Απαραίτητη, όμως, προϋπόθεση της νομιμότητας των δαπανών, που διενεργούνται στο πλαίσιο της υλοποίησης διαφημιστικών προγραμμάτων και δράσεων τουριστικής προβολής των Δήμων συνιστά η υποβολή αυτών, πριν από την υλοποίησή τους, στη συσταθείσα στο Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού Γενική Γραμματεία Τουρισμού, η οποία έχει πλέον από 1.3.2010 - ημερομηνία έναρξης ισχύος του π.δ/τος 15/2010 - την ευθύνη του γενικού σχεδιασμού του προγράμματος της τουριστικής προβολής της χώρας και η διατύπωση σύμφωνης γνώμης του Γενικού Γραμματέα Τουρισμού για τη διαπίστωση της συμβατότητάς τους με τις κατευθύνσεις του κεντρικού διαφημιστικού σχεδιασμού. Η θέσπιση δε της προϋπόθεσης αυτής από το νομοθέτη, όπως προκύπτει από την εισηγητική έκθεση του ν. 3498/2006, αποσκοπεί στο συντονισμό και την εναρμόνιση των δράσεων τουριστικής προβολής των διαφόρων φορέων που ανήκουν στο δημόσιο τομέα, προκειμένου να υπάρχει ομοιογένεια των δράσεων αυτών και να είναι συμβατές με το γενικό σχεδιασμό και τους καθορισμένους στόχους του κεντρικού διαφημιστικού προγράμματος της χώρας, που εκτελείται από τη Γενική Γραμματεία Τουρισμού σε συνεργασία με τον Ε.Ο.Τ. (βλ. Πράξεις VII Τμ. 78, 195, 281/2009).

ΟΤΑ.Τουριστική προβολή.Από τις προαναφερόμενες διατάξεις συνάγεται ότι επιτρέπεται στους Δήμους μετά από απόφαση του Δημοτικού τους Συμβουλίου η διάθεση πιστώσεων για την τουριστική προβολή με κάθε πρόσφορο μέσο της εδαφικής τους περιφέρειας (βλ. Πράξεις VII Τμ. 183, 296/2008 Ελ. Συν.). Απαραίτητη όμως προϋπόθεση της νομιμότητας των δαπανών, που διενεργούνται στο πλαίσιο της υλοποίησης διαφημιστικών προγραμμάτων και δράσεων τουριστικής προβολής των Δήμων, συνιστά η υποβολή αυτών πριν από την υλοποίησή τους στο Υπουργείο Τουριστικής Ανάπτυξης, το οποίο έχει την ευθύνη του γενικού σχεδιασμού του προγράμματος της τουριστικής προβολής της χώρας και η έκδοση σύμφωνης γνωμοδότησης του Υπουργού για την διαπίστωση της συμβατότητάς τους με τις κατευθύνσεις του κεντρικού διαφημιστικού σχεδιασμού.

Οδηγίες-διευκρινίσεις για την εφαρμογή του αρθ.30 του ν.3498/06 περί προγραμμάτων τουριστικής προβολής των φορέων του δημοσίου τομέα.

ΘΕΜΑ: Κατευθύνσεις για την ορθή εφαρμογή της διαδικασίας παροχής σύμφωνης γνώμης, που ορίζεται στο άρθρο 30 του Ν.3498/2006 (Φ.Ε.Κ. 230/Α') περί τουριστικής προβολής των φορέων του στενού και του ευρύτερου δημόσιου τομέα.

Θέμα: «Κατευθύνσεις για την ορθή εφαρμογή της διαδικασίας παροχής σύμφωνης γνώμης, που ορίζεται στο άρθρο 30 του Ν.3498/2006 (Φ.Ε.Κ. 230/Α’) περί τουριστικής προβολής των φορέων του στενού και του ευρύτερου δημόσιου τομέα».

