ΘΕΜΑ : Διατάξεις για τις συμπληρωματικές εργασίες και τις απρόβλεπτες δαπάνες στις συμβάσεις κατασκευής δημοσίων έργων

Συμπληρωματικές συμβάσεις – πρόσθετες εργασίες:Μη νόμιμη η εξόφληση του 2ου λογαριασμού και του 1ου λογαριασμού της πρώτης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου «Ασφαλτοστρώσεις - Διαμορφώσεις οδών πόλης και οικισμών 2010», καθόσον δεν συντρέχουν οι προβλεπόμενες στο άρθρο 57 του ν. 3669/2008 (ΦΕΚ Α΄ 116/2008) προϋποθέσεις για τη σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης με την ανάδοχο της αρχικής σύμβασης, διότι δεν προκύπτει ότι  οι  συμπληρωματικές εργασίες κατέστησαν αναγκαίες, λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων κατά την τεχνική εκτέλεση του έργου, δηλαδή λόγω πραγματικών γεγονότων που δεν ανάγονται στο χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης, τα οποία επηρεάζουν την τεχνική αρτιότητα του έργου και αντικειμενικά δεν μπορούσαν να προβλεφθούν στο στάδιο της οριστικής μελέτης.

Ανάκληση-κατακύρωσης.Εκκρεμείς στο Συμβούλιο της Επικρατείας κατά την 31.12.2010 αιτήσεις ακυρώσεως κατά πράξεων της διαδικασίας που προηγείται της σύναψης δημοσίων συμβάσεων έργων, προμηθειών και υπηρεσιών, οι οποίες δεν εμπίπτουν στον ν. 3886/2010, υπάγονται από την έναρξη ισχύος του ν. 3900/2010, δηλαδή από 1.1.2011, στην αρμοδιότητα του τριμελούς διοικητικού εφετείου, στο οποίο και πρέπει να παραπέμπονται (βλ. ΣτΕ 263/2011 σε Συμβούλιο).

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:(...)Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα εκτίθενται στις προηγούμενες σκέψεις το Τμήμα κρίνει ότι οι εργασίες που περιλαμβάνει η προς σύναψη συμπληρωματική σύμβαση αποτέλεσαν αντικείμενο της αρχικής σύμβασης. Συγκεκριμένα, οι συμπληρωματικές εργασίες: είτε α. αποτέλεσαν εξαρχής τμήμα των ομάδων εργασιών του αρχικού συμβατικού αντικειμένου και αυξήθηκαν κατά ποσότητα με τον 1ο Α.Π.Ε. (εργασίες εξυγίανσης) είτε β. εντάχθηκαν και ενσωματώθηκαν στο αρχικό έργο ήδη με τον 1ο ΑΠΕ και για την κάλυψη της δαπάνης τους (ειδικώς, εργασίες εξυγίανσης, για τις οποίες συντάχθηκε το 1ο Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε.) διατέθηκε το ποσό των απροβλέπτων –ανεξαρτήτως αν τούτο διατέθηκε νομίμως ή μη, εφόσον με το ποσό των απροβλέπτων δεν επιτρέπεται σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 57 παρ. 3 της κωδικοποίησης της νομοθεσίας κατασκευής δημοσίων έργων να καλύπτονται δαπάνες από νέες εργασίες ή από προβλεπόμενες συμβατικές εργασίες των οποίων αυξήθηκε η ποσότητα για την αρτιότητα και λειτουργικότητα του έργου, χωρίς να έχουν εφαρμοσθεί πλήρως οι σχετικές προδιαγραφές κατά την κατάρτιση των μελετών, όπως εν προκειμένω, δεδομένου ότι της κατάρτισης της μελέτης του αρχικού έργου δεν προηγήθηκε εκπόνηση γεωτεχνικής μελέτης, παρότι από το ισχύον νομοθετικό καθεστώς δεν προβλέπεται τέτοια εξαίρεση, ενώ δεν γίνεται επίκληση απρόβλεπτων περιστάσεων που μετέβαλαν τις συνθήκες εκτέλεσης του έργου σε σχέση με αυτές που επικρατούσαν κατά την εκπόνηση της μελέτης δημοπράτησής του- γ. είτε προβλέπονταν ως συμβατικό αντικείμενο, περικόπηκαν δε στη συνέχεια προκειμένου να αντιμετωπιστεί το κόστος των εργασιών εξυγίανσης –ανεξάρτητα αν μπορούσαν νομίμως ή μη να μειωθούν, καθώς οι συμβατικές ποσότητες εργασιών δεν επιτρέπεται να μειώνονται αν θίγεται η πληρότητα, λειτουργικότητα, και ποιότητα του έργου, όπως εν προκειμένω προκύπτει- και μέσω της συμπληρωματικής σύμβασης επιχειρείται η επανένταξή τους στο προς κατασκευή έργο, προκειμένου αυτό να είναι λειτουργικό και ασφαλές (εργασίες επιστρώσεων).

