Υπόθεση C-180/14: Απόφαση του Δικαστηρίου (ένατο τμήμα) της 23ης Δεκεμβρίου 2015 — Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά Ελληνικής Δημοκρατίας (Παράβαση κράτους μέλους — Οδηγία 2003/88/ΕΚ — Οργάνωση του χρόνου εργασίας — Ημερήσια ανάπαυση — Εβδομαδιαία ανάπαυση — Μέγιστη εβδομαδιαία διάρκεια εργασίας)

Τροποποίηση του π.δ. 88/1999 «Ελάχιστες προδιαγραφές για την οργάνωση του χρόνου εργασίας σε συμμόρφωση με την οδηγία 93/104/ΕΚ» (Φ.Ε.Κ. 94 Α~) σε συμμόρφωση με την οδηγία 2000/34/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου.

Οδηγία 2003/88/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 4ης Νοεμβρίου 2003, σχετικά με ορισμένα στοιχεία της οργάνωσης του χρόνου εργασίας.

Εναρμόνιση του ελληνικού δικαίου με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2003/88/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 4ης Νοεμβρίου 2003 «σχετικά με ορισμένα στοιχεία της οργάνωσης του χρόνου εργασίας» ως προς την οργάνωση του χρόνου εργασίας των ιατρών και οδοντιάτρων του Ε.Σ.Υ. - Ρυθμίσεις θεμάτων ιατρών Ε.Σ.Υ. και άλλες διατάξεις.

Καταβολή αποζημίωσης εφημεριών:..Στην υπό κρίση υπόθεση, από τα δικαιολογητικά που συνοδεύουν τα επίμαχα χρηματικά εντάλματα προκύπτουν τα εξής: Με την Δ....2018 απόφαση του Διοικητή του Γενικού Νοσοκομείου ... εγκρίθηκε ο προγραμματισμός εφημεριών Αυγούστου έτους 2018, κατόπιν της .....2018 γνωμοδότησης του Επιστημονικού Συμβουλίου του Νοσοκομείου. Μετά την πραγματοποίηση των εφημεριών αυτών από το ιατρικό και λοιπό προσωπικό του Νοσοκομείου και για την καταβολή της σχετικής αποζημίωσης εκδόθηκαν τα κρίσιμα χρηματικά εντάλματα πληρωμής, στα δικαιολογητικά των οποίων περιλαμβάνονται μόνο οι σχετικές μισθοδοτικές καταστάσεις και οι πίνακες, στους οποίους αναγράφονται, ανά δικαιούχο, οι μηνιαίες εφημερίες του και το αναλογούν σε αυτές συνολικό ποσό αποζημίωσης. Πλην όμως, τα παραπάνω δεν επαρκούν για την εξόφληση των ως άνω ενταλμάτων πληρωμής, εφόσον δεν προσκομίζονται από το Νοσοκομείο στοιχεία από τα οποία να προκύπτει η εβδομαδιαία, συνολική (τακτική και εφημεριακή) διάρκεια εργασίας του ιατρικού και λοιπού προσωπικού που συμμετείχε στις εφημερίες, καθώς και ότι η διάρκεια της εργασίας αυτής είτε δεν υπερβαίνει τα ανώτατα όρια ανά εβδομάδα (48ωρο), που προβλέπονται από την οδηγία 2003/88/ΕΚ και, όσον αφορά το ιατρικό προσωπικό, τον ν. 4498/2017, είτε, ότι σε περίπτωση υπέρβασης της 48ωρης εβδομαδιαίας εργασίας και, ειδικώς για το ιατρικό προσωπικό, μέχρι του ανώτατου ορίου των 60 ωρών εβδομαδιαίως, υφίσταται η ειδική προς τούτο έγγραφη συναίνεση του προσωπικού που συμμετείχε στις εφημερίες. Αβασίμως δε το Νοσοκομείο επικαλείται το οικ. ....2017 έγγραφο του Γενικού Γραμματέα του Υπουργείου Υγείας, σύμφωνα με το οποίο εφαρμόζεται το προηγούμενο σύστημα εφημεριών μέχρι την έκδοση των απαραίτητων υπουργικών αποφάσεων και εγκυκλίων, διότι τέτοια δυνατότητα εφαρμογής του προϊσχύοντος και κατηργημένου με τις διατάξεις του ν. 4498/2017 συστήματος εφημεριών δεν ευρίσκει νόμιμο έρεισμα στις αμέσως και ανεπιφυλάκτως εφαρμοστέες διατάξεις της οδηγίας 2003/88/ΕΚ και του ν. 4498/2017. Εξάλλου, η υποχρέωση προσκόμισης των ανωτέρω στοιχείων για την θεώρηση των ενταλμάτων που αφορούν υπερωριακή απασχόληση του προσωπικού του Γενικού Νοσοκομείου ... είχε επισημανθεί στη διοίκηση του Νοσοκομείου αυτού ήδη πριν από την έγερση της υπό κρίση διαφωνίας, με το .....2018 έγγραφο της Επιτρόπου στο Νομό ..., εξ αφορμής ελέγχου χρηματικών ενταλμάτων του Νοσοκομείου που αφορούσαν την πληρωμή εφημεριών μηνός Ιουλίου 2018 (βλ και το .....2018 φύλλο ελέγχου της Επιτρόπου). Τέλος, αβασίμως το Νοσοκομείο επικαλείται το από 19.10.2018 δελτίο τύπου του Υπουργείου Υγείας, στο οποίο αναφέρεται ότι η ..../2018 πράξη του παρόντος Κλιμακίου, που αφορούσε το ίδιο νομικό ζήτημα για άλλο όμως, Νοσοκομείο, ανακλήθηκε με την 40/2018 πράξη του Ι Τμήματος, καθόσον η ανάκληση αφορούσε σε λόγους συγγνωστής πλάνης, οι οποίοι, ενόψει του προηγηθέντος 22/5.10.2018 φύλλου ελέγχου, δεν μπορούν να δικαιολογηθούν στα πλαίσια της παρούσας διαφωνίας.Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, το Κλιμάκιο κρίνει ότι οι εντελλόμενες με τα υπό κρίση χρηματικά εντάλματα δαπάνες είναι μη νόμιμες και για τον λόγο αυτό δεν πρέπει να θεωρηθούν.