Τουριστική προβολή δήμου:..Με τα δεδομένα αυτά η εντελλόμενη δαπάνη είναι λειτουργική, καθόσον η έκδοση του ως άνω βιβλίου-λευκώματος (185 σελίδων), που παρουσιάζει την πρώτη φωτογραφικά αποτυπωμένη ανάβαση στην κορυφή του .. (το έτος 1913) με κείμενα σε δύο γλώσσες (ελληνική και αγγλική) και η οποία διενεργήθηκε προκειμένου να προσφερθεί ως αναμνηστικό δώρο σε επίσημους επισκέπτες και συμμετέχοντες σε προγράμματα πολιτιστικών εκδηλώσεων του Δήμου, συντείνει στην τουριστική ανάδειξη της ιδιαίτερης πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής. Περαιτέρω, η κρινόμενη δαπάνη δεν υπερβαίνει το προσήκον μέτρο, ενόψει της υψηλής ποιότητας της ανωτέρω έκδοσης και της χαμηλής τιμής εκάστου τεμαχίου (3,99 ευρώ με Φ.Π.Α.). Τέλος, η εν λόγω δράση συμπεριελήφθη στο Ετήσιο Πρόγραμμα Τουριστικής Προβολής έτους 2018 του Δήμου (κεφ. 11 παρ. 8), που εγκρίθηκε με την 283/2017 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου και έλαβε την 1775/12.2.2108 σύμφωνη γνώμη του Γενικού Γραμματέα του ...Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, η εντελλόμενη δαπάνη είναι νόμιμη, πλην όμως το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα πληρωμής δεν πρέπει να θεωρηθεί λόγω λήξης του οικονομικού έτους 2018.

Η αρμοδιότητα αυτή της κατάρτισης και υλοποίησης περιφερειακών προγραμμάτων τουριστικής προβολής ασκείται, μετά το ν. 2218/1994 (ΦΕΚ Α΄ 99), από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση μέσω της αρμόδιας Νομαρχιακής Επιτροπής και ήδη, μετά την κατάργηση των νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων, από την Περιφέρεια, μέσω της οικείας Εκτελεστικής Επιτροπής, η οποία (Περιφέρεια) υπεισέρχεται αυτοδικαίως στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης (άρθρο 283 ν. 3852/2010 – ΦΕΚ Α΄ 87) και η οποία έχει πλέον από 1.1.2011 – ημερομηνία έναρξης ισχύος του ν. 3852/2010 – την αρμοδιότητα κατάρτισης προγραμμάτων για την τουριστική ανάπτυξη και προβολή της περιφέρειας, σε συνεργασία με τον Ε.Ο.Τ. και τους δήμους της περιφέρειας (άρθρα 113 παρ. 1, 174, 186 και 282 του ν. 3852/10). (...)Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, το Κλιμάκιο κρίνει ότι εφόσον η κατάρτιση του προγράμματος τουριστικής προβολής όλης της περιφέρειας του νομού ..... είχε αναληφθεί από την οικεία Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, η υποβολή ή μη της ως άνω δράσης, πριν από την υλοποίησή της, στο αρμόδιο όργανο της Κεντρικής Διοίκησης για τη διατύπωση σύμφωνης γνώμης δεν άπτεται της νομιμότητας της ελεγχόμενης δαπάνης, που αφορά στην υποχρεωτική οικονομική εισφορά του Δήμου ..... στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση στο πλαίσιο χρηματοδότησης του προγράμματος τουριστικής προβολής της περιφέρειας του οικείου νoμού. Όμως, η υπό κρίση δαπάνη δεν εντέλλεται νόμιμα, αφού το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα έπρεπε να εκδοθεί υπέρ της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης ..... και ήδη Περιφέρειας Κρήτης, ως καθολικού διαδόχου του νομικού προσώπου της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, η οποία έχει ήδη από 1.1.2011 καταργηθεί με το ν. 3852/2010, και όχι υπέρ της Νομαρχιακής Επιτροπής Τουριστικής Προβολής, η οποία αποτελεί όργανο της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης και δεν διαθέτει αυτοτελή νομική προσωπικότητα.