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ-Συμπλρωματικές συμβάσεις.:Υπό τα δεδομένα αυτά, οι εργασίες αυτές είναι συμπληρωματικές, κατά την έννοια του νόμου, διότι κατέστησαν αναγκαίες κατά την εκτέλεση του αρχικού έργου εξ απροβλέπτων περιστάσεων και δη λόγω των εντόνων βροχοπτώσεων, που επικράτησαν στην περιοχή από το έτος 2008 μέχρι σήμερα, που έχουν ως αποτέλεσμα την μόνιμη ανύψωση του υδροφόρου ορίζοντος της περιοχής του έργου και την αδυναμία αποπερατώσεως των εργασιών των τσιμεντενέσεων, το γεγονός δε αυτό, δηλαδή η επικράτηση εντόνων βροχοπτώσεων κατά τα τελευταία έτη και η εξ αυτού του λόγου μόνιμη ανύψωση του υδροφόρου ορίζοντος, δεν είχε προβλεφθή κατά την εκπόνηση της μελέτης και κατά την σύναψη της αρχικής συμβάσεως. Η εργασία αυτή δεν μπορεί να διαχωρισθή από το αρχικό έργο και σε κάθε περίπτωση είναι απολύτως αναγκαία για την πλήρη εκτέλεση αυτού.(..)όλες οι επίμαχες συμπληρωματικές εργασίες δεν μπορούσαν αντικειμενικώς να προβλεφθούν κατά την εκπόνηση της μελέτης και κατά την σύνταξη των συμβατικών τευχών και δεν μπορούν αντικειμενικώς να θεωρηθούν ως αστοχίες ή ελλείψεις της μελέτης και φυσικά δεν αποτελούν επέκταση του τεχνικού αντικειμένου.(...)Κατ΄ακολουθίαν των ανωτέρω και μη υπάρχοντος άλλου λόγου αναθεώρησης, πρέπει οι συνεκδικαζόμενες αιτήσεις αναθεώρησης κατά πλειοψηφία να γίνουν δεκτές ως βάσιμες..Κατ΄ακολουθίαν των ανωτέρω, πρέπει οι συνεκδικαζόμενες αιτήσεις να γίνουν κατά πλειοψηφίαν δεκτές όσον αφορούν στις εργασίες αυτές του γεωτεχνικού ελέγχου καταλληλότητας και πρόσθετης επεξεργασίας του αποσαθρωμένου σερπεντινίτη, προκειμένου αυτός να χρησιμοποιηθεί ως υλικό κατασκευής μέρους της ζώνης 1 του φράγματος, να αναθεωρηθεί κατά πλειοψηφίαν η 2386/2011 απόφαση του VI Τμήματος

Συμπληρωματικές εργασίες που δεν περιλαμβάνοντο στο αρχικό αντικείμενο του έργου, ανατέθηκαν, με διαπραγμάτευση, στην ανάδοχο αυτού κοινοπραξία, χωρίς να συντρέχουν οι νόμιμες προς τούτο προϋποθέσεις (άρθρα 8 παρ. 1 του ν.1418/1984 και 8 παρ.3(δ) του π.δ/τος 23/1993), καθόσον δεν επρόκειτο για εργασίες που καταστάθηκαν αναγκαίες λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων

ΕΡΓΑ.(συμπληρωματικές συμβάσεις) ζητείται η αναθεώρηση της 50/2018 απόφασης του VI Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, με την οποία απορρίφθηκαν, κατά το μέρος που περιλαμβάνουν τις εργασίες αποκατάστασης του Χ.Α.Δ.Α. στη θέση ...οι συνεκδικασθείσες αιτήσεις της ήδη αιτούσας και της ήδη παρεμβαίνουσας, για την ανάκληση της 408/2017 Πράξης του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου. (..)Με την προσβαλλόμενη απόφαση κρίθηκε ότι οι επίμαχες εργασίες για την εκ νέου μετά την πυρκαγιά αποκατάσταση του Χ.Α.Δ.Α. δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο συμπληρωματικής σύμβασης, διότι κατά το χρόνο διενέργειάς τους το αρχικό έργο αποκατάστασης του Χ.Α.Δ.Α. είχε ήδη εκτελεστεί. Ενόψει αυτού, δεν ασκεί επιρροή το γεγονός ότι πρόκειται για νέες εργασίες, οι οποίες ουσιωδώς διαφοροποιούνται από το αντικείμενο της αρχικής σύμβασης. Περαιτέρω κρίθηκε ότι οι εν λόγω εργασίες δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής των διατάξεων του άρθρου 58 του ν. 3669/2008 περί αποζημιωτικής ευθύνης του Κυρίου του έργου υπέρ του αναδόχου, για βλάβες του έργου μέχρι την οριστική παραλαβή αυτού σε περιπτώσεις ανωτέρας βίας. Και τούτο διότι, αφενός, υπήρχε αντίθετη πρόβλεψη στην αρχική σύμβαση, ήτοι η υποχρέωση του αναδόχου να συνάψει σύμβαση ασφάλισης του έργου κατά παντός κινδύνου (συμπεριλαμβανομένης και της πυρκαγιάς), και ο ανάδοχος έπρεπε να αποζημιωθεί βάσει της σύμβασης αυτής, αφετέρου δεν τηρήθηκε η προβλεπόμενη στις διατάξεις αυτές διαδικασία.(..) Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις προηγούμενες σκέψεις, το Τμήμα κρίνει ότι εφόσον στην προκειμένη περίπτωση έχει ήδη εκδοθεί η βεβαίωση αποκατάστασης του εν λόγω Χ.Α.Δ.Α.,σύμφωνα με την 132231/30151/20.5.2016 βεβαίωση του Προϊσταμένου της Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων Περιφέρειας ...,  δεν καταλείπεται πλέον πεδίο σύναψης συμπληρωματικής σύμβασης, όπως ορθώς έκρινε και η προσβαλλομένη....Τούτο, διότι σε καμμία περίπτωση μετά την περάτωση του έργου, όπως αυτή προκύπτει από την οικεία βεβαίωση περάτωσης εργασιών, δεν μπορεί να νοηθεί, ως προς αυτό, σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης.(..)Οι δε ισχυρισμοί της αιτούσας περί εφαρμογής του άρθρου 58 με τίτλο «Βλάβες στα έργα - Αναγνώριση αποζημιώσεων» του ν. 3669/2008 πρέπει ομοίως να απορριφθούν ως αλυσιτελώς προβαλλόμενοι, διότι το άρθρο αυτό ρυθμίζει το, όλως διάφορο της σύναψης συμπληρωματικής σύμβασης, ζήτημα καταβολής αποζημίωσης στον ανάδοχο σε περίπτωση βλάβης του έργου κατά τον χρόνο υποχρεωτικής συντήρησης αυτού, σύμφωνα με το άρθρο 58 ν. 3669/2008, από γεγονότα ανωτέρας βίας, υπό τις στο εν λόγω άρθρο αναφερόμενες ουσιαστικές (παρ. 1 έως 3) και διαδικαστικές (παρ. 4 έως 6) προϋποθέσεις - που πάντως δεν τηρήθηκαν εν προκειμένω. (..)Απορρίπτει την κρινόμενη αίτηση αναθεώρησης και την υπέρ αυτής ασκηθείσα παρέμβαση. 