Δικαίωμα λήψης της ειδικής άδειας του άρθρου 93 του ν. 3852/2010 από εργαζόμενους με σχέση εργασίας ορισμένου χρόνου.:Για την εφαρμογή των διατάξεων της παρ. 1 άρθρου 93 του ν. 3852/2010, προκειμένου να ληφθεί η ειδική άδεια για την διευκόλυνση των καθηκόντων των σε αυτή αναφερομένων αιρετών, η οποία εκτείνεται καθόλη την διάρκεια της θητείας τους, στην έννοια των δημοσίων υπαλλήλων, των υπαλλήλων των ν.π.δ.δ., των υπαλλήλων κρατικών ν.π.ι.δ. και των δημοσίων επιχειρήσεων ή άλλων επιχειρήσεων τη διοίκηση των οποίων ορίζει άμεσα ή έμμεσα το Δημόσιο με διοικητική πράξη ή ως μέτοχος, καθώς και των υπαλλήλων των λοιπών ν.π.ι.δ. περιλαμβάνονται όλοι οι υπάλληλοι, με οποιαδήποτε σχέση εργασίας και αν υπηρετούν, με εξαίρεση αυτών που υπηρετούν με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου (πλειοψ.). Για την εφαρμογή των διατάξεων της παρ. 5 άρθρου 93 του ν. 3852/2010, προκειμένου να ληφθεί η ειδική άδεια για την διευκόλυνση των καθηκόντων των σε αυτή αναφερομένων αιρετών, περιλαμβάνονται όλοι οι υπάλληλοι, με οποιαδήποτε σχέση εργασίας και αν υπηρετούν, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που υπηρετούν με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου (ομοφ.). Για την εφαρμογή των διατάξεων της παρ. 5 άρθρου 93 του ν. 3852/2010, ο συνολικός χρόνος της ειδικής αδείας, ορίζεται σε 60 και μέχρι 30 ημέρες, αντιστοίχως, κατά περίπτωση, πλην, η κρίση της υπηρεσίας, προκειμένου να χορηγήσει την άδεια, πρέπει να στηρίζεται στα επί μέρους στοιχεία της συμβάσεως, ιδίως δε στον χρόνο αυτής, σε συνδυασμό με την συμβατικώς σκοπούμενη κάλυψη των αναγκών της υπηρεσίας και την αρχή της αναλογικότητας (ομοφ.).