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΒΟΛΗ: Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις προηγούμενες σκέψεις, το Τμήμα κρίνει ότι από το περιεχόμενο της 168/2011 απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου ..(σε συνδυασμό με την 20/2011 απόφαση-εισήγηση της Τουριστικής Επιτροπής του Δήμου) με σαφήνεια προκύπτει ότι το οικείο δημοτικό συμβούλιο επέλεξε και προσδιόρισε τα μέσα και τον τρόπο τουριστικής προβολής της νήσου της Σύρου, η οποία θα συντελείτο στο πλαίσιο των γυρισμάτων της τηλεοπτικής εκπομπής «Ταξιδεύοντας» του τηλεοπτικού δικτύου «MEGA» με το δημοσιογράφο .....και το συνεργείο του.  Περαιτέρω, από το περιεχόμενο του συνημμένου ως δικαιολογητικού των ελεγχόμενων ενταλμάτων ψηφιακού δίσκου (dvd) προκύπτει ότι, ανεξαρτήτως της προβολής και του συμμετέχοντος στην επίμαχη τηλεοπτική εκπομπή τραγουδιστή (ο οποίος, σε κάθε περίπτωση, επελέγη και για τους δεσμούς του με τη νήσο της Σύρου), η εκπομπή αυτή, εκτυλισσόμενη στα κυριότερα σημεία ιστορικού, πολιτιστικού, οικονομικού και μορφολογικού ενδιαφέροντος του νησιού, προέβαλε προεχόντως τη Σύρο, ως κατ’ εξοχήν τουριστικό προορισμό. Εξάλλου, ενόψει του ύψους των σχετικών συμβάσεων (κατώτερο των 2.500 ευρώ), δεν απαιτείτο η κατάρτισή τους με ιδιωτικό έγγραφο (σχ. άρθρο 80 του Δημόσιου Λογιστικού και Πράξη VII Τμήματος 187/2011), πέραν του ότι με την 102/2011 απόφαση της Οικονομικής Επιτροπής του Δήμου ..... προσδιορίζονται οι αντισυμβαλλόμενοι του Δήμου, που είναι  οι φερόμενοι ως δικαιούχοι των επίμαχων χρηματικών ενταλμάτων. Κατά τούτο, απορριπτέοι τυγχάνουν ως αβάσιμοι οι υπό i, ii και iv λόγοι διαφωνίας της Επιτρόπου, ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι ο τελευταίος αποτελεί αμφιβολία επί του ουσιαστικού μέρους της επίμαχης δαπάνης (βλ. άρθρο 17 παρ. 6 του π.δ. 774/1980). Αντιθέτως, βάσιμος κρίνεται ο υπό iii λόγος διαφωνίας, δεδομένου ότι από τα στοιχεία του φακέλου (16394/7.12.2011 έγγραφο της Προϊσταμένης της Διεύθυνσης Τουριστικής Πολιτικής και Συντονισμού της Γ.Γ. Τουρισμού του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού) προκύπτει ότι δεν ζητήθηκε πριν από την υλοποίηση της επίμαχης δράσης τουριστικής προβολής η σύμφωνη γνώμη της Γ.Γ. Τουρισμού, κατά τα προεκτεθέντα. Μειοψήφησε ο Σύμβουλος Σταμάτιος Πουλής, ο οποίος υποστήριξε ότι η Γενική Γραμματεία Τουρισμού έχει την αρμοδιότητα του γενικού σχεδιασμού και εφαρμογής του προγράμματος γενικής προβολής της χώρας στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Η αρμοδιότητα όμως αυτή, η οποία έχει σκοπό τη συντονισμένη και με κοινό «μήνυμα» τουριστική προβολή της χώρας, δεν αποκλείει, όπως εξάλλου δηλώνεται με τη νεώτερη ρύθμιση του άρθρου 158 του Δ.Κ.Κ., τη δυνατότητα στους Δήμους να αναλαμβάνουν μεμονωμένες και περιορισμένου εύρους και κλίμακας πρωτοβουλίες και ενέργειες για την τουριστική προβολή της περιοχής τους. Η ανάληψη δε αυτών των πρωτοβουλιών, ενόψει του περιορισμένου εύρους τους, δεν εντάσσεται στο κανονιστικό πλάτος της ως άνω ρυθμίσεως (άρθρου 1 παρ. 9 του ν. 3270/2004) και επομένως δεν απαιτείται προηγούμενη σύμφωνη γνώμη του Γενικού Γραμματέα Τουρισμού. Η αντίθετη ερμηνευτική εκδοχή ότι δηλαδή και για μεμονωμένες και περιορισμένης κλίμακας ενέργειες τουριστικής προβολής απαιτείται, κατά την επίμαχη διάταξη, η ως άνω σύμφωνη γνώμη, προσκρούει ευθέως στις  διατάξεις του άρθρου 102 του Συντάγματος περί των ορίων εποπτείας του Κράτους επί των Ο.Τ.Α. και στη διοίκηση από τους Ο.Τ.Α. όλων των τοπικών υποθέσεων (βλ. αναλυτικότερα Πράξη 274/2011 VII Τμ. όπου και η σχετική μειοψηφία). Η γνώμη, όμως, αυτή δεν εκράτησε.

