ΘΕΜΑ : Ένταξη στα συμβατικά τεύχη (Ε.Σ.Υ) των δημοπρατούμενων έργων, άρθρου σχετικού με τα «απαιτούμενα μέτρα ασφάλειας και υγείας στο εργοτάξιο».ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ 27

«Ανακατασκευή του Πολιτιστικού Κέντρου “Παλαιού Δημαρχείου” που επλήγη από το σεισμό της 7.9.1999 στο Χαϊδάρι Αττικής» (...)Περαιτέρω, τα συμβατικά τεύχη δημοπρατήσεως, η διακήρυξη του διαγωνισμού και το επιλεγέν σύστημα νομίμως εγκρίθηκαν από τη νομαρχιακή επιτροπή Προγραμματισμού – Τεχνικών Έργων – Πολεοδομίας του Νομαρχιακού Διαμερίσματος Αθηνών (με την 53/12.6.2007 απόφασή της) αφού το έργο αναλήφθηκε από τη Νομαρχία, λόγω αδυναμίας του Δήμου ... να το εκτελέσει. Εκτός αυτού, με την 333/20.7.2005 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου, εγκρίθηκε η προμελέτη που συντάχθηκε από την Τεχνική του Υπηρεσία και η επιλογή του συστήματος δημοπρατήσεως, όχι όμως τα συμβατικά τεύχη και η διακήρυξη, τα οποία, ως αναφέρθη, εγκρίθηκαν από την αρμόδια νομαρχιακή επιτροπή, μετά την 399/12.10.2005 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου ... με την οποία διαπιστώθηκε ότι δεν διαθέτει την αναγκαία υλικοτεχνική υποδομή για την εκτέλεση του έργου και το 892/26.10.2005 έγγραφο αυτού, με το οποίο ο φάκελος της υποθέσεως μεταβιβάσθηκε στη Νομαρχία Αθηνών. Η τελευταία άλλωστε εισηγήθηκε (βλ. την από 27.6.2006 εισήγηση της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών της Νομαρχίας Αθηνών) προς τον Υπουργό ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. την εκτέλεση του έργου με σύστημα προσφοράς αυτό που περιλαμβάνει μελέτη – κατασκευή. Κατ’ ακολουθίαν αυτών που προηγουμένως έγιναν δεκτά η κρινόμενη αίτηση και η παρέμβαση πρέπει να γίνουν δεκτές, να ανακληθεί η 221/2011 Πράξη του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου και να αναπεμφθεί η υπόθεση σε αυτό προκειμένου να προβεί στον έλεγχο της χρηματοδοτήσεως του έργου της διαδικασίας αναδείξεως αναδόχου και του οικείου σχεδίου συμβάσεως.

Βελτίωση -ασφαλτόστρωση επαρχιακής οδού -συμπληρωματική σύμβαση..ζητείται η ανάκληση της 334/2009 Πράξης του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην υπό στοιχ. III σκέψη της παρούσης, το Τμήμα κρίνει ότι οι περιγραφόμενες στην αιτιολογική έκθεση και στον 4ο Α.Π.Ε. εργασίες της ελεγχόμενης 1ης Συμπληρωματικής Σύμβασης του επίμαχου έργου δεν κατέστησαν αναγκαίες λόγω απροβλέπτων περιστάσεων, καθ’ όσον στην τεχνική έκθεση που είχε ενσωματωθεί στα τεύχη δημοπρατήσεως του αρχικού διαγωνισμού και ακολούθως στα συμβατικά τεύχη της αρχικής σύμβασης είχαν ήδη επισημανθεί τα γεωλογικά προβλήματα στη συγκεκριμένη χιλιομετρική θέση. Πράγματι, στο κεφάλαιο 3.2. της εν λόγω εκθέσεως είχε επισημανθεί πρόβλημα κατολισθήσεων μεταξύ των Χ.Θ. 9+500 και 10+000 και είχε υποδειχθεί η αντιμετώπιση του προβλήματος με «ήπιες επεμβάσεις στο πρανές, που σε γενικές γραμμές θα περιλαμβάνουν καθαρισμό των χαλαρών υλικών, στήριξη και αποστράγγιση του υλικού του πρανούς και ενίσχυση της βάσης του (…)». Κατά συνέπεια οι προβαλλόμενοι με την κρινόμενη αίτηση ισχυρισμοί περί ρηγματώσεων και κατολισθήσεων του εδάφους στην επίμαχη χιλιομετρική θέση ως φαινόμενο που απαιτούσε επείγουσα αντιμετώπιση μέσω συμπληρωματικών εργασιών πρέπει να απορριφθούν ως ουσία αβάσιμοι, δεδομένου ότι τα εν λόγω προβλήματα ήταν ήδη γνωστά πριν από την εκτέλεση του έργου. Τέλος, απορριπτέος ως απαράδεκτος τυγχάνει ο ισχυρισμός της αιτούσας που προβάλλεται το πρώτον με το από 17.8.2009 υπόμνημά της, ότι η υπό κρίση συμπληρωματική σύμβαση περιέχει εργασίες που είχαν εκτελεστεί ως «επείγουσες πρόσθετες» πριν από τη σύνταξη του Α.Π.Ε., βάσει του άρθρου 44 του π.δ/τος 609/1985 (βλ. Πράξη 110/2006 VI Τμ. Ελ. Συν.).Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, το Τμήμα άγεται στην κρίση ότι ορθώς, με την προσβαλλόμενη Πράξη, κρίθηκε ότι οι ως άνω εργασίες δεν μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο νομίμως ανατεθείσας στον ανάδοχο συμπληρωματικής συμβάσεως και, συνεπώς, η υπό κρίση αίτηση πρέπει να απορριφθεί.​