Καταβολή αναδρομικών αποδοχών..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν, το Κλιμάκιο κρίνει τα ακόλουθα: 1) Oι πρώτος, δεύτερος και τέταρτος λόγος διαφωνίας ερείδονται επί εσφαλμένης προϋπόθεσης, καθώς η προϋπηρεσία της ανωτέρω υπαλλήλου, διάρκειας 1 έτους, 3 μηνών και 27 ημερών, με συμβάσεις μίσθωσης έργου στην ..., δεν αναγνωρίστηκε το πρώτον υπό το καθεστώς του ν. 4354/2015, αλλά είχε ήδη αναγνωριστεί από το έτος 2004, με τις 106/25.8.2004 και 111/27.6.2005 αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου της Δημοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης και Αποχέτευσης ... (...), την 151/3.9.2004 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου ... και την 320/19.4.2004 απόφαση του Ανωτάτου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (Α.Σ.Ε.Π.). Η δε ένταξη της ανωτέρω υπαλλήλου, το έτος 2005, στο προσωπικό της ..., με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου αορίστου χρόνου, αποτέλεσε προϊόν της αναγνώρισης της εν λόγω προϋπηρεσίας και της σχέσης εργασίας της ως ενιαίας. 2) Ο τρίτος λόγος διαφωνίας είναι απορριπτέος ως αβάσιμος, καθώς με την   29888/2016/10.7.2017 πράξη του Δημάρχου, διαπιστωτικού χαρακτήρα, καθορίζεται η αυτοδίκαιη κατάταξη της εν λόγω υπαλλήλου στο ορθό μισθολογικό κλιμάκιο κατά τον κρίσιμο χρόνο και, ως εκ τούτου, επιτρεπτώς αναδράμει στον χρόνο αυτό. 3) Ο πέμπτος λόγος διαφωνίας είναι απορριπτέος ως ερειδόμενος επί εσφαλμένης προϋπόθεσης, καθώς η ελεγχόμενη δαπάνη δεν αφορά αξιώσεις των ετών 2002 και 2003, αλλά μισθολογικές διαφορές της περιόδου 13.10.2015 μέχρι 31.8.2017, που προέκυψαν λόγω συνυπολογισμού αναγνωρισμένης προϋπηρεσίας (ετών 2002 – 2003) και επανακατάταξης σε μισθολογικά κλιμάκια. Οι τελευταίες δε αξιώσεις, λαμβανομένης υπόψιν και της 29888/9.9.2016 αίτησης της ανωτέρω υπαλλήλου προς τον Δήμο Νέας ..., για συνυπολογισμό της εν λόγω προϋπηρεσίας της, δεν έχουν υποπέσει στη διετή παραγραφή του άρθρου 140 παρ. 3 του ν. 4270/2014. Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, η εντελλόμενη δαπάνη είναι νόμιμη και κανονική και το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα πρέπει να θεωρηθεί.

Υπερωρίες επικουρικού προσωπικού.(παράταση θητείας) Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις σκέψεις που προηγήθηκαν, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η εντελλόμενη, με τα ελεγχόμενα χρηματικά εντάλματα πληρωμής δαπάνη, δεν είναι νόμιμη. Τούτο δε, διότι οι από 1.10.2016 συμβάσεις εργασίας ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου, οι οποίες συνιστούν το νόμιμο έρεισμα της εντελλόμενης δαπάνης, διάρκειας, όλες, από 1.10.2016 έως 30.9.2017, έχουν συναφθεί σε συνέχεια διαδοχικών συμβάσεων, συνιστούν δε και αυτές διαδοχικές συμβάσεις, κατά την έννοια της διάταξης του άρθρου 5 παρ. 1 του π.δ/τος 164/2004, καθόσον έχουν συναφθεί σε αδιάλειπτη αλληλουχία. Επομένως, σε κάθε περίπτωση, το συνολικό χρονικό διάστημα απασχόλησης των ως άνω εργαζομένων με διαδοχικές συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου στους ίδιους φορείς και με τις ίδιες ειδικότητες, έχει υπερβεί την εικοσιτετράμηνη κατά απώτατο χρονικό όριο επιτρεπόμενη συνολική διάρκεια απασχόλησής τους, κατά παράβαση των διατάξεων του άρθρου 6 παρ. 1 του ίδιου ως άνω π.δ/τος, οι περιορισμοί του οποίου ισχύουν, ως επιβαλλόμενοι από τις διατάξεις του άρθρου 103 παράγραφος 8 του Συντάγματος. Ως εκ τούτου, οι από 1.10.2016 συμβάσεις δεν παράγουν έννομα αποτελέσματα. Το αντίθετο θα είχε ως πρόσθετο αποτέλεσμα λοιποί συνυποψήφιοι, ως επικουρικό προσωπικό, είτε να διαγραφούν από τους οικείους πίνακες λόγω συμπλήρωσης του ανώτερου χρονικού διαστήματος διατήρησης της εγγραφής τους στους κρίσιμους καταλόγους επικουρικού προσωπικού, είτε να στερηθούν τη δυνατότητα της κατά προτεραιότητα πρόσληψης με την ιδιότητα του επιδοτούμενου ανέργου, λόγω παρέλευσης του χρόνου επιδότησης της ανεργίας και, τέλος, να αποκτήσουν ειδικά οι προσληφθείσες πρόσθετο προσόν αυξημένου χρόνου προϋπηρεσίας σε βάρος λοιπών συνυποψηφίων τους που μπορούσαν να προσληφθούν κατά τον ως άνω χρόνο. Ωστόσο, το Κλιμάκιο, λαμβάνοντας υπόψη το δυσερμήνευτο των υπό κρίση διατάξεων κρίνει ότι τα όργανα του τελευταίου δεν ενήργησαν, στην προκειμένη περίπτωση, με πρόθεση καταστρατήγησης των κείμενων διατάξεων, αλλά από συγγνωστή πλάνη υπέλαβαν ότι μπορούσαν να προβούν στην ανανέωση των υφιστάμενων συμβάσεων εργασίας του προαναφερθέντος επικουρικού προσωπικού μέχρι τις 30.9.2017.(συγγνωστή πλάνη)  

