμου, που ρυθμίζει τις διαδικασίες ανάθεσης, σύναψης και εκτέλεσης των δημοσίων συμβάσεων.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ:..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη (υπό στοιχείο ΙΙ) το Τμήμα κρίνει ότι η ελεγχόμενη σύμβαση νομίμως συνάπτεται, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 100 παρ. 1 περίπτωση γ΄ του ν. 3852/2010 μεταξύ του Δήμου ... και του Φιλανθρωπικού Ιδρύματος «...» και τούτο διότι, ο σκοπός του Ιδρύματος αυτού, όπως περιγράφεται στη συστατική του πράξη, είναι φιλανθρωπικός, καθόσον στοχεύει στην προστασία και την ασφαλή φύλαξη των τέκνων εργαζόμενων μητέρων περιορισμένων εισοδημάτων με σκοπό την ομαλή ψυχοσωματική τους ανάπτυξη, υπό την έννοια δε αυτή ο σκοπός του συγκαταλέγεται μεταξύ των ειδικώς αναφερόμενων στο άρθρο 1 του ν. 4182/2013 περιπτώσεων που λογίζονται κατά το νόμο ως κοινωφελείς σκοποί (βλ. και άρθρο 1 του α.ν. 2039/1939). Εφόσον δε για την επιδίωξη του εν λόγω σκοπού έχει διατεθεί σύνολο περιουσίας αυτοτελώς διοικούμενο, η φύση του προσδίδει περαιτέρω στην περιουσία αυτή την ιδιότητα του κοινωφελούς ιδρύματος. Ως εκ τούτου, πρέπει να γίνει δεκτό ότι το Φιλανθρωπικό Ίδρυμα «...» δύναται, ως κοινωφελές ίδρυμα, να συνάψει προγραμματικές συμβάσεις του άρθρου 100 παρ. 1 περίπτωση γ΄ του ν. 3852/2010, με αντισυμβαλλομένο αυτού Ο.Τ.Α. α΄ βαθμού. Ενόψει των ανωτέρω, δεν συντρέχει ο μοναδικός λόγος μη νομιμότητας του σχεδίου της επίμαχης προγραμματικής σύμβασης που προβάλλεται με την προσβαλλόμενη πράξη.Κατ’ ακολουθίαν όσων διαλαμβάνονται στις σκέψεις που προηγήθηκαν και εφόσον δεν προβάλλεται έτερος λόγος μη νομιμότητας, πρέπει η ένδικη αίτηση να γίνει δεκτή και να ανακληθεί η προσβαλλόμενη 7/2018 πράξη του Επιτρόπου της Υπηρεσίας Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο Δήμο ...