Αίτηση ανάκλησης πράξης. Με τις προμνησθείσες διατάξεις ( αρθρο 8 ν.1418/1984) ρυθμίζεται ο τρόπος διάθεσης του κονδυλίου των απρόβλεπτων δαπανών της εργολαβικής σύμβασης, με σκοπό την αποτροπή υπέρβασης του προϋπολογισμού του έργου και τη διασφάλιση του οικονομικού θεμελίου της σύμβασης. Ειδικότερα, προβλέπεται ότι με τα απρόβλεπτα καλύπτονται κατ’ αρχήν δαπάνες, οι οποίες δεν είχαν περιληφθεί στην αρχική σύμβαση, είτε διότι προέκυψαν από τη μεταβολή των κανονισμών και κανόνων που διέπουν την κατασκευή του έργου μετά την κατάρτιση της σύμβασης αυτής, όπως συμβαίνει λ.χ. στην περίπτωση καθιέρωσης ως υποχρεωτικού νέου αντισεισμικού κανονισμού ή αλλαγής του συντελεστή του Φ.Π.Α. διαρκούσης της εκτέλεσης του έργου, είτε εξαιτίας σφαλμάτων της μελέτης, όσον αφορά τις απαιτούμενες ποσότητες των προβλεπόμενων από τη σύμβαση εργασιών. Περαιτέρω, μετά τη θέση σε ισχύ του ν. 3621/2007, το ίδιο κονδύλιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για συμπληρωματικές εργασίες, απαραίτητες για την αρτιότητα και λειτουργικότητα του έργου, τούτο, όμως, υπό τη διπλή προϋπόθεση αφενός οι εργασίες αυτές να μην μπορούσαν αντικειμενικώς να προβλεφθούν, παρά το ότι η μελέτη, με την οποία προσδιορίσθηκε το τεχνικό αντικείμενο του έργου, ήταν στο μέτρο του δυνατού πλήρης και ακριβής και για την εκπόνησή της είχαν τηρηθεί οι σχετικές προδιαγραφές, αφετέρου να μην τροποποιείται με τις χρηματοδοτούμενες από τα απρόβλεπτα εργασίες το «βασικό σχέδιο» του έργου, η όλη κατασκευή, δηλαδή, και τα διακριτά της στοιχεία, όπως προβλέπονταν στην αρχική σύμβαση, εφόσον, διαφορετικά, θα επρόκειτο για ανεπίτρεπτη εκ των υστέρων μεταβολή του τεχνικού αντικειμένου του έργου, η οποία δεν ήταν γνωστή στους ενδιαφερόμενους για τη ανάληψή του εργολήπτες και δεν αποτέλεσε τη βάση της διαδικασίας ανάδειξης ανάδοχου. Κατά δε τα λοιπά, εξακολουθεί να ισχύει η διάταξη του άρθρου 43 παρ. 2 του π.δ/τος 609/1985, η οποία απαιτεί τη σύνταξη Ανακεφαλαιωτικού Πίνακα Εργασιών (ΑΠΕ) για τη ανάλωση του κονδυλίου των απροβλέπτων, χωρίς, ωστόσο, τον τιθέμενο από την τελευταία αυτή διάταξη περιορισμό να μην περιλαμβάνει ο εν λόγω ΑΠΕ συμπληρωματικές εργασίες, αφού, όπως προεκτέθηκε, η επελθούσα με το ν. 3621/2007 μεταβολή, η οποία καταλαμβάνει και τις εκκρεμείς κατά την έναρξη εφαρμογής του διαδικασίες ανάθεσης και εκτέλεσης έργων, συνίστατο ακριβώς στο επιτρεπτό της διάθεσης των απροβλέπτων και για τέτοιες εργασίες (βλ. την αιτιολογική έκθεση του νόμου αυτού και Πρ. VII Τμ. 84/2009 και IV Τμ. 204/2009). …Ο ως άνω λόγος ανάκλησης, όμως, δεν ευσταθεί, δοθέντος ότι, σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις προηγούμενες σκέψεις, όταν το κονδύλιο των απροβλέπτων διατίθεται, όχι σε συμμόρφωση με επιγενόμενους κανονισμούς και κανόνες ή προς επανόρθωση σφαλμάτων σχετικά με τις ποσότητες των αρχικά προβλεπόμενων εργασιών, αλλά για την προσθήκη νέων εργασιών, όπως οι επίμαχες, απαιτείται οι επιπλέον εργασίες να μην ήταν εξ αντικειμένου δυνατόν να ληφθούν εγκαίρως υπόψη και να συμπεριληφθούν στο τεχνικό αντικείμενο του έργου, οι δε αναφερόμενες στην πληρότητα της μελέτης προδιαγραφές είναι προφανώς εκείνες που, κατά την επιστήμη και της τέχνη, πρέπει να τηρηθούν για το άρτιο της κατασκευής, και όχι αυτές με βάση τις οποίες κάθε Αναθέτουσα Αρχή προβαίνει στις αναθέσεις των έργων της. Αντιθέτως, βάσιμος παρίσταται ο λόγος ανάκλησης, με τον οποίον υποστηρίζεται ότι νομίμως ανατέθηκαν οι εργασίες της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του ελεγχόμενου έργου. Τούτο διότι … με συνέπεια, ως εκ της αιφνίδιας και άνευ υπαιτιότητας του Οργανισμού μεταβολής των τεχνικών παραδοχών με βάση τις οποίες είχε εκπονηθεί η μελέτη, να στοιχειοθετείται εν προκειμένω απρόβλεπτη περίσταση που δικαιολογεί κατά νόμο τη σύναψη της συμπληρωματικής σύμβασης.