Καταβολή αποδοχών επικουρικού προσωπικού:Υπό τα δεδομένα αυτά, και συμφώνως προς τα γενόμενα δεκτά στη νομική σκέψη που προηγήθηκε, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η εντελλόμενη δαπάνη είναι νόμιμη. Και τούτο διότι η σύμβαση ορισμένου χρόνου του εν λόγω επικουρικού ιατρού υπάγεται στο πεδίο εφαρμογής της εξαίρεσης της παρ. 2 του άρθρου 6 του π.δ. 164/2004, που επιτρέπει την καθ’ υπέρβαση του 24μηνου απασχόληση προσωπικού ορισμένου χρόνου ενταγμένου σε συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα, δοθέντος ότι η απασχόλησή του εντάχθηκε, όπως προκύπτει από τις οικείες τροποποιητικές του συμβάσεις, ήδη στο ανωτέρω συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα. Ενόψει τούτων, επιτρεπτώς η από 6.5.2017 σύμβασή του υπερέβη, μετά την παράτασή της από 6.5.2018 μέχρι 31.1.2019, με το άρθρο 27 του ν. 4532/2018, την αρχικώς συναφθείσα κατ’ απώτατο χρονικό όριο της παρ. 1 του άρθρου 6 του π.δ. 164/2004 επιτρεπόμενη διάρκεια, χωρίς να ασκεί επιρροή το γεγονός ότι η σύμβαση αυτή είχε ήδη συναφθεί κατά τον χρόνο που εντάχθηκε σε συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα. Παρέπεται δε ότι η εξαίρεση της ελεγχόμενης σύμβασης του άνω ιατρού από τον κανόνα που θεσπίζεται με την παρ. 1 του άρθρου 6 του π.δ. 164/2004 ισχύει μόνον για όσο χρόνο η απασχόλησή του στο Νοσοκομείο παραμένει ενταγμένη σε συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα η(..) επίμαχη παράταση της σύμβασης εξηρτημένης εργασίας παρίσταται μη νόμιμη, καθόσον συνιστά διαδοχική σύμβαση που εξικνείται ανεπιτρέπτως, σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 6 του π.δ. 164/2004, σε διάστημα πέραν των 24 μηνών. Η δε μεταβολή του φορέα καταβολής της μισθοδοσίας του φερόμενου ως δικαιούχου ιατρού, λόγω της ένταξής του κατά την πρώτη παράταση της από 6.5.2017 σύμβασής του, στο προαναφερόμενο συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα, δεν τον εντάσσει αυτόθροα στην εξαίρεση της παρ. 2 του άρθρου 6 του άνω διατάγματος, διότι δεν μεταβάλλει το είδος της εργασιακής του σχέσης με το άνω νοσηλευτικό ίδρυμα, που ήταν και παραμένει σύμβαση εξηρτημένης εργασίας ορισμένου χρόνου, αφού και η ελεγχόμενη διαδοχική σύμβαση-παράταση καταρτίστηκε μεταξύ του ίδιου εργοδότη και ίδιου εργαζόμενου, για την ίδια ειδικότητα και με τους ίδιους όρους εργασίας. Τούτο δε ανεξαρτήτως ότι η παραβίαση των διατάξεων της παρ. 1 του άρθρου 6 του π.δ/τος 164/2004 και η ένεκα αυτής ακυρότητα της τελευταίας συμβάσεως δεν επιφέρει δυσμενείς μισθολογικές συνέπειες για τον απασχοληθέντα ιατρό, ο οποίος εξακολουθεί, πλην άλλων, να έχει αξίωση καταβολής του συμβατικού του μισθού,  συμφώνως προς το εδάφιο α΄ της παρ. 2 του άρθρου 7 του π.δ/τος 164/2004. Η γνώμη, όμως, αυτή δεν εκράτησε.