Συμπληρωματική σύμβαση έργου- εγκατάσταση αφαλάτωσης..Με δεδομένα τα ανωτέρω και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη ΙΙ, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η σύναψη της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης στερείται νομίμου ερείσματος, διότι: α) οι συμπληρωματικές εργασίες δεν παρίστανται αναγκαίες για την εκτέλεση του αρχικού έργου, αλλά αποτελούν επέκταση του τεχνικού και φυσικού αντικειμένου του, η οποία δεν περιλαμβανόταν στα συμβατικά τεύχη για την ανάθεση της κύριας σύμβασης, και β) δεν διαπιστώνεται, στη συγκεκριμένη περίπτωση, ότι εξαιτίας απρόβλεπτων περιστάσεων κατέστη αναγκαία, για την τεχνική εκτέλεση του υπό κατασκευή δημοπρατηθέντος έργου, η εκτέλεση συμπληρωματικών εργασιών, καθόσον για την επέκταση της δυναμικότητας της μονάδας αφαλάτωσης προβλεπόταν στα συμβατικά τεύχη νέα ανάθεση (Β΄ Φάση), άλλως η σημαντική αύξηση της τουριστικής - εποχικής κίνησης της περιοχής, αλλά και η βαθμιαία υποβάθμιση της ποιότητας του νερού των γεωτρήσεων (πίνακας παρακολούθησης .... 2008-2018 στη σελ. 12 της αιτιολογικής έκθεσης) ήταν γνωστή τουλάχιστον από τα έτη 2013- 2014, πριν τη δημοπράτηση του έργου, ο σχεδιασμός του οποίου πραγματοποιήθηκε με μεγάλη χρονική απόσταση, βάσει δεδομένων των προηγούμενων ετών σε σχέση με το χρόνο σύνταξης της προμελέτης (2011), επομένως δεν συντρέχει καμία από τις σωρευτικά απαιτούμενες προϋποθέσεις βάσει των άρθρων 28 και 57 του ν.3669/2008, η συνδρομή των οποίων μπορούσε να παρέχει νόμιμο έρεισμα για τη σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης.Κατόπιν των ανωτέρω, το Κλιμάκιο κρίνει ότι κωλύεται η υπογραφή του υποβληθέντος για έλεγχο σχεδίου της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου «Εγκατάσταση αφαλάτωσης - Θέση ...Δήμου ...».