Τουριστική προβολή:Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις προηγούμενες σκέψεις, το Τμήμα άγεται στην κρίση ότι, όπως βασίμως προβάλλεται από τη διαφωνούσα Επίτροπο, η εντελλόμενη δαπάνη δεν είναι νόμιμη. Τούτο διότι από το περιεχόμενο όλων των ως άνω δημοσιεύσεων προκύπτει ότι αυτές δεν αφορούσαν στην προβολή της χώρας στον εγχώριο Τύπο, όπως απαιτούν οι προπαρατεθείσες διατάξεις, αλλά στην αποκλειστική προβολή του έργου του (τότε) Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης, σκοπός που δεν εμπίπτει στο ρυθμιστικό πεδίο του άρθρου 4 του ν. 3270/2004. Τούτο δε επιβεβαιώνεται τόσο από το 50946/9.9.2008 τιμολόγιο παροχής υπηρεσιών της εταιρείας «…..» όπου γίνεται μνεία για «καταχώριση ενθέτου αφιερώματος για τις μέχρι τώρα δραστηριότητες και τα προγράμματα του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης» καθώς και από το προπαρατεθέν περιεχόμενο αυτού, όσο και από τους τίτλους και το περιεχόμενο των πληρωμένων καταχωρίσεων με την ένδειξη «Ρεπορτάζ» στην εφημερίδα «….» οι οποίοι αφορούν: α) στην ανθεκτικότητα του ελληνικού τουρισμού παρά την κρίση (βλ. το δημοσίευμα της 9.11.2008), β) στους στόχους του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης για το έτος 2009 (βλ. το δημοσίευμα της 16.11.2008) και γ) στην ενίσχυση του «αγροτουρισμού» από το Υπουργείο ως μορφή ήπιου τουρισμού (βλ. το δημοσίευμα της 23ης Νοεμβρίου 2008). Επιπροσθέτως, από τα ανωτέρω καθίσταται σαφές ότι η δαπάνη για τις επίμαχες καταχωρίσεις δεν κατέστη αναγκαία για την εξυπηρέτηση των λειτουργικών αναγκών του Οργανισμού ούτε, άλλωστε, συντελεί άμεσα ή έμμεσα στην αποτελεσματικότερη εκπλήρωση των σκοπών του, που είναι η οργάνωση, προώθηση και ανάπτυξη του τουρισμού στην Ελλάδα, καθόσον η προβολή του έργου του ανωτέρω Υπουργείου εξυπηρετεί προεχόντως την ενημέρωση του αναγνωστικού κοινού των ανωτέρω εφημερίδων και δεν συνεπάγεται αυταποδείκτως την εκπλήρωση των ως άνω νομίμων σκοπών του ....... Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, τα ελεγχόμενα χρηματικά εντάλματα δεν πρέπει να θεωρηθούν, ενώ παρέλκει η εξέταση των λοιπών λόγων διαφωνίας (υπέρβαση ευλόγου μέτρου και επιβάρυνση εσφαλμένου προϋπολογισμού) ως αλυσιτελής.