1η συμπληρωματική σύμβαση του έργου «Ανακατασκευή ασφαλτοτάπητα στην Ε.Ο. 32, στο τμήμα Μαραθώνας – Άνω Σούλι – Γραμματικό και λοιπές εργασίες», συνολικού τιμήματος 119.000,00 ευρώ με Φ.Π.Α.(....)πληρούνται οι προϋποθέσεις για τη σύναψη της ελεγχόμενης 1ης Συμπληρωματικής Σύμβασης του έργου, διότι οι ως άνω αναφερόμενες εργασίες ανέκυψαν μετά το χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων,  είναι δε απαραίτητες για την άρτια εκτέλεση του έργου και δεν μπορούν τεχνικά ή οικονομικά να διαχωριστούν από την κύρια σύμβαση, χωρίς να δημιουργηθούν μείζονα προβλήματα για την αναθέτουσα αρχή, ενώ δεν συνιστούν επέκταση του φυσικού αντικείμενου του έργου. Επομένως, οι εν λόγω εργασίες είναι συμπληρωματικές και μπορούν να περιληφθούν στην ελεγχόμενη συμπληρωματική σύμβαση και να ανατεθούν στον ανάδοχο του ήδη εκτελούμενου έργου.Δεν κωλύεται η υπογραφή της 1ης Συμπληρωματικής Σύμβασης ...

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΕΡΓΑ:Νόμιμη η καταβολή ποσού από Δήμο σε εργολήπτη που αφορά στην εξόφληση του έργου «Εξωραϊσμός Κ.Χ.  ….», καθόσον: α) όλες οι εργασίες του ανωτέρω έργου, με εξαίρεση τις εργασίες της εγκατάστασης ξύλινων παγκακιών     και κάδων απορριμμάτων, εμπίπτουν στην κατηγορία των εργασιών έργων οδοποϊίας, ο καθορισμός τιμών μονάδος των οποίων προβλέπεται στη Δ17α/01/93/ΦΝ.437/2004 (ΦΕΚ Β΄ 1556/2004) απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, με την οποία εγκρίθηκαν ενιαία τιμολόγια, μεταξύ άλλων, εργασιών έργων οδοποιΐας, β) οι ανωτέρω εργασίες, που εντάσσονται στην κατηγορία των εργασιών έργων οδοποϊίας, αφορούν το 84,18% της προϋπολογισθείσας δαπάνης, ενώ οι εργασίες της εγκατάστασης ξύλινων παγκακιών και κάδων απορριμμάτων δεν απαιτούν εξειδικευμένη γνώση, και ως εκ τούτου εκ παραδρομής προβλέφθηκε στην τεχνική έκθεση του έργου ότι ο ανάδοχος πρέπει να είναι εγγεγραμμένος στα Νομαρχιακά Μητρώα ή στο ΜΕΕΠ στην κατηγορία οικοδομικών έργων (αντί έργων οδοποϊίας) και γ) η εσφαλμένη αναγραφή στην τεχνική έκθεση του έργου ότι ο ανάδοχος πρέπει να διαθέτει πτυχίο στην κατηγορία οικοδομικών έργων αντί έργων οδοποϊίας δεν ασκεί, στην προκειμένη περίπτωση, επιρροή στη νομιμότητα της δαπάνης, διότι, αφενός μεν ο ανάδοχος διαθέτει πτυχίο της κατηγορίας έργων οδοποϊίας, αφετέρου το έργο ανατέθηκε, λόγω ποσού, με απευθείας ανάθεση, σε αντίθεση με την περίπτωση δημοσίευσης διακήρυξης διαγωνισμού, όπου η εσφαλμένη αναγραφή στη διακήρυξη της κατηγορίας του έργου, θα ασκούσε επιρροή ως προς τους δικαιούμενους εργολήπτες - λόγω της κατηγορίας έργου του πτυχίου τους - να συμμετάσχουν στο διαγωνισμό (άρθρο 17 του ν. 3669/2008, ΦΕΚ Α΄ 116/2008).(Όμοιες οι 111 και 189/2015 Πράξεις του ιδίου ως άνω Κλιμακίου)