ΔΕΝ ΑΝΑΚΛΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΣ/ΤΜ.6/122/2020

Συμπληρωματική σύμβαση. Υποκατάσταση αναδόχου μετά την κατακυρωτική απόφαση από τρίτο. Απαιτείται εγκριτική απόφαση της προϊσταμένης αρχής, στην οποία να αιτιολογείται πλήρως αν η εργοληπτική επιχείρηση, που θα υποκαταστήσει τον ανάδοχο έχει τα ίδια προσόντα που απαιτήθηκαν για την ανάληψη του έργου και παρέχει τα απαραίτητα εχέγγυα για την κατασκευή του. Ως τρίτος νοείται και η ανώνυμη εταιρεία, στην οποία μετά την κατακύρωση εισφέρθηκε ένα-ντι μετοχών της ο κατασκευαστικός κλάδος της αναδόχου ανώνυμης εταιρείας, αφού η απόσχιση του κατασκευαστικού κλάδου και η εισφορά του σε άλλη εταιρεία χωρίς να λυθεί η δότρια εται-ρεία διέπεται από τους κανόνες της ειδικής διαδοχής του άρθρου 4 παρ. 3 του ν.2166/1993. Στην περίπτωση αυτή για την υποκατάσταση απαιτείται η τήρηση της προμνησθείσας διαδικασίας. Διαπίστωση ουσιωδών νομικών πλημμελειών, καθόσον α) αορίστως αιτιολογείται η συνδρο¬μή των απροβλέπτων περιστάσεων, β) η αναθέτουσα αρχή ομολογεί για κάποιες εργασίες ότι οφείλονται σε αστοχία των εγκεκριμένων μελετών και κατασκευαστικών σχεδίων, γ) υπάρχουν εργασίες, οι οποίες αποτελούν επέκταση του τεχνικού αντικειμένου του έργου ή αποσκοπούν στη βελτίωση της ποιότητάς του, δ) υπάρχουν εργασίες που έχουν προβλεφθεί στα συμβατικά τεύχη και επομένως αποτελούν τεχνικό αντικείμενο της κύριας σύμβασης. Με την 2838/2010 απόφασή του το VI Τμήμα, επιληφθέν αιτήσεως ανακλήσεως κατά της προμνησθείσας πράξης ανέβαλε την έκδοση οριστικής απόφασης, προκειμένου να προσκομισθεί αιτιολογημένη απόφαση της προϊσταμένης αρχής, με την οποία να εγκρίνεται η υποκατάσταση της αναδόχου Κ/Ξ από το νέο κοινοπρακτικό σχήμα, κατά το άρθρο 65 του ν.3669/2008.

Συντήρηση και επισκευή σχολικών κτιρίων και αύλειων χώρων - συμπληρωματική σύμβαση...Με δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά ανωτέρω, οι εργασίες της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης δεν αποδεικνύεται ότι οφείλονται σε απρόβλεπτες περιστάσεις. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τις εργασίες για την μεταστέγαση του σχολείου ΑΜΕΑ (όπως αναφέρεται στα συμβατικά τεύχη του έργου) ή ΤΕΕ Ειδικής Αγωγής (όπως αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση), από κανένα στοιχείο του φακέλου δεν αποδεικνύεται το, επικαλούμενο αορίστως από την αναθέτουσα αρχή ως απρόβλεπτο, γεγονός της άρνησης «παραχώρησης» των επίμαχων εγκαταστάσεων, καθώς και ο χρόνος που τυχόν εκδηλώθηκε η άρνηση αυτή, ανεξαρτήτως του ότι δεν αποδεικνύεται σε τίνος την ιδιοκτησία ανήκουν οι εν λόγω εγκαταστάσεις. Αντιθέτως, το Κλιμάκιο εκτιμά ότι η αναθέτουσα αρχή όφειλε να έχει εξασφαλίσει τη νόμιμη κατοχή των εγκαταστάσεων πριν δημοπρατήσει και αναθέσει το αρχικό έργο. Εξάλλου, το τμήμα της αρχικής σύμβασης που αφορά την μετεγκατάσταση του ΤΕΕ Ειδικής Αγωγής, όπως προκύπτει από τα συμβατικά τεύχη, ήταν ανεξάρτητο από τα λοιπά τμήματα αυτής που αφορούσαν σε τεχνικές επεμβάσεις σε άλλα σχολεία. Επομένως, η αναθέτουσα αρχή, αντί να επιχειρήσει, με τους 1ο, 2ο και 3ο ΑΠΕ, την αντικατάσταση των προβλεπόμενων στην αρχική σύμβαση εργασιών, «προσαρμόζοντάς» τις στις απαιτήσεις του νέου χώρου, με αποτέλεσμα από ένα σημείο και πέρα να μην επαρκούν οι πιστώσεις και να «δημιουργείται» η ανάγκη σύναψης συμπληρωματικής σύμβασης, μπορούσε να αποσπάσει το επίμαχο αντικείμενο από την αρχική σύμβαση και να το δημοπρατήσει χωριστά και σύμφωνα με τις νέες απαιτήσεις. Σε ό,τι αφορά τις λοιπές εργασίες των σχολείων … και …, το Κλιμάκιο διαπιστώνει ότι οι εργασίες αυτές, πέραν του ότι δεν αποδεικνύεται ότι οφείλονται σε απρόβλεπτες περιστάσεις, αφορούν σε τεχνικές επεμβάσεις σε σχολεία διαφορετικά εκείνων που περιγράφονται στην αρχική σύμβαση και αποτέλεσαν αντικείμενο του διαγωνισμού και κατά τούτο μη νομίμως επιχειρούνται, αφού συνιστούν επέκταση του αντικειμένου της αρχικής σύμβασης. Εξάλλου, το δημόσιο συμφέρον, που προφανώς εξυπηρετείται με την ολοκλήρωση των εργασιών της ήδη εκτελούμενης εργολαβίας, δεν αναιρεί την υποχρέωση των αναθετουσών αρχών για ταχεία ολοκλήρωση των έργων και ιδίως στον ευαίσθητο τομέα της σχολικής στέγης καθώς και για τήρηση των διαδικασιών ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων, οι οποίες έχουν επίσης θεσπιστεί για λόγους δημοσίου συμφέροντος. Ως εκ τούτου, κωλύεται η υπογραφή του ελεγχόμενου σχεδίου σύμβασης στο σύνολό της.