(...)κατά τα παγίως κριθέντα (βλ. Ελ.Συν. VI Τμ. Αποφ. 2060/2010, Πραξ. 19/2005, 31/2003, 3130/2009), η διακήρυξη του διαγωνισμού με τα συμβατικά της τεύχη δεσμεύει, ως κανονιστική πράξη, τους συμμετέχοντες στο διαγωνισμό, αλλά και το νομικό πρόσωπο που τον έχει προκηρύξει, το οποίο υποχρεούται από την έναρξη και μέχρι την ολοκλήρωση της διαγωνιστικής διαδικασίας να εφαρμόζει όσα ορίζονται σ’ αυτή, στο πλαίσιο των αρχών της τυπικότητας της διαδικασίας, του ελεύθερου ανταγωνισμού και της ισότητας μεταξύ των διαγωνιζομένων, που διέπουν τους διαγωνισμούς για την κατάρτιση δημοσίων συμβάσεων. Από τα ανωτέρω παρέπεται ότι θεραπεία τυχόν παραβάσεων διατάξεων αναγκαστικού δικαίου από όρους της διακήρυξης που διέπουν τις καλούμενες τάξεις χωρεί νομίμως, μόνο υπό τις τυπικές προϋποθέσεις που θέτει ο νόμος, ήτοι μετά από ρητή τροποποίηση της διακήρυξης από την αναθέτουσα αρχή και νέα δημοσίευση αυτής, αυτεπαγγέλτως ή κατόπιν προσβολής του οικείου όρου της διακήρυξης από τους υποψήφιους εργολήπτες, όχι δε κατόπιν σιωπηρής συμφωνίας, κατά το στάδιο ελέγχου των δικαιολογητικών συμμετοχής, μεταξύ της αναθέτουσας αρχής και των εργοληπτικών επιχειρήσεων ανώτερης τάξης από τις κληθείσες, οι οποίες συμμετείχαν ανεπιφύλακτα στον διαγωνισμό θέτοντας εν αμφιβόλω την ανάπτυξη πραγματικού ανταγωνισμού (βλ. Ελ.Συν. VI Τμ. Αποφ. 2060/2010, Ε΄ Κλιμ. πραξ. 167, 312/2012, 13/2011, 233/2010). Επομένως, σε περίπτωση που με τη διακήρυξη και κατ’ επέκταση με τη δημοσιευθείσα περίληψή της, καλούνται εργοληπτικές επιχειρήσεις συγκεκριμένης τάξης, παρότι, ενόψει του προϋπολογισμού του έργου έχουν, σύμφωνα με το άρθρο 102 παρ. 1 του ν. 3669/2008, δικαίωμα συμμετοχής εργοληπτικές επιχειρήσεις και άλλων -ανώτερων- τάξεων, δεν είναι νόμιμη η συμμετοχή αυτών στο διαγωνισμό, αφού για τη δυνατότητα αυτή δεν έχουν τηρηθεί οι διατυπώσεις δημοσιότητας, με αποτέλεσμα να πλήττονται οι αρχές του ελεύθερου και ανόθευτου ανταγωνισμού και της ισότιμης πρόσβασης στις διαδικασίες ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων (βλ. ad hoc Ελ.Συν. VII Τμ. πραξ. 287/2011).