Καταβολή μισθοδοσίας στους επικουρικούς ιατρούς(...) Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις σκέψεις που προηγήθηκαν, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η εντελλόμενη δαπάνη είναι νόμιμη. Και τούτο διότι οι συμβάσεις ορισμένου χρόνου των εν λόγω  επικουρικών ιατρών υπάγονται στο πεδίο εφαρμογής της εξαίρεσης της παρ. 2 του άρθρου 6 του π.δ. 164/2004, που επιτρέπει την καθ’ υπέρβαση του 24μηνου απασχόληση προσωπικού ορισμένου χρόνου ενταγμένου σε συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα, δοθέντος ότι η απασχόλησή τους εντάχθηκε, όπως προκύπτει από τα προεκτεθέντα, σε συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα. Ενόψει τούτων, επιτρεπτώς οι συμβάσεις τους υπερέβησαν, μετά την παράτασή τους έως 31.1.2019, δυνάμει του άρθρο 27 του ν. 4532/2018, την αρχικώς συναφθείσα κατ’ απώτατο χρονικό όριο της παρ. 1 του άρθρου 6 του π.δ. 164/2004 επιτρεπόμενη διάρκεια, χωρίς να ασκεί επιρροή το γεγονός ότι οι συμβάσεις αυτές είχαν ήδη συναφθεί κατά τον χρόνο που εντάχθηκαν σε συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα. Παρέπεται δε ότι η εξαίρεση των ελεγχόμενων συμβάσεων των άνω ιατρών από τον κανόνα που θεσπίζεται με την παρ. 1 του άρθρου 6 του π.δ. 164/2004 ισχύει μόνον για όσο χρόνο η απασχόλησή τους στο Νοσοκομείο παραμένει ενταγμένη σε συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα. Κατά τη γνώμη όμως της Παρέδρου Αικατερίνης Θεοφανίδου, η επίμαχη παράταση της σύμβασης εξηρτημένης εργασίας των άνω ιατρών παρίσταται μη νόμιμη, καθόσον συνιστά διαδοχική σύμβαση που εξικνείται ανεπιτρέπτως, σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 6 του π.δ. 164/2004, σε διάστημα πέραν των 24 μηνών. Η δε μεταβολή του φορέα καταβολής της μισθοδοσίας των φερόμενων ως δικαιούχων ιατρών, λόγω της ένταξής τους κατά την πρώτη παράταση της σύμβασής τους, σε συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα, δεν τους εντάσσει αυτόθροα στην εξαίρεση της παρ. 2 του άρθρου 6 του άνω διατάγματος, διότι δεν μεταβάλλει το είδος της εργασιακής τους σχέσης με το άνω νοσηλευτικό ίδρυμα, που ήταν και παραμένει σύμβαση εξηρτημένης εργασίας ορισμένου χρόνου, αφού και η ελεγχόμενη διαδοχική σύμβαση-παράταση καταρτίστηκε μεταξύ του ίδιου εργοδότη και ίδιων εργαζόμενων, για την ίδια ειδικότητα εκάστου και με τους ίδιους όρους εργασίας. Τούτο δε ανεξαρτήτως ότι η παραβίαση των διατάξεων της παρ. 1 του άρθρου 6 του π.δ/τος 164/2004 και η ένεκα αυτής ακυρότητα της τελευταίας συμβάσεως των άνω ιατρών δεν επιφέρει δυσμενείς μισθολογικές συνέπειες για τους απασχοληθέντες ιατρούς, οι οποίοι εξακολουθούν, πλην άλλων, να έχουν αξίωση καταβολής του συμβατικού τους μισθού,  συμφώνως προς το εδάφιο α΄ της παρ. 2 του άρθρου 7 του π.δ/τος 164/2004. Η γνώμη, όμως, αυτή δεν εκράτησε.