Προμήθεια μπετόν και ασφάλτου για συντήρηση και ασφαλτόστρωση δημοτικών δρόμων. Μη νόμιμη, καθόσον έγινε επιμερισμός της σχετικής δαπάνης, προς αποφυγή διενέργειας δημόσιου διαγωνισμού, αφού το μπετόν και η άσφαλτος θεωρούνται ομοειδή αγαθά.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ(...)Σύμφωνα με όσα αναπτύχθηκαν στη σκέψη III της παρούσης, ορθώς το VI Τμήμα έκρινε ότι μη νομίμως στη διακήρυξη του επίμαχου διαγωνισμού καθορίστηκε ως σύστημα υποβολής προσφορών αυτό του ενιαίου ποσοστού έκπτωσης του άρθρου 5 του ν. 3669/2008, δεδομένου ότι η προϋπολογισθείσα δαπάνη του έργου υπερέβαινε το ποσό των 750.000 ευρώ. Λαμβάνοντας όμως υπόψιν, όπως βασίμως με την αίτηση και το υπόμνημα του Δήμου προβάλλεται, ότι: α) το μεγαλύτερο ποσοστό των εργασιών του επίμαχου έργου ανήκει στην ίδια κατηγορία (ασφαλτικά, με προϋπολογισμό 677.704,00 ευρώ), γεγονός το οποίο έχει ως αποτέλεσμα τον εν τοις πράγμασι μη επηρεασμό του αποτελέσματος του ελεγχόμενου διαγωνισμού, ένεκα της επιλογής από την αναθέτουσα αρχή του ως άνω συστήματος αντί αυτού των επιμέρους ποσοστών έκπτωσης, β) εκ της επιλογής του επίμαχου συστήματος υποβολής προσφορών δεν παραβιάστηκαν οι αρχές της διαφάνειας, της ίσης μεταχείρισης και του ανταγωνισμού, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι τηρήθηκαν οι νόμιμες διατυπώσεις δημοσιότητας, ενώ τριάντα επτά (37) συνολικά εργοληπτικές επιχειρήσεις παρέλαβαν τα συμβατικά τεύχη και τελικά στο διαγωνισμό συμμετείχαν έξι (6) εργοληπτικές επιχειρήσεις και κοινοπραξίες, ήτοι ικανός αριθμός, γ) κατά του κύρους της ως άνω διαδικασίας δεν υποβλήθηκαν ενστάσεις, προσφυγές ή ένδικα βοηθήματα, δ) επιτεύχθηκε ικανοποιητικό ποσοστό έκπτωσης (51%) και ε) συντρέχουν προφανείς λόγοι δημοσίου συμφέροντος για την άμεση εκτέλεση των συγκεκριμένων εργασιών συντήρησης, η νομική πλημμέλεια της επιλογής ως συστήματος υποβολής προσφορών στο διαγωνισμό για την ανάθεση του επίμαχου έργου, αυτού του ενιαίου ποσοστού έκπτωσης, παρότι δεν συνέτρεχαν οι νόμιμες προϋποθέσεις, δεν κρίνεται εν προκειμένω ουσιώδης (πρβλ. ΕΣ VI Τμ. απόφ. 2802/2012). Μειοψήφησε η Σύμβουλος Αγγελική Μυλωνά, κατά τη γνώμη της οποίας είναι ουσιώδης η νομική πλημμέλεια της δημοπράτησης του ως άνω έργου με το σύστημα προσφοράς με ενιαίο ποσοστό έκπτωσης, διότι ο προϋπολογισμός μελέτης αυτού, ο οποίος ανέρχεται στο ποσό των 926.479,20 ευρώ χωρίς αναθεώρηση και ΦΠΑ, υπερβαίνει το όριο των 750.000,00 ευρώ, μέχρι του οποίου δύναται να εφαρμοστεί νομίμως το ανωτέρω σύστημα. Συνεπώς, πρέπει για το λόγο αυτό, να απορριφθεί η αίτηση αναθεώρησης του Δήμου ...... Η γνώμη, όμως, αυτή δεν εκράτησε.

Δημόσια έργα.Προμήθεια και εγκατάσταση κλιματισμύ.Παρότι δεν προσδιορίζεται ρητά στα συμβατικά τεύχη η αναλογία του κόστους της προμήθειας του μηχανήματος και των εργασιών εγκαταστάσεώς του, κατά την κοινή πείρα το κόστος της πρώτης, που σύμφωνα με την προαναφερθείσα τεχνική περιγραφή αποτελεί το κύριο αντικείμενο της συμβάσεως, υπερβαίνει αυτό των αντίστοιχων εργασιών συνδέσεως του μηχανήματος με τα υπάρχοντα δίκτυα. Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, εφόσον η σύμβαση για τον «Εκσυγχρονισμό (κλιματισμό) Π….. Σ…..» αναφέρεται σε προμήθεια αγαθού και όχι σε δημόσιο έργο, ανεπιτρέπτως προβλέπεται σε αυτήν η καταβολή στον ανάδοχο γενικών εξόδων και εργολαβικού οφέλους.

Ως απρόβλεπτες περιστάσεις νοούνται εκείνα τα πραγματικά γεγονότα που, παρά το ότι κατά την εκπόνηση της μελέτης του έργου καταβλήθηκε η ενδεδειγμένη επιμέλεια και προσοχή, αντικειμενικώς δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθούν, σύμφωνα με τους κανόνες της ανθρώπινης εμπειρίας και λογικής, ούτως ώστε οι αναγκαίες για την αντιμετώπισή τους εργασίες να ενταχθούν στο αρχικό έργο και την αντιστοίχως συναφθείσα σύμβαση. Η συνδρομή τέτοιων γεγονότων πρέπει να αιτιολογείται με την αναφορά αναλυτικών στοιχείων στις σχετικές με την προσφυγή στην εξαιρετική αυτή διαδικασία γνωμοδοτήσεις και αποφάσεις των αρμοδίων οργάνων, δεν μπορούν δε, σε καμία περίπτωση, να θεωρηθούν ως συμπληρωματικές εργασίες οφειλόμενες σε απρόβλεπτες περιστάσεις εκείνες που αφορούν στην επέκταση του τεχνικού αντικειμένου του αρχικού έργου ή στην απλή βελτίωση της ποιότητάς του λ.χ. με ανώτερα υλικά και μεθόδους μη προδιαγραφόμενες στα οικεία συμβατικά τεύχη (βλ. Πράξεις VII Τμ 63/2005, 85, 260/2006, 135, 231/2007, 44/2008, 32, 235, 249/2009 κ.ά.).